B. TÜRKĠYE
2. Veri ve Model (1971-2013)
99 Tablo 31‟de görüldüğü üzere hesaplanan F-istatistiğin Pesaran‟ın alt ve üst kritik değerleri arasında yer alması nedeniyle, GSYİH, enerji tüketimi ve cari işlemler hesabı arasında eşbütünleşme ilişkisi hakkında yorum yapılamamaktadır.188
Tablo 32: ARDL (1,4,1) Modelinin Tahmin Sonuçları
Değişkenler Katsayı T istatistiği
D(LOGGDP_TR(-1)) 0.537 3.319
D(LOGEC_TR) 1.735 3.505
D(LOGEC_TR(-1)) -0.824 -1.322
D(LOGEC_TR(-2)) 0.879 1.596
D(LOGEC_TR(-3)) 0.005 0.009
D(LOGEC_TR(-4)) -0.925 -2.123
D(CA_TR) -4.69 -2.370
D(CA_TR(-1)) 3.35 1.694
C 8.345 2.609
Tanısal Denetim Sonuçları
X2 BG 1.313[0.291]
X2NORM 1.310[0.519]
X2WHITE 0.122[0.729]
X2 BG, X2NORM, X2WHITE sırasıyla otokorelasyon, normallik ve değişen varyans sınaması istatistikleridir.
Tablo 33: ARDL (1,4,1) Modelinin Uzun Dönem Katsayıları
Değişkenler Katsayı T istatistiği
LOGEC_TR 1.882 8.788
CA_TR -0.000 -0.743
C 18.05 19.06
100 (loggdp_tr) değeri 26 milyar dolar civarındadır. Cari işlemler hesabı açısından ise Türkiye, ortalama yaklaşık 10 milyar dolar cari açık vermektedir (Ek-10).
Tablo 34‟te, enerji tüketimi ve cari işlemler hesabı değişkenlerinin GSYİH üzerine etkilerini gösteren korelasyon katsayıları gösterilmektedir.
Tablo 34: Türkiye için DeğiĢkenlere Ait Korelasyon Katsayıları Loggdp_tr Logec_tr Ca_tr
Loggdp_tr 1,000
Logec_tr 0,979 1,000
Ca_tr -0,720 -0,696 1,000
Türkiye için, GSYİH bağımlı değişkeni üzerine bağımsız değişken olarak alınan değişkenlerden logec_tr ve ca_tr değişkenlerinin korelasyon katsayıları sırasıyla 0,979 ve -0,720‟dir. Bu katsayılar, enerji tüketimi değişkeninin GSYİH‟yı pozitif yönde, cari işlemler hesabı ise GSYİH‟yı negatif yönde etkilediğini göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, enerji tüketimi ile GSYİH yüksek düzeyde bir pozitif ilişki, cari işlemler hesabı ile enerji tüketimi ve GSYİH arasında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir.
2.1 Birim Kök Testi
Değişkenlerin durağan olup olmadıklarını test etmek için Genişletilmiş Dickey-Fuller (Augmented Dickey-Fuller-ADF), Philips-Perron (PP) ve Ng-Perron birim kök testlerine başvurulmuştur.
Tablo 35‟e göre, ADF ve PP testlerinde temel hipotez serinin birim kök içermesi durumudur. Loggdp_tr ve logec_tr serileri için seviye durumunda hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden gerek ADF gerekse PP testine göre mutlak değer olarak küçük, birinci farklarda ise hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden mutlak değer olarak büyük bulunmuştur. Yani hem ADF hem de PP testlerine göre serilerin birinci farkları alındıktan sonra durağan hale geldikleri veya birim kök içermedikleri gözlenmiştir. Ca_tr serisi ise, ADF testinde seviye durumunda hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden %5 ve %10 anlamlılık
101 düzeyinde mutlak değer olarak büyük bulunmuş ve sadece seviye durumunda birim kök içermediği ortaya çıkmıştır. PP testine göre ise, seviye durumunda hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden mutlak değer olarak küçük, birinci farklarda ise hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden mutlak değer olarak büyük bulunmuştur.
