NĠSÂ SÛRESĠ 133 ÂYET

2.4.1. Âyetin Metni ve Meâli

ٌِْا ٰٰاللّ ٌَبَكَٔ ٍَٚ ۪شَخٰبِث ِدْأََٚٔ طبَُّنا بََُّٓٚا ْى كْجِْْز ٚ ْأَشَٚ ا اشٚ ۪ذَق َدِن ٰر ٰٗهَػ

“Eğer o dilerse, ey insanlar, sizi giderir de yerinize diğerlerini getirir. Allah buna

hakkıyla Kâdirdir.”375

2.4.2. Âyet Ġle Ġlgili Açıklama

Kur‟an-ı Kerim‟deki tertip sıralamalarını dikkate aldığımızda bu âyet, طبٌَّٕا بَُّٙ٠َا بََٓ٠ hitabının bulunduğu 4. âyettir. Bu âyeti, طبٌَّٕا بَُّٙ٠َا بََٓ٠ hitabının geçtiği diğer âyetlerden ayıran özelliği hitabın بَ٠ nidası olmadan gelmiĢ olmasıdır.

2.4.3. Âyetteki Hitap Ġle Ġlgili Açıklama

Âyetteki طبٌَّٕا بَُّٙ٠َا hitabı ile ilgili olarak Tefsîrü‟l-Kebîr,376

Medâriku‟t-Tenzîl,377 ve Safvetü‟t-Tefâsîr 378

gibi tefsirlerde hiçbir açıklamada bulunulmamıĢtır. Kurtubî ise el-Câmiu li-Ahkâmi‟l-Kur‟ân‟da hitap konusunda iki düĢünce ortaya koymuĢtur. Bunlardan biri muhatabın müĢriklerle münafıklar olduğu düĢüncesi diğeri de hitabın genel olduğu düĢüncesidir. Ancak bu genel hitabın da tüm insanlar için değil de tüm

374

Karaman v.d., Kur’an Yolu, II, 9-12. 375

Çantay, Kur’ân-ı Hakîm ve Meâli Kerîm, I, 146. 376 Bkz.Râzî, Tefsîrü’l-Kebîr, XI, 72. 377 Bkz.Nesefî, Medâriku’t-Tenzîl, I, 403. 378 Bkz.Sâbûnî, Safvetü’t-Tefâsîr, I, 309.

Müslümanlar için olduğunu Kurtubî‟nin âyetin yorumundaki “Eğer inkâr ederseniz

Allah sizi yok eder ve sizden daha çok Allah'a itaat eden insanları yaratmak sûretiyle getirir.” cümlesinden anlıyoruz. Hatta üçünücü bir muhatap olarak da Kurtubî, adil

olmayan yöneticileri, ilmiyle amel etmeyen âlimleri ve insanlara nasihatta bulunmayan herkesi göstermiĢtir. Yani Kurtubî‟nin el-Câmiu li-Ahkâmi‟l-Kur‟ân‟da bir muhatap çeĢitliliği görüyoruz.379

Beyzâvî de Envârü‟t-Tenzîl‟inde hitap konusunda kendi fikrini açıkça ortaya koymasa da âyette Rasulullah‟a (s.a.v.) Araplardan düĢmanlık yapan kimselere hitap olduğuna dair bir görüĢ olduğunu kendi yorumuna eklemiĢtir.380

Bu görüĢte bizi Kurtubî‟de gördüğümüz muhatabın müĢriklerle münafıklar olduğu düĢüncesine götürmektedir.

Taberî, tefsirinde âyetin açıklamasında “ey insanlar” ifadesini kullanmıĢ ancak bu hitabın kime yönelik olduğunu bu âyeti, bu sûrenin 105. âyeti ile bağlayarak ortaya koymaya çalıĢmıĢtır. Ona göre Yüce Allah, bu âyetle 105. âyette ifade edilen hain381

gibi olmamaları için Hz. Muhammed (s.a.v.) ashabını uyarıyor.382

Yani Taberî, muhatabın sahabeler olduğunu ifade etmeye çalıĢmıĢtır. Elmalılı‟nın tefsirine baktığımız zaman o da açık olarak âyetteki hitabın muhatabını ortaya koymamıĢtır. Ancak bu âyetteki hitabın muhatabını, bu sûrenin 131. âyeti ile bağlayarak ifade etmiĢtir. ġöyle ki 131. âyetin açıklamasında âyetin içeriğinden hareketle “Ey

Müslümanlar!” Ģeklinde bir hitap383 kullanmıĢtır. Bu hitaptan sonra da 131. âyet ile 132. âyet ve 133. âyetin açıklamasında âyetleri birbirine içerik olarak bağlamıĢtır.384 Bu bağlamın sonucunda 131. âyetteki “Ey Müslümanlar!” hitabı 133. âyet içinde geçerli olmuĢ olur ki bu âyetteki طبٌَّٕا بَُّٙ٠َا hitabının da muhatabının Müslümanlar olduğunu söyleyebiliriz. Peki, “Hangi Müslümanlar muhatap?” diye bir soru soracak olursak Ģöyle bir cevap verilebilir; Taberî‟de olduğu gibi sadece ashabı yani vahyin indiği dönemdeki Müslümanları muhatap olarak düĢünebileceğimiz gibi Kurtubî‟de olduğu gibi genel bir hitap olduğu anlayıĢından hareketle tüm Müslümanları da düĢünebiliriz. Fakat ashab ile sınırlamak vahyin evrensellik ilkesine aykırı olur. Ancak tüm Müslümanlar Ģeklinde düĢünmek ashap fikrine bir eksiklik getirmez. Bundan dolayı genel bir hitap olarak düĢünmek daha isabetli olabilir,

379

Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, V, 512. 380

Beyzâvî, Envârü’t-Tenzîl, I, 241.

