NATO’nun Küresel Ortakları

İttifaklar ve ortaklıklar eski çağlardan beridir uluslararası siyasi hayatın ayrılmaz bir parçası olmuşlardır. İttifak ve ortaklıkların temel fonksiyonları genellikle askerîdir. Akademik literatürde ittifaklar üçe ayrılarak incelenmektedir (Murphy, 2016: s.18-19):

- Savunma paktları: antlaşmaya dayanan bu ittifaklar imzacı tarafların herhangi biri saldırıya uğradıklarında müttefiki askerî olarak korumanın zorunlu olduğu ittifaklardır.

162

- Tarafsızlık ya da saldırmazlık paktları: burada da imzacılar herhangi bir imzacı üçüncü bir devletin saldırısına uğradığında tarafsız kalacaklarını taahhüt ederler.

- Antantlar: burada imzacılar herhangi bir potansiyel kriz durumu veya silahlı saldırı vuku bulduğunda birbirlerine danışmayı ve birbirleriyle iş birliği yapmayı taahhüt ederler.

NATO kuşkusuz klasik anlamda bir savunma paktı olarak kurulmuştur. Bununla birlikte Soğuk Savaş sonrasında ortaya çıkan güvenlik ortamı NATO’yu Avrupa kıtası ve yakın çevresinde ortaklıklar geliştirmeye zorlamıştır. Bilhassa 11 Eylül sonrasında alan dışı harekâtlara girişen NATO söz konusu ortaklıkları küresel manada genişletmiştir. NATO’nun Avro-Atlantik Ortaklık Konseyi, Akdeniz Diyaloğu ve İstanbul İş birliği İnisiyatifi olmak üzere Avrupa kıtası ve yakın çevresindeki devletleri içine alan bir ortaklık yapısı mevcuttur. Bu resmî ortaklıkların yanısıra NATO’nun “dünya çapındaki ortaklar” ya da “küresel ortaklar” olarak adlandırılan devletlerle karşılıklı çıkarlar ve yeni ortaya çıkan güvenlik tehditleri kapsamında iş birliği mevcuttur. Söz konusu ortaklardan bazıları NATO harekâtlarına aktif olarak da iştirak etmektedirler (“Partners”). Bu devletler Afganistan, Avustralya, Irak, Japonya, Kolombiya, Kore Cumhuriyeti, Moğolistan, Pakistan ve Yeniz Zelanda’dan oluşmaktadır. Görüldüğü gibi küresel ortakların neredeyse tamamı Asya- Pasifik bölgesinde bulunmaktadır. Söz konusu ülkelerin neredeyse tamamının ABD ile yakın ilişki içinde olması tesadüf değildir. Zira NATO’nun lider ülkesi olarak ABD bu ülkelerle NATO’nun ilişkisinde de itici güç olarak ortaya çıkmaktadır. Bahse konu ülkelerden bazılarıyla ABD’nin doğrudan savunma anlaşmaları da mevcuttur (“U.S. Collective Defense Arrangements”):

- ANZUS (Australia, New Zealand, United States) Anlaşması: 1 Eylül 1951 tarihli anlaşma ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda arasında imzalanmış ve Pasifik bölgesinde herhangi bir imzacıya yönelik saldırı çerçevesinde diğer ülkelerin anayasaları çerçevesinde birbirlerini desteklemelerini öngörmüştür.

163

- Güneydoğu Asya Antlaşması: 8 Eylül 1954 tarihli anlaşma ABD, Avustralya, Filipinler, Fransa, İngiltere, Tayland ve Yeni Zelanda arasında imzalanmış ve antlaşma bölgesinde herhangi bir imzacıya yönelik saldırı çerçevesinde diğer ülkelerin anayasaları çerçevesinde birbirlerini desteklemelerini öngörmüştür.

- Japonya Antlaşması: 8 Eylül 1951 tarihli evvelki antlaşmanın yerine geçen 19 Ocak 1960 tarihli antlaşma ABD ve Japonya arasında imzalanmış ve Japonya’nın hükümranlığı altındaki bölgelerde herhangi bir imzacıya yönelik saldırı çerçevesinde ülkelerin birbirlerini anayasaları çerçevesinde desteklemelerini öngörmüştür.