Yani PP testlerine göre serilerin birinci farkları alındıktan sonra durağan hale geldikleri veya birim kök içermedikleri gözlenmiştir.
Tablo 35: Türkiye için Durağanlık Testleri Sonuçları
Değişken Adı ADF Testi PP Testi
Seviye 1. Fark Seviye 1. Fark
Loggdp_tr -1,41 -6,51 -1,40 -6,51
Logec_tr -1,22 -6,29 -1,22 -6,39
ca_tr -3,23 -1,66 -0,23 -9,18
Kritik değer
%1
%5
%10
-3,59 -2,93 -2,60
-3,60 -2,93 -2,60
-3,59 -2,93 -2,60
-3,60 -2,93 -2,60
Ng-Perron testinde; MZa, MZt testlerinde temel hipotez seride birim kök olduğu şeklinde, MSB ve MPT testlerinde ise temel hipotez serinin durağan olduğu biçimde kurulmaktadır. Loggdp_tr, logec_tr ve ca_tr serileri için; birinci farklarda MZa, MZt testlerine göre hesaplanan değer tablo kritik değerinden mutlak değer olarak büyük, MSB, MPT testlerine göre ise hesaplanan değerler tablo kritik değerlerden küçük bulunmuştur. Yani loggdp_tr, logec_tr ve ca_tr serileri birinci farkları alındıktan sonra durağan bulunmuştur.
Tablo 36: Ng-Perron Testi Sonuçları
MZa MZt MSB MPT
loggdp_tr -20,306 -3,172 0,156 1,254
logec_tr -18,800 -2,945 0,160 1,631
ca_tr -64,879 -5,652 0,087 0,474
Ng-Perron kritik değerleri; %1 anlamlılık düzeyinde MZa, MZt, MSB, MPT için sırasıyla; -13.8, -2.58, 0.17 ve 1.53; %5 anlamlılık düzeyinde -8.10, -1.98, 0.23 ve 3.17; %10 anlamlılık düzeyinde ise -5.70, -1.62, 0.27 ve 4.45‟tir.
102 2.2 EĢ BütünleĢme Analizi
Serilerin durağanlığı incelendikten sonra, Pesaran vd. tarafından 2001 yılında geliştirilen sınır testi yaklaşımı kullanılarak GSYİH, enerji tüketimi ve cari işlemler hesabı arasında eşbütünleşme ilişkisi incelenmiştir. Sınır testi yaklaşımı için, ilk önce kısıtlanmamış hata düzeltme modeli (UECM) oluşturulmuştur.
F-testinin sıfır hipotezi, mevcut çalışmada H0=a3=a4=a5=0 şeklinde oluşturulmuş ve hesaplanan F-istatistiği, Pesaran vd.‟nin (2001) alt ve üst kritik değerlerini veren tablosuna göre belirlenmiştir. Hesaplanan F-istatistiği, Pesaran vd.‟ne (2001) göre belirlenen alt ve üst kritik değerlerine göre karşılaştırılmış olup Tablo 37‟de sınır testinde gösterilmiştir.
Tablo 37: Sınır Testi Sonuçları
K F istatistiği
%5 anlamlılık düzeyindeki kritik değerler
Alt Sınır Üst Sınır
2 5.93 3.79 4.85
k(2) numaralı denklemdeki bağımsız değişken sayısıdır. Kritik değerler Pesaran vd. (2001:300)‟deki Tablo CI(iii)‟den alınmıştır.
Tablo 37‟de görüldüğü üzere hesaplanan F-istatistiği Pesaran‟ın üst kritik değerini aştığı için GSYİH, enerji tüketimi ve cari işlemler hesabı arasında eşbütünleşme ilişkisi tespit edilmiştir.
Seriler arasında bir eşbütünleşme ilişkisi tespit edildiğinden uzun dönem ilişkiler belirlemek için ARDL (Autoregressive Distribution Lag) modeli kurulmuştur.
