ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ
ABD ve müttefikleri Irak’ı işgal etti ve Irak rejimi 2003 yılında düştü. Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesi ve Irak’ta demokratik bir siyasi sürecin kurulması çalışmaları baş-ladı. Önce Temmuz 2003 tarihinde geçici bir yönetimin kuruldu ve ara dönem için geçici bir yönetim yasasının hazırlanması öngö-rüldü. İyad Allavi başkanlığında kurulan ara hükümetin ardından İbrahim El-Caferi
baş-kanlığında bir geçici hükümet oluşturuldu.
Irak için daimi bir anayasanın yazılması ve referandumla kabul edilmesinden sonra 2005 yılında parlamento seçimleri yapılmıştır. Tüm bu süreçlere özellikle KDP ve KYB ile birlikte Kürdistan İslami Birliği ve diğer Kürt partiler iştirak etmiştir.20
30 Ocak 2005’te tüm Irak’ta genel ve yerel se-çimlerle birlikte Irak Kürdistan Ulusal Mecli-si ikinci dönem seçimleri yapılmıştır. KDP ve KYB aralarındaki rekabetin büyümesi endişe-siyle21 ulusal meclis seçimlerinde Emekçiler Partisi, İslami Cemaat22 ve Demokratik Çö-züm Partisi dışında kalan diğer Kürt partile-riyle birlikte bir liste ile katılmışlardır.
KDP ve KYB bölgede ve federal hükümet-te23 ana görevlerin ne şekilde dağıtılacağı ko-nusunda 7 Ocak 2006 tarihinde anlaşmaya varmışlardır. Bu anlaşma doğrultusunda 31 Ağustos 1996 olaylarından sonra birleşmiş ilk hükümet olarak Parti’nin Siyasi Bürosu Üyesi Neçirvan Barzani Başkanlığında 7 Mayıs 2006 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti kurulmuştur. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’ne giren tüm partiler bu hükümete katılmışlar-dır. Ancak bazı partiler ulusal meclisin dışın-da kalmış ve hükümete katılmamıştır. Örnek olarak iç sorunları nedeniyle zayıflayan İslami Hareket Ocak 2005 seçimlerine katılmamış-tır. Ayrıca Demokratik Çözüm Partisi de az oy alması nedeniyle ulusal meclise girememiştir.
Bütün parlamenter partilerin hükümete ka-tılmasıyla aktif ve etkili güçlerin kaybolması, Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin orta-ya çıkmamasına neden olmuştur.
Bu bağlamda muhalefetin kaybolmasına ne-den olan birkaç faktörü ifade etmek faydalı olacaktır.
1- İç savaşın tekrarlanıp tekrarlanmayaca-ğı her zaman akıllarda soru işareti olarak kalmıştır. Partili kadroların elinde halen silah bulunuyordu. Ayrıca siyasi partiler, özellikle KDP ve KYB, arasında güvenin kaybolması gerginliğin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
2- Partilerin bütçesinin bir kanunla tespit edil-memesi, (1993 tarihli 17 sayılı siyası par-tiler kanununun bulunmasına rağmen)24 diğer partilerin KDP ve KYB’den bağım-sız olarak davranamamasına yol açmıştır.
Çünkü bu iki parti tarafından diğer parti-lere verilen mali katkılar onların üzerinde baskı kurmaları için imkan yaratmıştır. Bu durum günümüzde de devam ettiğini söy-lemek mümkündür.
3- Bu aşamada her iki ana partinin arzuların-dan uzak olarak siyasi özgürlük ortamı doğ-mamıştır. Örneğin Kürdistan İslam Birliği bağımsız bir listeyle 15 Aralık 2005’te yapı-lan Irak Parlamentosu seçimlerine girme-ye karar verdiğinde, Parti taraftarlarının bir grubu 6 Aralık 2005’te Kürdistan İsla-mi Birliği üyesi 3 kişiyi öldürmüştür. Ay-rıca Duhok Vilayeti’nin birçok bölgesinde Kürdistan İslami Birliği’nin büroları tahrip edilmiş ve yakılmıştır.25 Bu da diğer parti-lerin aktif bir muhalefet oluşturabilmeleri için hareket özgürlüğü açısından geniş bir alanın olmadığının işaretidir.