- Kore Cumhuriyeti Antlaşması: 1 Ekim 1953 tarihli antlaşma ABD ve Kore Cumhuriyeti arasında imzalanmış ve Pasifik bölgesinde herhangi bir imzacıya yönelik saldırı çerçevesinde ülkelerin birbirlerini anayasaları çerçevesinde desteklemelerini öngörmüştür.

NATO’nun bahse konu devletlerle ortaklık ilişkileri ülkelerle tek tek yürütülmektedir. NATO’nun resmî bölgesel ortaklık politikalarının yanısıra küresel çapta daha esnek bir ortaklık yapısına sahip olması 2010 Stratejik Konseptinin kabul edilmesiyle mümkün olabilmiştir. NATO stratejik konseptin kabulünü müteakip Nisan 2011’de ortaklık politikasını gözden geçirmiştir. Her bir küresel ortak için Münferit Ortaklık İş birliği Programı geliştirilmekte ve karşılıklılık çerçevesinde iş birliği kurulacak alanlar belirlenmektedir. Küresel ortakların çoğu NATO harekâtlarına aktif olarak katkı da sağlamaktadırlar. NATO küresel ortaklarının yanısıra iki taraflı iş birliği programı olmaksızın karşılıklı danışma içinde olduğu ülkelerle de iş birliği yapmaktadır. Bu kapsamda Çin, Endonezya, Hindistan, Malezya ve Singapur gibi ülkeler bulunaktadır (“Relations with partners across the globe”). Görüldüğü gibi bu ülkelerin tamamı da Asya-Pasifik bölgesinde bulunmaktadır.

NATO aslen 1998 yılından itibaren dünya çapında ülkeleri faaliyetlerine, çalıştaylarına, tatbikatlarına ve konferanslarına davet etmekteydi. Duruma bağlı olarak NATO Atlantik Konseyi’nin onayı ile “Temas Ülkeleri” olarak adlandırılan bu ülkelerin NATO’nun yapısal ortaklıklarının icra ettiği faaliyetlere katılmalarına izin verilmekteydi. Temas ülkeleri ile ilişkilerin daha ileri düzeyde ele alınması kararı ilk

164

olarak 2006 Riga Zirvesi’nde alınmış, 2008 Bükreş Zirvesi’nde konunun ayrıntıları da ele alınarak ilerleme kaydedilmiştir. Ayrıca yıllık iş programları da geliştirilmiştir (“Relations with partners across the globe”). 2010 Lizbon Zirvesi’nde kabul edilen Stratejik Konsept’in verdiği güçle 15 Nisan 2011’de Berlin’de NATO üyesi ülkelerin dış işleri bakanları bir araya gelmişler ve aşağıdaki hususlarda görüş birliğine varmışlardır (“Political military framework for partner involvement in NATO-led operations”):

- Ortakların iş birliği kapsamındaki tüm NATO faaliyet ve tatbikatlarına iştirak etmesi,

- Tüm ortaklık programlarının arasında bir uyum sağlanması,

- Dünya çapındaki ortaklarla karşılıklı güveni sağlamak ve şeffaflığı artırmak amacıyla daha iyi ilişkiler geliştirilmesi,

- İş birliği için daha esnek formatlar oluşturulması ve bu kapsamda güvenlik tehditlerinin ele alınması ve mevcut siyasi diyaloğun daha da geliştirilmesi,

- Ortakların yeni yetenekler kazandırmasının yollarını araştırarak NATO eğitim mekanizmalarının geliştirilmesi.

NATO, alınan bu kararlar çerçevesinde, tüm ortaklar için uygulanabilir giriş- seviyesi bir program olarak tek bir Ortaklık İş birliği Menüsü ve Münferit Uyarlanmış Ortaklık ve İş birliği Programı oluşturulmuştur. Münferit Ortaklık Eylem Planı ve Planlama ve Gözden Geçirme Süreci duruma bağlı olarak Kuzey Atlantik Konseyi’nin onayına bağlı olarak bundan böyle Avro-Atlantik Ortaklık Konseyi/Barış İçin Ortaklık dışındaki ortaklar için de uygulanmaya başlamıştır (“Political military framework for partner involvement in NATO-led operations”).

165

4.2.3. NATO’nun Asya-Pasifik Bölgesindeki Küresel Ortakları