Tablo 38: ARDL (1,0,1) Modelinin Tahmin Sonuçları
Değişkenler Katsayı T istatistiği
D(LOGGDP_TR(-1)) 0.644 8.322
D(LOGEC_TR) 1.164 4.109
D(CA_TR) -5.00 -2.442
D(CA_TR(-1)) 3.80 1.698
103
C 1.163 1.613
Tanısal Denetim Sonuçları
X2 BG 1.126[0.881]
X2NORM 1.704[0.426]
X2WHITE 0.192[0.663]
X2RAMSEY 0.236[0.814]
X2 BG, X2NORM, X2WHITE, X2RAMSEY sırasıyla otokorelasyon, normallik, değişen varyans ve model kurma hatası sınaması istatistikleridir.
Tablo 39: ARDL (1,0,1) Modelinin Uzun Dönem Katsayıları
Değişkenler Katsayı T istatistiği
LOGEC_TR 3.2800 11.217
CA_TR -0.0000 -0.7226
C -3.2765 1.6462
Tablodaki sonuçlar, enerji tüketimi ile GSYİH arasında uzun dönemde pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir. Enerji tüketimi ile GSYİH değişkenin logaritması alındığı için model katsayı esnekliğini vermektedir.
Yani uzun dönemde enerji tüketiminde %1 artış, GSYİH‟da %3,2 artışa yol açmaktadır. Cari işlemler hesabı ile GSYİH arasında ise t istatistiğinin anlamsız çıkması sebebiyle uzun dönemli ilişki hakkında yorum yapılamamaktadır.189
189 Türkiye için 1971-2013 dönemini kapsayan model için kurulmuş olan Granger nedensellik testi, etki-tepki analizi ve varyans ayrıştırması sonuçları ekte yer almaktadır.
104 SONUÇ
Uluslararası sistemdeki gelişmeleri doğrudan etkileyen enerji, dengeli ve ileri kalkınmada, insanların refahı ve ülke ekonomisinin gelişmesinde belirleyici unsur olmaktadır. Özellikle 1975 yılından sonra, doğal kaynak iktisatçıları ve ekolojik iktisatçılar, ekonomik üretim ve büyüme sürecinde enerjinin rolüne ve kullanılabilir olma durumuna büyük önem vermişler ve enerjiyi üretimin birincil faktörü olarak görmüşlerdir. Bu dönemden sonra enerji, üretim sürecinin önemli bir girdisi olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Bu bağlamda, tüm ekonomik faaliyetleri harekete geçiren temel güç olması ve ekonomik kalkınmanın ve toplumsal gelişmenin kaynağı olması nedeniyle enerjinin önemi giderek artmıştır.
Günümüzde ekonomik, siyasi ve sosyal ilişkilerin artması, uluslararası ticaretin yaygınlaşması ve teknolojik gelişmelerin sonucu olarak dünya ekonomisi gelişmektedir. Buna paralel olarak, enerji talebi de gün geçtikçe artmaktadır. 2014 yılı sonu itibarıyla enerji tüketiminin %86,2‟si fosil yakıtlardan sağlanmakta, artan enerji talebinin sonucu olarak da fosil yakıt rezervleri azalmaktadır. Bu durum da özellikle kaynakları kıt ve enerji kaynak talebini dışarıdan karşılamak zorunda kalan ülkelerde, ekonomik ve politik açıdan enerjinin önemi daha da artmaktadır.
AB ve Türkiye‟nin enerji sektörlerindeki ortak noktası, enerjide dışa bağımlı olmalarıdır. 2013 yılı sonu itibarıyla dünya enerji tüketiminin %12,5‟ine sahip olan AB, tükettiği enerjinin %53‟ünü ithal kaynaklardan temin etmekte ve dünyanın en büyük enerji ithalatçısı konumunda bulunmaktadır. AB‟nin enerji ithalatı, toplam ithalatının yaklaşık %23‟ünü oluşturmaktadır. 2013 yılı sonu itibarıyla tükettiği toplam enerjinin %73‟ünü ithal kaynaklardan temin eden Türkiye ise, doğalgaz tüketiminin %98‟ini ve ham petrolün %90‟ını ithalat ile karşılamaktadır. Bu nedenle, Türkiye‟nin enerji ithalatı, toplam ithalatın yaklaşık %22‟sini oluşturmaktadır. Enerji ithalatının Türkiye ve AB‟nin toplam ithalatının yaklaşık dörtte birini oluşturması, Türkiye ve AB ekonomisini hem büyüme hem de cari açık açısından olumsuz yönde etkilemektedir.
