Mali Tablolarda Çevresel Raporlama

Çevresel raporlama konusunda yapılan çalıĢmalar çevresel konuları, hazırlanan yıllık raporların üç ayrı yerinde raporlamayı öngörmektedir. Bunlardan birincisi, mali tablolarda çevreyle alakalı yeni hesaplar açmak veya var olan hesaplar altında çevreyle alakalı yardımcı hesaplar açmak, ikincisi, mali tabloların dipnotlarında çevresel bilgilere yer vermek ve üçüncüsü yıllık raporlamanın bir bölümünde çevresel konulara yer vermek Ģeklindedir (Kaya, 2006: 127-128).

2.9.1.1. Bilançoda Yer Alması Gereken Çevresel Konular

Bilanço ve gelir tablosunda yer alması gereken çevresel konular Ģunlardır (TaĢdemir, 2011: 95-103):

 Çevresel mallar ya 153 Ticari Mallar Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmeli ya da tıpkı ticari mal gibi ayrı bir hesap açılarak izlenmelidir. Ayrıca çevre için alınan ilk madde ve malzemeler 150 No'lu hesabın alt hesaplarında izlenmelidir.

 ĠĢletme çevreyi korumaya yönelik bir yatırım yapıyor ise 258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı'nın alt hesapları kullanılmalıdır. Daha sonra bu hesabın alt hesabına göre ilgili ana hesaplara aktarımı yapılmalıdır.

 Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan ancak tutarının ne olacağı kesin olarak bilinmeyen veya tutarı bilinmekle beraber ne zaman tahakkuk edeceği bilinmeyen kısa veya uzun vadeli çevresel borçlar için ayrılan karĢılıklar, 374 Çevresel Borç ve Gider KarĢılıkları Hesabı'nda, eğer bu borçlar uzun vadeli ise 474 Çevresel Borç ve Gider KarĢılıkları Hesabı'nda izlenmelidir.

 ĠĢletmelerin çevresel duyarlılık kapsamında yapmıĢ oldukları duran varlık yatırımları, ilgili Maddi Duran Varlıklar Hesabı'nın altında eğer bu hesaplara uygun çevreyle ilgili bir duran varlık yatırımı yapılmamıĢ ise bu hesaplar yerine 256 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı'nın altında izlenmelidir.

111

 ĠĢletmelerin çevreyle ilgili yaptığı çalıĢmalar sonucunda elde ettiği iĢletmeye özel çevre imajının patent altına alınması ya da ürettiği ürünlerin örneğin yenilenebilir olması sebebiyle, iĢletmenin aldığı mal veya mamul patenti 260 Haklar Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmelidir.

 Satın alınan kirlilik permileri, Haklar Hesabı'nın altında, bağıĢ yoluyla elde edilen kirlilik pemileri ise Özel Fonlar Hesabı'nın altında yer almalıdır (Kaya, 2006: 127).

2.9.1.2. Gelir Tablosunda Yer Alması Gereken Çevresel Konular

 ĠĢletmelerin üretimle ilgili katlandıkları çevresel maliyetler 730 Genel Üretim Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında, üretim faaliyetleri sırasında çevresel duyarlılık kapsamında mamulün bünyesine katılan maddeler 710 Direkt Ġlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında, ayrıca çevresel bir ürünün üretimi için katlanılan iĢçilik giderleri de 720 Direkt ĠĢçilik Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmelidir. MuhasebeleĢtirme süreci sonunda, çevresel maliyetleri de içeren toplam maliyetler mamuller hesabında toplanır ve iĢletme bu mamulleri sattıkça üretimle alakalı katlanılan çevresel maliyetler gelir tablosu hesaplarına aktarılmıĢ olur.

 ĠĢletmelerin çevresel kirliliği önlemek amacıyla yaptığı araĢtırma maliyetleri 750 AraĢtırma ve GeliĢtirme Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında, aynı Ģekilde çevresel duyarlılık kapsamında iĢletme yönetimince katlanılması gereken maliyetler 770 Genel Üretim Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmelidir. Ayrıca çevresel duyarlılık kapsamında edinilen borçlardan dolayı oluĢan faiz vb. giderler 780 Finansman Giderleri Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmelidir. Dönem sonunda ise söz konusu hesaplara iliĢkin açılan yansıtma hesaplar aracılığı ile çevreyle alakalı giderler gelir tablosu hesaplarına aktarılmıĢ olur.

 ĠĢletmelerin çevreye verilen zararlar karĢılığı ödediği tazminatlar ve ortaya çıkan zararlar düzenli olarak ortaya çıkmadığı için, 689 Diğer OlağandıĢı Gider ve Zararlar Hesabı'nda izlenmelidir.

 ĠĢletmelerin eğer varsa üretim sonucunda oluĢan atıkların satıĢından elde ettiği gelirler 602 Diğer Gelirler Hesabı'nın alt hesaplarında veya 679 Diğer OlağandıĢı Gelir ve Karlar Hesabı'nın alt hesaplarında izlenmelidir.