4- İktidardaki iki parti (KDP ve KYB), Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki demokrasi ha-reketinin gelişmemesine, siyasi ve mil-li hakların tespit edilmesi amacıyla Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesine önce-lik verilmesini sebep olarak göstermiştir.
Ancak bu meşguliyet durumu bu iki ikti-dar partisinin reform yapmak ve bölge-deki iç siyasi durumu güçlendirmek için kurumların inşa edilmesi ve milli haklara vurgu yapılmasına engel değildi.
Bu dönemde parti eksenli muhalefetten bah-setmemiz mümkün olmamasına rağmen bu dönem Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde si-yasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır. Bu aşama-da aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkma-sını engellememiştir.
2.1. Sivil Muhalefet
Bu dönem özgür bir medya organının ortaya çıkması, sivil hareketlerin oluşturulması ve halk protestolarının ortaya çıkmasıyla başla-mıştır. Ayrıca eleştirel bir bakış açısı getiren aydın ve akademisyenlerin yaptığı yayınlar da etkili olmuştur. Buna örnek olarak eleştirel muhalefet yapısını ortaya çıkaran Neyva Nedi RehentGrubu26 ve diğerleri gibi bir grup aydın ile akademisyenin yazı ve makalelerini göste-rebiliriz. Bu yayınlar okuyucuları ve özellikle gençleri net olarak etkilemiştir. Öyle ki ikti-darı ve otoriteyi eleştirmek Irak Kürdistan Bölgesi’nde27 siyasi bir kültür haline gelmiştir.
Birçok aydın ve yazar daha sonra Irak Kürdis-tan Bölgesi’nde28 değişime önderlik yapmaya çalışmışlardır. Öte yandan özel özgür basın da muhalif kamuoyuna yönelik olarak bölge-de yaşanan olayları somutlaştırmada önemli role sahipti.
Irak Kürdistan Bölgesi’nde tüm yayın organ-ları sadece siyasi partilere mahsus iken, 2000 yılında Hawlati29 adlı özel bir gazetenin do-ğuşuyla başlayan süreçte yeni özgür yayın organları kurulmuştur. Bundan sonra özel yayın organlarında nitelik ve nicelik bakımın-dan artış görüşmüştür. Livin30 Rica, Cihan gibi dergilerin yanı sıra Radyo Nawa31 görsel basın organı ile Standart32, Kürdistan Post33, Kürdistan.net34 gibi diğer yayın organları or-taya çıkmıştır. Bu yayın organları bölgede ge-lişen olaylara ışık tutmakta büyük role sahipti.
Ayrıca bu yayın organları muhalefet eğilimi-ne sahip aydın ve yazarlara da bölgedeki de-ğişim hareketlerinin ortaya çıkışından önce platform yaratmıştır. Bu durum otoriteye muhalefet eden bir kamuoyunun oluşmasına katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte parti-zan olmayan yazılı ve işitsel özel yayın kanal-ları gizli bilgileri ortaya çıkarma, vatandaşkanal-ları kulis arkasında olup bitenler hakkında bilgi-lendirme, hizmetlerdeki eksikliklerin ortaya çıkarılması ve yolsuzlukların tespit edilmesi gibi konularda önemli rol oynamıştır. Bu da değişime hazır olan bir kamuoyunun oluş-masına sebep olmuştur. Siyasi muhalefet bir
sonraki aşamada bu kamuoyunu seçimleri yö-netme, yönlendirme ve bölgedeki siyasi denk-lemin değişmesi çabalarında kullanabilmiştir.