AB enerji politikası, 1951 yılında Paris Antlaşması ile kurulan AKÇT‟nin oluşturulmasıyla şekillenmeye başlamıştır. Her üye devletin farklı enerji politikaları
105 olması nedeniyle enerji kullanım maliyetleri arasındaki farklılıklar, yüksek enerji tüketen sektörlerdeki rekabeti giderek bozmaktadır. Bu nedenle, özellikle 1973 ve 1979 petrol krizlerinin ardından, AB düzeyinde ortak enerji politikasının oluşturulması yönünde çaba gösterilmektedir. Türkiye‟nin ise enerji politikası 1920‟li yıllara dayanmaktadır. Ancak özellikle 24 Ocak kararlarından sonra, liberal ekonominin kabul edildiği dönemden itibaren şekillenmeye başlamaktadır. Hem AB hem de Türkiye‟nin enerji alanında belirlemiş olduğu temel hedefler arasında, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi dahil olmak üzere, yerli enerji üretiminin artırılması ve enerji verimliliğinin teşvik edilmesi ve enerji arz güvenliğinin sağlanması yer almaktadır.
Bu çerçevede Türkiye ve AB‟de cari işlemler hesabı, enerji tüketimi ve GSYİH arasındaki ilişki hem nicel hem de nitel olarak analiz edilmiş, Türkiye ve AB‟nin enerji konusunda dışa bağımlı olmasının ekonomileri üzerinde ne yönde etkili olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada, zaman serisi analizleri ile Türkiye ve AB ekonomilerinin enerji piyasasındaki gelişmelerden ne ölçüde etkilendiğini tespit etmek ve bu doğrultuda enerjide dışa bağımlılık sonucu cari işlemler hesabı ve enerji tüketiminin Türkiye ve AB üzerindeki ekonomik etkilerini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Literatür taraması yapıldığında enerji konusunda yapılmış birçok araştırma olmasına rağmen, enerji tüketimi ile cari açığın ekonomiye etkilerini inceleyen çalışmanın çok daha az olduğu görülmektedir. Çalışma, literatürdeki niceliksel azlığa bir katkı olması ve cari işlemler hesabı ve enerji tüketiminin GSYİH üzerindeki etkisini ekonometrik bir model ile ele alması açısından önem kazanmaktadır.
Türkiye için, 1971-2013 yıllarını kapsayan dönemde enerji tüketimi ile GSYİH arasında uzun dönemde anlamlı pozitif bir ilişki bulunmuştur. Uzun dönemde enerji tüketiminde %1 artış, GSYİH‟da %3,2 artışa yol açmaktadır.