112

 ĠĢletmelerin çevresel konularda devletten aldığı teĢvikler ve diğer çevresel menfaatler de ilgili Gelir Hesapları'nın alt hesaplarında izlenmelidir (Kaya, 2006: 128).

2.9.1.3. Mali Tablo Dipnotlarında Yer Alması Gereken Çevresel Konular

Bilanço ve gelir tablosu dipnotları, bilanço ve gelir tablosu ile iliĢkili bilgileri çıkar gruplarının en iyi Ģekilde anlayabilmesi için oluĢturulmuĢ ilave bilgileri içeren notlardır. Çevresel bilgilerin sözkonusu dipnotlarda açıklanmasının sebebi de çıkar grupları tarafından daha iyi anlaĢılabilmesi ve bu ilave bilgilerin bilanço ve gelir tablosuyla bütünlük arz etmesini sağlamaktır (TaĢdemir, 2011: 107).

Mali tablo dipnotlarında yer alması gereken çevresel konular:

 Çevreyle ilgili kalemlere uygulanan değerleme çeĢitleri ve uygulanan yöntemler,

 OlağandıĢı çevresel harcamalar,

 Çevresel borç ve karĢılıklar için ayrı bir hesap adı açılmamıĢsa bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi,

 KoĢullu borçlara iliĢkin açıklayıcı bilgiler ve açıklamalar.

Yukarıda mali tablo dipnotlarında yer alması gerektiği ifade edilen konular AB Yönergelerinden hareketle hazırlanmıĢ olup bunların dıĢında Ģu konularda dipnotlar aracılığı ile raporlanabilir (Kaya, 2006: 128-129):

 Tutarının tahmininde belirsizlik ve ölçümünde sorun olan borçların ölçülememe sebepleri ve sonuçları,

 Borçların tanımlanması, borçların doğmasına sebep olan sözleĢme Ģartları ve bu borçların kapsamındaki zararların giderilmesi veya önlenmesine yönelik yasal düzenlemeler,

 Önemli oranda iskontoya uğramıĢ ve bilançoda gösterilen çevresel borçların, iskonto edilmemiĢ tutarları ile iskonto oranları,

 Çevresel duyarlılık kapsamında yapılan harcamalar ve bu çevresel harcamaların hesaplanmasında kullanılan yöntemler ile bu harcamalardan hangilerinin çevresel kirliliği azaltmak, hangilerinin çevresel kirliliği önlemek adına yapıldığı bilgileri,

113

 ĠĢletmelerin yasalara uymama nedeniyle katlanmak zorunda olduğu borç ve tazminatlara ve bunların tutarlarına iliĢkin bilgiler,

 ĠĢletmelerin çevresel konularda aldığı teĢviklerin tutarları ve muhasebeleĢtirilme esaslarına iliĢkin bilgiler.

2.9.1.4. Yıllık Raporun Diğer Bölümlerinde Yer Alması Gereken Çevresel Konular

Çevresel bilgilerini yıllık raporlarında yayınlamayı tercih eden iĢletmeler, çevre ile ilgili bilgi ve maliyetlerin mali tablolar ve bunların dipnotlarında gösterilemeyen kısımları için söz konusu yayınladıkları raporların belirli bir bölümünü çevresel bilgilere ayırabilirler. ĠĢletmelerin yıllık raporlarının bir bölümünü çevreyle alakalı bilgilere ayırmasının sebebi finansal nitelikte olmayan çevresel bilgilere mali tablolar ve bunların dipnotlarında yer verilememesinden dolayıdır. Çevre muhasebesinde yıllık raporların ayrı bir bölümünde raporlanması öngörülen ve finansal nitelik taĢımayan çevresel bilgilerin baĢlıcaları Ģu Ģekilde sıralanabilir (TaĢdemir, 2011: 114-117):

 ĠĢletme yönetimi tarafından çevre kirliliğini önlemeye yönelik olarak hazırlanan çevre stratjileri ve politikaları veya yine iĢletmeye özgü hazırlanmıĢ çevre el kitabı,

 Çevre ile alakalı çıkartılan yasa ve yönetmelikler,

 ĠĢletme personeline yönelik verilen çevresel eğitimlerin dökümanları ve broĢürleri,

 ĠĢletmelerin çevreyi korumaya yönelik aldıkları önlemleri Ģeffaf ve tarafsız bir Ģekilde anlatan, çevre kirliliği kontrol, ölçüm ve test raporları,

 ĠĢletmenin bütün çıkar gruplarına yönelik hazırlamıĢ olduğu, çevresel performansı gösteren raporlar ve formlar,

 ĠĢletmelerin çevresel duyarlılık kapsamında edinmiĢ oldukları belgeler ve sertifikalar,

 ĠĢletmelerin çevre birimi tarafından oluĢturulmuĢ, finansal nitelikte olan veya olmayan verilerin nasıl saptandığına iliĢkin oluĢturulan çevre muhasebesi iĢleyiĢ sistemi,

114

 ĠĢletmelerin Ģu anda veya gelecekte karĢı karĢıya kalacakları çevresel sorunlar için oluĢturmuĢ oldukları yazılı çevresel yönetim sistemi vb.