Muhasebenin Temel Kavramları Açısından Çevre

Muhasebenin temel kavramları, muhasebe fonksiyonunun yerine getirmesi gereken iĢlevlerin çıktı haline dönüĢtürülmesinde ve bu çıktıların iĢletmeyle ilgili karar alınırken değerlendirilmesinde birer rehber niteliğindedir. Çevreyle ilgili faaliyetlerin muhasebe sistemine entegre edilebilmesi için bu temel kavramlar açısından ele alınması da gereklidir. Çevresel faaliyetlerin muhasebeleĢtirilmesine dayanak oluĢturan 12 temel kavram aĢağıda kısaca ele alınmaktadır.

Sosyal Sorumluluk Kavramı

Sosyal sorumluluk kavramı, muhasebenin iĢlevlerini yerine getirirken ilgili kiĢi ve kurumlara karĢı sorumluluğunun bilincinde olması gerektiğini ve muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve finansal tabloların düzenlenip sunulmasında, belirli kiĢi ve grupların değil, toplumun tüm kesimlerinin çıkarlarının gözetilip korunmasını dolayısıyla gerçeğe uygun tarafsız ve dürüst davranılmasını ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 31).

Çevrenin de iĢletmenin bir paydaĢı olduğu düĢünüldüğünde, çevresel faktörlerin muhasebe hesaplamalarına dahil edilmeyiĢi muhasebenin sosyal sorumluluk kavramıyla ters düĢecektir ve muhasebenin sunduğu bilgilerin güvenilirliğini ve tarafsızlığını Ģüpheye düĢürecektir.

49

Sosyal sorumluluk kavramı, çevresel konular ile muhasebeyi birbirine yaklaĢtıran en önemli temel kavramdır. Zira muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi düĢüncesi tüm toplumu ilgilendiren ve son derece hayati bir konu olan çevre konusunun muhasebe sistemi dıĢında bırakılmasına izin vermemektedir. Çevre konusunu dikkate almayan bir muhasebe sistemi, yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda sosyal sorumluluk kavramına kuĢkusuz aykırı düĢer. Örneğin çevresel kaynak kullanımlarının muhasebe faaliyetlerinin dıĢında bırakılması, bir bilgi sistemi olarak tanımlanan muhasebenin ürettiği bilgilerin gerçeklere uygunluğunu, tarafsızlığını, dürüstlüğünü ve güvenilirliğini tartıĢılır duruma getirir (Bengü ve Can, 2009: 158).

Kişilik Kavramı

KiĢilik kavramı, iĢletmenin sahiplerinden, ortaklarından, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kiĢiliğe sahip olduğunu ve muhasebe faaliyetlerinin iĢletmenin kendi kiĢiliği üzerinden yürütülmesi gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 31).

Çevrenin açık bir sistem olduğu düĢünüldüğünde, diğer bütün ilgililerden ayrı bir kimliğe sahip olan iĢletmenin de çevreyle sürekli etkileĢim halinde olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Dolayısıyla muhasebe faaliyetleri de iĢletmenin kiĢiliğinin bir ürünü olarak çevreye karĢı sorumlu olacaktır.

İşletmenin Sürekliliği Kavramı

ĠĢletmenin sürekliliği kavramı, iĢletmelerin faaliyetlerini belirli bir süreye bağlı olmaksızın sonsuza dek sürdüreceğini ve iĢletmenin ömrünün, iĢletme sahip veya ortaklarının ömürleri ile sınırlı olmadığını ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 31).

Sınırsız ömre sahip olan iĢletmeler bu sürekliliği sağlayabilmek için çevreye muhtaçtırlar. Dolayısıyla çevreyle uzun süre etkileĢim içerisinde olacaklarından çevreyi korumalı ve daha da geliĢtirmeye yönelik faaliyetlerde bulunmaları gereklidir. ĠĢletmeler faaliyetlerinden dolayı zarar gören ve tahribata uğrayan çevreyi muhasebe

50

sisteminin kapsamı içerisine alarak çevresel tedbirlerin alınmasına yardımcı olmak durumundadırlar.

Dönemsellik Kavramı

Dönemsellik kavramı, sınırsız kabul edilen iĢletme ömrünün belirli dönemlere bölünmesini ve her dönemde gerçekleĢtirilen faaliyetlerin sonuçlarının ilgili dönem içerisinde, diğer dönemlerden bağımsız olarak yer alması gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 32).

ĠĢletmelerin faaliyetleri sonucunda zarar gören çevreyle alakalı koruma çalıĢmaları, alınan tedbirler, yapılan ve planlanan uygulamalar da diğer muhasebe kayıtları gibi yapıldığı dönem içerisinde izlenmelidir (Çetin, 2011: 28).

Para İle Ölçülme Kavramı

Para ile ölçülme kavramı, mali nitelikteki olayların kayıt altına alınması sürecinde, paranın ortak bir ölçü olarak kabul edilmesini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 33).