Türkiye‟de enerji tüketiminin en fazla olduğu ilk iki sektör çevrim ve enerji sektörü ile sanayi sektörüdür. Buradan hareketle sanayileşme ile birlikte üretim faktörleri üretim sürecine daha fazla dahil olmaktadır. Üretim faktörlerinin üretim sürecinde kullanılmasının artması enerji tüketiminde de artışa yol açmaktadır. Artan enerji tüketimi ile birlikte sanayi gelişmekte, enerji yatırımları daha verimli hale gelmekte,
106 üretimin ve istihdamın artmasına yol açmaktadır. Bu süreç ise GSYİH‟yı olumlu yönde etkilemektedir. Dolayısıyla Türkiye için enerji, büyümenin en önemli faktörleri arasındadır. Türkiye artan enerji ihtiyacını karşılamakta kendi başına yeterli olmayıp, dışa bağımlı bir ülke konumundadır. Bu nedenle Türkiye, enerji ithalatına olan bağımlılığın azaltılabilmesi için yerli ve yenilenebilir kaynakların payının artırılması, bu doğrultuda elektrik üretiminde doğal gazın ve ithal kömürün payının azaltılması, ülkemizin transit güzergâhı ve terminal ülke olması için gerekli çalışmaların sürdürülmesi ve enerji verimliliğini artırabilmek için çalışmalara destek verilmesi olmak üzere öncelikli hedeflerini belirlemektedir. AB için de, enerji tüketimi ile GSYİH arasında uzun dönemde anlamlı pozitif bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Uzun dönemde enerji tüketiminde %1 artış, GSYİH‟da %9.76 artışa yol açmaktadır. Hem Türkiye hem de AB için cari işlemler hesabı ile GSYİH arasında ise t istatistiğinin anlamsız çıkması sebebiyle uzun dönemli ilişki hakkında yorum yapılamamaktadır.
107 KAYNAKÇA
AB Konseyi, Türkiye Cumhuriyeti Ġle Katılım Ortaklığında Yer Alan Ġlkeler, Öncelikler, Ara Hedefler ve KoĢullara ĠliĢkin 8 Mart 2001 Tarihli Konsey Kararı, 2001/235/AT, 2001.
ACER, “The Agency”, http://www.acer.europa.eu/The_agency/Pages/default.aspx, (30.04.2015).
Akçay, Belgin, “İlerleme Raporlarında Türkiye Ekonomisi”, Ankara Avrupa ÇalıĢmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, 2007, ss. 19-44.
Alam, M. Shahid, “Economic Growth with Energy”, Munich Personal RePEc Archive (MPRA), Paper No. 1260, 2006.
Avrupa Birliği Bakanlığı, 2003 Yılı Ulusal Programı; 2008 Yılı Ulusal Programı, Ankara, 2011.
Avrupa Birliği Bakanlığı, “Fasıl 15-Enerji”, Sektörel Politikalar Başkanlığı, 03.26.2015, http://www.abgs.gov.tr/index.php?l=1&p=80, (07.03.2015).
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Avrupa Birliği AntlaĢması ve Avrupa Birliği’nin ĠĢleyiĢi Hakkında AntlaĢma, Ankara, 2011.
Aydın, Levent, Enerji Ekonomisi ve Politikaları, Kuram ve Kavramlar-Piyasalar-Modeller-Politikalar, Birinci Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2014.
Aytaç, Deniz, “Enerji ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Çok Değişkenli VAR Yaklaşımı ile Tahmini”, Maliye Dergisi, Sayı 158, Ocak-Haziran 2010, ss. 482-495.
Bayar, Güzin, “Türkiye‟de Yolsuzluğun Nedenleri-Ekonometrik Bir İnceleme”, Türkiye Ekonomi Kurumu, 2007.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, Resmi Gazete, Sayı: 27075, 5 Aralık 2008.
Bayındırlık Vekaleti Şirket ve Müesseseler Reisliği, Türkiye Birinci ĠstiĢari Enerji Kongresine Ait Raporlar, KonuĢmalar ve Alınan Kararlar, Ankara, Akın Matbaacılık, 1953.
108 Bilginoğlu, Ali, “Türkiye‟nin Enerji Sorunları ve Çözüm Arayışları”, Erciyes Üniversitesi Stratejik AraĢtırmalar Merkezi, 2012.
BP, Energy Outlook 2035, January 2014.
BP, Statistical Review of World Energy, June 2014.
BP, Energy Outlook 2035 in Brief, http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/energy-outlook/outlook-to-2035.html, (11.06.2015).
Bureau of Energy Efficiency, “Energy Scenario”,
<http://www.beeindia.in/energy_managers_auditors/documents/guide_books/1Ch1.p df>, (13.03.2015).