381_{Tu‟me b.Ubeyrik, hırsızlık yapmıĢ, Mekke‟ye kaçmıĢ dinden çıkmıĢ hain.} 382

Taberî, Câmi’ul-Beyân, II, 578.

383_{Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, III, 1489.} 384_{Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, III, 1490.}

düĢüncesindeyiz. Ayrıca Kurtubî, Beyzâvî ve Elmalılı‟daki Ģu rivayet de hitap konusundaki bu açıklamalara eklenebilir. Buna göre bu âyet indiği zaman Resulullah (s.a.v.) mübarek elini Selmân-ı Fârisî'nin arkasına vurmuĢ, onlar bunun kavmi, buyurmuĢtur.385

Sonuç olarak buraya kadar anlatılanlara göre bu âyetteki muhatap konusunda ortak bir fikir bulunmamaktadır. Muhatap konusunda hiçbir yorum yapmayanlar olduğu gibi farklı yorumda bulunanlar da vardır.

2.4.4. Âyette Yer Alan Kavramlar

2.4.4.1. Kadîr/Kâdir (شٚدبق/شٚذق)

Sözlükte gücü yetmek, ölçmek, tazim etmek, planlamak, takdir ve hükmetmek, rızkını daraltmak anlamlarına gelen “ kdr-سذل “ fiillinden gelen386

ve sıfat olan kâdir, her Ģeye gücü yeten387

, kudret sahibi388 demektir. Kâdir, aynı zamanda “isterse yapar, istemezse yapmaz “389

demektir. Kadîr ise mübalağa ifade eden bir sıfat olup390 hikmetin gerektirdiği ölçüde ne fazla ne de eksik olarak dilediğini yapan, güç yetiren391 demektir.

Anlamı gereği Kadîr kelimesiyle Yüce Allah‟tan baĢkasını nitelendirmek doğru değildir.392

Kadîr kelimesinin, Kâdir kelimesine göre daha zengin ve vurgulu anlama sahip olduğu kabul edilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim‟de Kâdir, insanlar için de kullanılırken Kadîr ise sadece Yüce Allah için kullanılmıĢtır.393 Yüce Allah‟ın bir ismi olarak Tirmizî ile Ġbn Mâce‟nin Sünenleri ile Ġbn Hibbân‟ın Sahih‟inde yer alan rivayetlerde “El-Kâdir” zikredilirken Hâkim en-Nisâbûrî‟nin Müstedrek‟indeki rivayette ise “El- Kadîr” zikredilmektedir.394 Kur‟an-ı Kerim‟de Kadîr ismi kırk beĢ âyette

385_{Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, III, 1490; Beyzâvî, Envârü’t-Tenzîl, , I, 242; Kurtubî, el-Câmiu li-}

Ahkâmi’l-Kur’ân, V, 512.

386_{Topaloğlu-Karaman, Arapça-Türkçe Yeni Kâmus, s. 336.} 387

BekirTopaloğlu, “Kadir” Türkiye Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi, Ġstanbul, 2001, Cilt XXIV, s. 124 388

Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî, El-Maksadü’l Esnâ ġerhu

Esmâi’l-Hüsnâ, (Çev. M.FerĢat), FerĢat Yayınları, yer yok, 2005, s. 178.

389

Gazzâlî, El-Maksadü’l Esnâ, s. 178.

390_{Mehmet Altın, “Kur‟ân‟da „Alîm‟ İsmi ve Geçtiği Âyetlerle İlgisi”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler}

Enstitüsü Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 2, 2017, s. 400.

391_{Ġsfahanî, Müfredât, s. 826.} 392_{Ġsfahanî, Müfredât, s. 826.}

393_{Topaloğlu, “Kadir” Türkiye Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi, XXIV, 124.}

394_{Kadir Paksoy, “Allah‟ın Doksan Dokuz İsmiyle İlgili Rivâyetlerin Tahlili” Dinbilimleri Akademik}

geçmektedir. Bunların dördünde395 hakkıyla bilen,396 anlamındaki Alîm isimleriyle birlikte kullanılırken bir âyette397

de günahları silen398 anlamındaki Afüv ismiyle birlikte kullanılmıĢtır. Kırk âyette ise tek baĢına kullanılmıĢtır. Kâdir ismi ise yedi âyette399 geçmektedir.400

Yine bu âyette Yüce Allah‟ın kudret sıfatının geçmiĢ zaman olarak ifade edilmesi O‟nun zât ve sıfatlarındaki bir Ģeyin sonradan meydana geldiği vehmine kapılmamak içindir. Yüce Allah‟ın kudreti ile beraber varlığında aczin olması mümkün değildir.401

Eğer Yüce Allah, bütün insanları ortadan kaldırıp onların yerine baĢkalarını getirmiyorsa bu aczinden değil hikmetindendir.402