Kuzey Atlantik İş birliği Konseyi

İş birliği ve ortaklık kavramlarının bu denli ön planda yer aldığı bir ortamda NATO’nun bu faaliyetleri yürütebilmesi maksadıyla yeni bir yapı hayata geçirilmiştir: Kuzey Atlantik İş birliği Konseyi (North Atlantic Cooperation Council (NACC)). NACC 20 Aralık 1991 tarihinde NATO’nun eski muhasımı olan Varşova Paktı’na üye devletler ile diyalog ve iş birliğinin geliştirilmesi maksadıyla kurulmuştur. SSCB’nin dağılmasını müteakip kurulan Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)’na üye 11 eski Sovyet Cumhuriyeti de NACC’a katılmak üzere davet edilmiş, 1992 yılında Gürcistan, Azerbaycan ve Arnavutluk davete icabet etmiş, ilerleyen yıllarda Orta Asya devletleri de NACC içindeki yerlerini almışlardır. NACC’ın ilk yıllarında odak noktası Rus birliklerinin Baltık ülkelerinden çekilmesi, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya’daki bölgesel çatışmalar gibi güvenlik meseleleri olmuştur. Bunun yanısıra NACC NATO açısından askerî iş birliği ve iletişim açısından da önemli bir araç olmuştur. NACC 1994 yılında hayata geçirilen Barış İçin Ortaklık (BİO) programı için çok önemli bir başlangıç noktası olması hasebiyle de önemlidir. 1997 yılında Avro-Atlantik Ortaklık Konseyi (Euro-Atlantic Partnership Council (EAPC)) ismini alan NACC NATO ile ilişkilerini derinleştirmek isteyen devletler için önemli bir mecra hâline gelmiştir (“North Atlantic Cooperation Council (NACC) (Archived)”).

NACC temelde fikrî temelleri ABD Başkanı George H.W. Bush yönetimi tarafından atılan bir yapı olmuştur. Bush yönetimi ayrıca iki Almanya’nın birleşmesi ve birleşik Almanya’nın NATO üyesi olmasının sağlanması konusunda da yoğun gayret sarf etmiştir. Aslına bakılacak olursa birleşmiş Almanya’nın üyeliği NATO’nun Soğuk Savaş sonrası ilk genişlemesi olarak da kabul edilmektedir (Sloan, 2016: l.2509).

64

Stratejik Konseptin kabulünün ardından 4 Haziran 1992’de Oslo’da NATO’ya üye ülkelerin dışişleri bakanları tarafından icra edilen toplantı sonrasında yapılan açıklamada, Avrupa-Atlantik bölgesinde birbirini destekler tarzdaki tüm organizasyonlarla iş birliğine vurgu yapılmıştır. Bu kapsamda, Avrupa Güvenlik ve İş birliği Konferansı, Avrupa Topluluğu, BAB ve Avrupa Konseyi açıklamada ön plana çıkmıştır. Avrupa-Atlantik bölgesindeki krizlere de vurgu yapılan açıklamada Yugoslavya ve Dağlık Karabağ sorunları ismen zikredilmiştir. Avrupa Birliği (AB), BAB ve Avrupa Güvenlik ve Savunması Kimliği (AGSK) konusu bildiride ayrı bir başlık olarak ele alınmıştır. Bu çerçevede, BAB’ın Avrupa Birliği’nin güvenlik bileşeni olduğu ve harekât kabiliyetinin geliştirilmesinden duyulan memnuniyet dile getirilmiştir. Ayrıca, BAB ile NATO’nun birlikte çalışabilirliğine yönelik girişimlerin Avrupa güvenliğine yapacağı katkıya vurgu yapılmıştır. Bildiride yer alan bir diğer önemli konu Avrupa’daki ülkelerle diyalog, ortaklık ve iş birliği yoluyla ilişkilerin artırılması olmuştur. Bildiride geniş bir bölüm alam bir diğer konu AGİK olmuştur. NATO’nun AGİK’e verdiği önem vurgulanırken AGİK tarafından yürütülen barışı koruma faaliyetlerine durum bazlı olarak destek verileceği taahhüdü yapılmıştır. Benzer şekilde NATO’nun BM’nin icra ettiği ve edeceği harekâtlara da destek vereceği ifade edilmiştir. Bildiride Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Antlaşması (AKKA), Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması (NPT), Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşması (START) ve Açık Semalar Antlaşması’na yönelik gelişmelerden duyulan memnuniyet ve bu antlaşmalara ithaf edilen öneme ayrıca vurgu yapılmıştır. Antlaşmalar özelinde AGİK’in önemi bir kez daha ön plana çıkarılmıştır (“Final Communique: Ministerial Meeting of the North Atlantic Council in Oslo 4 June 1992”).