Chontanawat, Jaruwan, Hunt, Lester C., Pierse, Richard, “Casuality Between Consumption and GDP: Evidence From 30 OECD and 78 Non-OECD Countries”, Surrey Energy Economic Centre, SEEDS 113, 2006.
CORDIS Archive; “Synergy, EU calls for international energy cooperation projects”, http://cordis.europa.eu/synergy/home.html , (29.04.2015).
CORDIS News and Events; “Adoption of SAVE II programme for the promotion
of energy efficiency in the European Community”,
http://cordis.europa.eu/news/rcn/7513_en.html (29.04.2015).
Council, Directive 68/414/EEC imposing an obligation on Member States of the EEC to maintain minimum stocks of crude oil and/or petroleum products, Official Journal of the European Union, L 308, 1968.
Council, Council Decision of 29 May 2006 on the Conclusion by the European Community of the Energy Community Treaty, Official Journal of the European Union, 2006/500/EC.
Council, Directive 2009/119/EC imposing an obligation on Member States to maintain minimum stocks of crude oil and/or petroleum products, Official Journal of the European Union, L 265, 2009.
109 Çakmak, Zeynep, Bağımsız Ġdari Otorite Olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Birinci Baskı, Ankara, Çakmak Yayınevi, 2011.
Dağdemir, Elif Uçkan, “Avrupa Birliği‟nin Enerji Arz Güvenliği için Dış Enerji Politikası Arayışları”, EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 2007.
DEK-TMK, Enerji Raporu 2013, Yayın No. 0022/2014, Ankara, Ocak 2014.
Derinkuyu, Kürşad, “Türkiye ve Avrupa Elektrik Piyasalarının Entegrasyonu”, Tebliğ Sunumu, ICCI Uluslararası Enerji Kongresi ve Fuarı, Ankara, 2014.
Derinkuyu, Kürşad, “ETKB 2010-2014 Stratejik Planı Gerçekleşme Performansı”, TENVA, Şubat 2015, http://www.tenva.org/etkb-2010-2014-stratejik-plani-gerceklesme-performansi/#prettyPhoto (06.05.2015).
Devlet Planlama Teşkilatı, “ Avrupa Topluluğu’nu Kuran Temel AntlaĢmalar (AKÇT, AET, AAET)”, Avrupa Topluluğu ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, Cilt 1, 1993.
Doğal Gaz Piyasası Kanunu, Kanun No: 4646, Resmi Gazete.
Dursun, Suat, “Avrupa Birliği‟nin Enerji Politikası ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Doktora Tezi, Ankara, 2011.
Durukan, Yıldız, vd., “Türkiye Elektrik Sisteminin Avrupa Elektrik Sistemine Bağlantısı”, TEĠAġ, Mayıs 2012.
Ege, A. Yavuz, “Avrupa Birliği‟nin Enerji Politikası ve Türkiye‟nin Uyumu”, Ulusal Politika Araştırmaları Vakfı, Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye, Europa Bilgi Köprüleri Programı, Birinci Baskı, 2004.
Eğilmez, Mahfi, Makro Ekonomi-Türkiye’den Örneklerle, Dördüncü Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2012.
Elektrik Piyasası Kanunu, Kanun No: 6446, Resmi Gazete.
110 EPDK, Doğal Gaz Piyasası Lisans Yönetmeliği, Resmi Gazete, Sayı: 24869, 7 Eylül 2002.
EPDK, Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği, Resmi Gazete, Sayı: 25495, 17 Haziran 2004.
EPDK, Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönetmeliği, Resmi Gazete, Sayı: 29003, 17 Mayıs 2014.
EPDK, Enerji Piyasası Bildirim Yönetmeliği, Resmi Gazete, Sayı: 29012, 27 Mayıs 2014.
Eriş, Özgür Ünal, “Enerji Politikası”, Belgin Akçay, İlke Göçmen (edit.), Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler, Kurumlar ve Politikalar, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2012, ss. 529-546.
ETKB, 2010-2014 Stratejik Planı.
ETKB, 2015-2019 Stratejik Planı.