Bütün bunlar sivil toplum örgütleri ve sivil hareketlerinin halkı bilinçlendirmesi ve bölge içerisinde muhalif bir akımın ortaya çıkması için uygun bir zemin yaratmıştır.
Önemle işaret edilmesi gerekir ki; halk pro-testoları Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki ekono-mik ve sosyal durumların kötüye gitmesi ve bölge kurumları ile siyasetin istikrarlı hale gelmesine yönelik baskının bir sonucuydu.
Zira su ve elektrik hizmetlerindeki yetersizlik ve yakıt sıkıntısı bölgedeki yaşamı olumsuz etkiliyordu.
İktidarın Ocak 2005 yılındaki seçimler son-rasında verdiği sözleri yerine getirmemesi üzerine Kalar, Ranya, Süleymaniye, Akre ve Halepçe’de -2005 yılının ikinci yarısı ve 2006 yılının başlarında- bir dizi halk protestoları yaşanmıştır. Söz konusu bu protesto gösterile-rinin arkasında siyasi amaçlar bulunmamak-taydı. Protestoların ana hedefi vatandaşların temel ihtiyaçlarının sağlanması olmasına rağ-men otorite şiddet kullanarak cevap vermiş ve bu protesto gösterilerini düzenleyenleri taki-bata almıştır. Bazı bölgelerde protestoculara doğrudan ateşli silahlarla35 karşılık verilmiştir.
5 Mayıs 2007’de sivil toplum örgütleri men-supları, hukukçu, akademisyen, siyasetçi, medya mensuplarında oluşan “Ne Zamana Kadar Hareketi” (Hatakeya) ilan edilmiştir. Bu hareket barışçıl baskı yoluyla siyasi otoritenin demokrasinin gereklerini yerine getirmesi, vatandaşların haklarını koruması, onurlarını muhafaza etmesi, temel hizmetleri sağlaması ve yolsuzlukla mücadele etmesi36 için çalış-maktadır.
Bu Hareket, Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Ulu-sal Meclisi etkinleştirmek ve erken seçim yap-mak için 2 proje hazırlamış, Süleymaniye’deki muhalif grupları kendi şemsiyesi altında top-lamaya başlamıştır. Ayrıca vatandaşların hak-larını barışçıl yollarla savunmaları konusunda
bilgilendirme çalışmaları yapmıştır. Hareket kısa ömrüne rağmen kamu hizmeti ve yolsuz-lukla mücadele alanında reformların yapıl-ması konusunda hükümete baskı oluşturmayı başarmıştır. Bununla birlikte siyasi partileri görevlerini yerine getirmek ve güçlü bir siyasi muhalefet oluşturmaları için teşvik etmiştir.
Bu oluşumun ortaya çıkması 4 partinin hare-kete geçmesinde ana etkilerden biridir.
Hareketin bir kısım kadroları daha son-raki aşamalarda (yani Değişim/Goran Hareketi’nde)37 muhalefette önemli çekirdek kadro içerisinde yer almıştır. Bu anlamda “Ne Zamana Kadar (Hatakeya) Hareketi” Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin temel taşlarından bir olarak sayılabilir. Ancak bir-çok faktör hareketin parçalanmasına sebep olmuştur. Dr. Latif Mustafa “hareketin bazı kurucularının ve özellikle hareketin koordi-natörü Yusuf Muhammed Sadık’ın büyük yük üstlenmesi, muhalefet çalışmalarının yanın-da muhalefetle ilgili olmayan konularla ilgi-lenilmesi, Irak Kürdistan Bölgesi’nde 2 ana partiyle doğrudan mücadele edilmesi ve mali kaynağın zayıf olması” gibi sebeplerin hare-ketin parçalanmasına neden olduğunu ifade etmektedir.38
2.2. Hükümet İçi Muhalefet
Hükümet içi muhalefetin ortaya çıkışı Irak Kürdistan Bölgesi’nin siyasi kurumlarının ku-rulmasından öncesine kadar dayanmaktadır.39 Neçirvan Mustafa, “İlk Kürt Hükümetinin kurulması aşamasında Kürdistan Yurtsever-ler Birliği’ne Kürdistan Demokratik Partisi’yle anlaşmayı ve partilerden birinin iktidar diğe-rinin muhalefette olması konusunda bir öne-ri sundum. Ancak arkadaşlar 2 ana sebepten dolayı önerimi onaylamadılar. Birinci sebep Kürt toplumu ve partilerinin silahlı mücadele geleneğinden gelmeleri nedeniyle çatışmala-rın geri dönmesinden duyulan endişe, ikinci sebep ise zor ekonomik koşullar ve muhale-fette olanın küçülmeye maruz kalabileceğine yönelik tedirginliktir.”40 Neçirvan Mustafa, partiye başka bir öneri de sunmuştur.