NATO, Stratejik Konsept’te yerini bulan yeni anlayışına uygun olarak 1992 yılının ikinci yarısında BM ve AGİK’in eski Yugoslavya’daki faaliyetlerine silah ambargosu ve uçuşa yasak bölge kapsamında fiili olarak katkı sağlamaya başlamıştır. İttifak, Ağustos 1992’de BAB deniz kuvvetleri unsurlarıyla birlikte Adriyatik’te deniz izleme harekâtı, Aralık 1992’den itibaren de BM Güvenlik Konseyi kararları uyarınca eski Yugoslavya’dan ayrılan tüm ülkelere silah ambargosu, Sırbistan ve Karadağ’a ise ilave olarak ekonomik ambargo harekâtını başlatmıştır. Bu faaliyetlerin yanısıra Bosna

65

Hersek’te bulunan UNPROFOR II (United Nations Protection Force - Birleşmiş Milletler Koruma Gücü) karargâhına askerî personel ile katkıda bulunulmuş, bölgede uçuşa yasak bölge faaliyetleri AWACS (Airborne Warning And Control System -Hava Uyarı ve Kontrol Sistemi) uçakları, keşif ve avcı uçakları ile desteklenmiştir (Kriendler, 1993: s.17).

18 Aralık 1992 tarihinde icra edilen NACC toplantısında Vancouver’dan Vladivostok’a güvenlik ve iş birliğinin geliştirilmesi amacına matuf olarak NATO ile iş birliği ortaklarının barışı koruma harekâtları kapsamındaki tecrübe ve uzmanlıklarının paylaşılmasının önemine vurgu yapılarak bu çerçevedeki prensiplerin belirlendiği kamuoyuyla paylaşılmıştır. Toplantı bildirisinde yer alan bu prensipler aşağıdaki gibi belirlenmiştir (“Statement issued at the Meeting of the North Atlantic Cooperation Council”, 18 Dec. 1992):

- Barışı koruma harekâtları ancak BM ya da AGİK’in otoritesi altında ve bu örgütlerden herhangi birinin talebi üzerine gerçekleştirilecektir.

- Barışı koruma siyasi süreci tamamlayıcı bir yapıya sahip olacak ve sorunun çözümüne bir alternatif hâline gelmeyecektir.

- Şeffaflık, tarafsızlık ve güvenilirlik prensiplerine bağlı kalınacaktır. - Askerî kuvvetler komuta birliği içinde harekât icra edeceklerdir. - Harekâtlar yeterli biçimde finanse edileceklerdir.

Aralık ayındaki bahse konu toplantıda bir de ad hoc bir grup kurulmuştur. Bu grup tarafından hazırlanan rapor 11 Haziran 1993 tarihindeki NACC toplantısında kabul edilmiştir. Buna göre, millî konsept ve doktrinlerin paylaşılması, ortak bir veri tabanının teşkil edilmesi, karşılıklı açılacak eğitim ve kurslara katılım ve seminerlerin planlanarak icra edilmesi gibi konularda da görüş birliğine varılmıştır (“Statement issued at the meeting of the North Atlantic Cooperation Council”, 11 Jun.1993).

66