ETKB, “Dünyada ve Türkiye‟de Enerji Görünümü”, Ankara.
ETKB, Enerji Sektöründe Sera Gazı Azaltımı ÇalıĢma Grubu Raporu, Ankara, 2006.
ETKB, Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik, Resmi Gazete, Sayı:28097, 27 Ekim 2011.
EÜAŞ, 2013 Yıllık Rapor.
European Commission, “COOPENER Sustainable energy services for poverty alleviation in developing countries”, European Association for Creativity and Innovation (edit.), COOPENER Report, 2011.
European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament and the Council, COM(2014) 330 final, 2014.
European Commission, “Energy Policy: ALTENER II”, http://ec.europa.eu/agriculture/rur/leader2/rural-en/euro/p11-2.htm, (29.04.2015).
111 European Commission, “Energy Policy: SAVE II Programme: Promotion of Energy
Efficiency in the European Community”,
http://ec.europa.eu/agriculture/rur/leader2/rural-en/euro/p11-1.htm, (29.04.2015).
European Commission, Energy Union Package, COM(2015) 80 final.
European Commission, Green Paper on a European Strategy for Sustainable, Competitive, and Secure Energy, COM (2006) 105 final.
European Commission, IEE Programme,
https://ec.europa.eu/energy/intelligent/about/iee-programme/, (30.04.2015).
European Commission, “Energy Strategy”,
https://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-strategy, (08.06.2015).
Farley, Joshua, “Ecological Economics”, Post Carbon Institute, The Post Carbon Reader Series: Economy, 2010.
FiMpovié, Mirjana, Kragulj, Dragana ve Parezanin, Milos, “Perspectives of Single Energy Market in SEE Countries”, Journal for Theory and Practice Management, Cilt 68, 2013, ss. 49-57.
Georgescu-Roegen, Nicholas, “Energy and Economic Myths”, Southern Economic Journal, Cilt 41, Sayı 3, ss. 347-381.
Ghali, Khalifa H., ve El-Sakka, M.I.T., “Energy Use and Output Growth in Canada:
A Multivariate Cointegration Analysis”, Energy Economics, Sayı 26, 2004, ss. 225-238.
Goldstein, Joshua S. vd., “Energy in the World Economy, 1950-1992”, International Studies Quarterly, Sayı 41, 1997, ss. 241-266.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 2012-2013 Döneminde DıĢ Ticaret, Yayın No: 560, Ankara, 2015.
Hall, Charles, vd., “The Need To Reintegrate The Natural Sciences with Economies”, BioScience, Cilt 51, Sayı 8, 2001, ss. 663-673.
112 Hussen, Ahmed M., Principles of Environmental Economics, Routledge: Taylor &
Francis e-Library, İkinci Baskı, New York, 2004.
IEA Committee on Energy Research and Technology, “The Role of Storage in Energy System Flexibility”, Workshop of Ministry of Economic Affairs &
Energy, Ekim 2014.
IEA (International Energy Agency), Key World Energy Statistics, 2014.
IEA, “What is Energy Security?”, <
http://www.iea.org/topics/energysecurity/subtopics/whatisenergysecurity/>, (14.04.2015).
International Renewable Energy Agency (IRENA), “REmap 2030 A Renewable Energy Roadmap”, Haziran 2014.
IRENA, “Renewable Power Generation Costs in 2014”, Ocak 2015.
Kalyoncu, Hüseyin, Gürsoy, Faruk, Göcen, Hasan, “Causality Relationship between GDP and Energy Consumption in Georgia, Azerbaijan and Armenia”, International Journal of Energy Economics and Policy, Cilt 3, Sayı 1, 2013, ss. 111-117.
Keskin, Tülin, “Avrupa Birliğinde ve Türkiye'de Enerji Verimliliğinin Enerji Sektöründeki Beklenen Etkileri ", Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 10.
Enerji Kongresi, 2006.
Koç, Erdem ve Şenel, Mahmut Can, “Dünyada ve Türkiye‟de Enerji Durumu-Genel Değerlendirme”, Mühendis ve Makine, Cilt 54, Sayı 639, 2013, ss. 32-44.