Bilindiği üzere muhasebe yalnızca para ile ifade edilebilen iĢlemlerle ilgilenmektedir. Dolayısıyla çevrenin muhasebe sisteminin içerisine yerleĢtirilebilmesi ancak para ile ifade edilebilmesiyle mümkündür (Can, 1998: 49).

Maliyet Esası Kavramı

Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetlerinin belirlenmesi mümkün veya uygun olmayan kalemler hariç, iĢletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin kayıt altına alınmasında, bunların maliyet bedellerinin esas alınması gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 33).

Çevre kalitesinin artırılmasına yönelik yapılan çalıĢmalar bazı maliyetlere katlanmayı gerektirir. Çevreyi korumak için katlanılan fedakarlıkların muhasebenin konusunu oluĢturabilmesi için daha önce de ifade edildiği gibi parayla ölçülme Ģartı

51

aranmaktadır. Ancak çevresel maliyetlerin hesap edilmesi bazı durumlarda çok güç hatta imkansız olabilmektedir (Can, 1998: 49).

Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı

Tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, muhasebe kayıtlarının, gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiĢ objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarında esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve önyargısız davranılması gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 33).

ĠĢletmelerin diğer bütün faaliyetlerinde olduğu gibi çevre ile ilgili faaliyetlerinin de muhasebe sistemi içerisine dahil edilebilmesi için belgelere dayandırılması Ģarttır. Ayrıca iĢletmenin sağlamıĢ olduğu çevresel faydaların muhasebe kayıtlarında veya finansal tablo dipnotlarında gösterildiği gibi bu kavram gereği çevreye verilen zarar ve kirliliklere iliĢkin bilgilerde muhasebe sisteminde yer almalıdır (Gül, 2005: 33).

Tutarlılık Kavramı

Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, dönemler içinde değiĢtirilmeden uygulanmasını ifade eder. Böylece dönemlere iliĢkin faaliyet sonuçları arasında kolaylıkla karĢılaĢtırma yapılabilmesine imkan tanır (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 34).

Muhasebe fonksiyonu tarafından belirli kural ve esaslar gözetilerek kayıt altına alınan çevresel mali nitelikli olaylar doğal olarak iĢletmelerin faaliyet sonuçlarını da etkileyecektir. Bu sonuçların mali tablolarda gösterilmesi ve dönemler arasında karĢılaĢtırmaların kolaylıkla yapılabilmesi için tutarlılık kavramına göre hareket etmek zorunludur (Çetin, 2011: 29-30).

Tam Açıklama Kavramı

Tam açıklama kavramı, finansal tabloların bu tablolardan yararlanacak olan kiĢi ve kuruluĢların doğru karar vermelerine yardımcı olacak Ģekilde yeterli, açık ve anlaĢılır olmasını ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 34).

52

Tam açıklama kavramı gereği, iĢletmeler çevresel faaliyetleri ile alakalı finansal bilgileri tam ve doğru Ģekilde muhasebe sistemine aktarmalı ayrıca finansal nitelikte olmayan ancak iĢletme ve iĢletmeyle ilgili kurum ve kuruluĢların alacakları kararları etkileyebilecek çevresel bilgilere de mali tablo dipnotlarında mutlaka yer vermelidirler (Gül, 2005: 32).

İhtiyatlılık Kavramı

Ġhtiyatlılık kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılmasını ve iĢletmenin gelecekte karĢılaĢabileceği risklerin göz önünde bulundurularak tedbir alınması gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 34).

Çevresel sebeplerden dolayı iĢletmenin katlanması gereken maliyetler de ihtiyatlılık kavramı kapsamında düĢünüldüğünde buna bağlı olarak iĢletmeler çevreyle alakalı muhtemel giderleri veya zararları için karĢılık ayırabilirler (Çetin, 2011: 30).

Önemlilik Kavramı

Önemlilik kavramı, muhasebe raporlarında yer alması gereken bilgilerin sınırını belirler yani finansal raporlara dayanılarak yapılacak yorumları veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeydeki bütün bilgiler önemlidir ve finansal tablolarda yer alması gereklidir (Atabey, Parlakkaya, Alagöz, 2004: 34).

Önemlilik kavramı gereği iĢletmenin çevresel faktörlere iliĢkin bütün finansal bilgileri önem taĢır ve mutlaka muhasebe hesaplarında ve mali tablolarda yer almalıdır.

Özün Önceliği Kavramı

Özün önceliği kavramı, olay ve iĢlemlerin kayıt altına alınmasında ve bunlara iliĢkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden ziyade özlerinin esas alınması gerektiğini ifade eder (Atabey, Parlakkaya ve Alagöz, 2004: 34).

53

Özün önceliği kavramı, çevre muhasebesi uygulamaları çerçevesinde çevresel maliyetlerin ortaya çıkıĢ Ģekillerinden ziyade bunların yarattığı etkiler açısından ele alınarak değerlendirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır (Çetin, 2011: 31).

1.5.9.5. ĠĢletmeleri Çevre Muhasebesi Uygulamalarını Kullanmaya Ġten