Neçir-van Mustafa bu öneride, hükümette siyaset-çilerin değil teknokratların görev almasını is-temiştir. Neçirvan Mustafa’ya göre partilerin siyasi bürolarında çalışan kişiler devlet adamı değil gerilladır. Ayrıca hükümeti denetlemek ve görevinde başarısız olması durumunda gö-revden almak için muhalefetin ulusal mecli-se katılmasını önermiştir. Ancak bu öneri de Parti tarafından hoş karşılanmamıştır.41 Hükümet içi muhalefet bu seviyede kalma-mıştır. KYB’deki siyasi büronun bazı üyeleri lider Celal Talabani’ye bir mektup göndererek parti içinde kökten reform yapmasını, Genel Sekreterin yetkilerinin sınırlandırılmasını, parti içinde tali seçimlerin yapılmasını, hükü-met içinde kapsamlı reformların yapılmasını ve vatandaşlara temel hizmetlerin sağlanma-sını talep etmişlerdir.
Neçirvan Mustafa, parti genel sekreterinin Peşmerge Güçleri Genel Komutanlığı ile Ya-yın ve İstihbarat Dairesi Başkanı olması ne-deniyle her türlü yetkiye sahip olduğunu ifade etmiştir. Bu yüzden partinin yönetim şekli, bütçe kontrolü, güvenlik idaresi gibi konu-lardan partililerin sistem içerisine giremedi-ğini ve partinin yönetimiyle ilgili bilgi sahibi olmadıklarını söylemiştir. Bununla birlikte KYB lideri Celal Talabani aynı zamanda Irak Cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle KYB’ye ayıra-cak çok az vakit bulabiliyordu. Bu yetkilerin hiçbirinden vazgeçmeye de hazır değildi.42 Neçirvan Mustafa KYB içindeki43 tüm yetki-lerinden istifa ederek Mart 2007’de44 “Wusha”
yani “Söz” adıyla internet sitesi, gazete, rad-yo, uydu kanalı ve matbaanın bulunduğu bir medya kuruluşu kurmuştur. Bu tarihten iti-baren aktif bir muhalefet oluşturmak ve Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki tüm sistemde siyasi bir reform yapmak amacıyla çabalarını yo-ğunlaştırmıştır.
Neçirvan Mustafa, arkadaşlarıyla birlikte 25 Temmuz 2009’da yapılan Irak Kürdistan Böl-gesi parlamento seçimlerine bağımsız bir liste ile katılmıştır. Neçirvan Mustafa’nın
liderli-ğindeki liste seçimlerde ikinci sırayı almış ve Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nda 25 sandalye kazanmıştır. Böylece Irak Kürdistan Bölgesi’nde parlamento içinde ve dışında aktif bir muhalefetin bulunmamasına rağmen, mu-halefetin ortaya çıkması için ortam hazırlayan ve siyasi, halkçı, sivil, medyatik, düşünsel ve sosyal açıdan sancılı bir hareket ortaya çık-mıştır.
3. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