Korkmaz, Özge ve Develi, Abdülkadir, “Türkiye‟de Birincil Enerji Kullanımı, Üretimi ve Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) Arasındaki İlişki”, Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 27, 2012, ss. 1-25.
Kraft, John, Kraft, Arthur, “On the relationship between energy and GNP”, Journal of Energy and Development, Cilt 3, 1978, ss. 401-403.
LPG Piyasası Kanunu, Kanun No: 5307, Resmi Gazete.
113 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, “Avrupa Tek Senedi”, İktisadi Kalkınma Vakfı, Kasım 2007.
Mangır, Fatih, Ertuğrul, Murat, “Sermaye Hareketliliği, Tasarruf ve Yatırım İlişkisi:
Türkiye Örneği”, Ġktisat ĠĢletme ve Finans, Cilt 27, Sayı 317, 2012, ss. 61-87.
Narayan, Paresh K., Narayan, Seema, “Is There a Long-Run Relationship Between Exports and Imports? Evidence From Two Pasific Island Countries”, Economic Papers, Cilt 23, Sayı 2, 2004, ss. 152-164.
Narayan, Paresh K., Smyth, Russell, “Energy Consumption and Real GDP in G7 Countries: New Evidence from Panel Cointegration with Structural Breaks”, Energy Economics, Cilt 30, Sayı 5, 2008, ss. 2331-2341.
Natural Resource Governance Institute, “State-Owned Companies”, http://www.resourcegovernance.org/rgi/soc (20.05.2015).
Öz, Gamze, “Avrupa Birliği ve Türkiye‟de Enerji Piyasalarında Rekabet Hukukunun Uygulanması”, Ulusal Politika Araştırmaları Vakfı, Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye, Europa Bilgi Köprüleri Programı, Birinci Baskı, 2004, ss. 45-65.
Parasız, İlker, Türkiye Ekonomisi, Birinci Baskı, İstanbul, Ezgi Kitabevi Yayınları, 2004.
Pesaran, M. Hashem, Shin, Yongcheol, Smith, Richard J., “Bounds Testing Approaches to the Analysis of Long Run Relationships”, Journal of Applied Econometrics, Cilt 16, 2001, ss. 289-326.
Petrol Piyasası Kanunu, Kanun No: 5015, Resmi Gazete.
Renewable Energy Policy Network for the 21st Century (REN21), Renewables 2014 Global Status Report, REN21 Secretariat, 2014.
REN21, Renewables 2015 Global Status Report, REN21 Secretariat, 2015.
114 Rotondi, Claudia, “Competition and Economic Temperature-The Entropy Law in Emanuele Sella‟s Work”, Guido Erreygers (edit.), Economics and Interdisciplinary Exchange, Taylor & Francis e-Library, 2002, ss. 150-170.
Stern, David I., “Is Energy Cost an Accurate indicator of natural resource quality?”, Ecological Economics, Sayı 31, 1999, ss. 381-394.
Stern, David I. ve Cleveland, Cutler J., “Energy and Economic Growth”, Rensselaer Working Papers in Economics, Sayı 410, 2004.
Süar, Fulya, “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Avrupa-Birliği-Orta Asya İlişkileri;
Enerji Sektörü Bağlamında Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011.
Şahinkaya, Serdar, Gazi Mustafa Kemal ve Cumhuriyet Ekonomisinin ĠnĢası, İkinci Baskı, Ankara, ODTU Yayıncılık, 2009.
TANAP, “TANAP Nedir?”, http://www.tanap.com/tanap-projesi/tanap-nedir/, (05.05.2015).
Tarı, Recep, Ekonometri, Onuncu Baskı, Kocaeli, Umuttepe Yayınları, 2014.
Treaty on European Union, 92/C 191/01,
http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/AB/The_Maastricht_Treaty.pdf (25.04.2015).
TEİAŞ, 2013 Yılı Türkiye Elektrik Ġletimi Sektör Raporu, Ankara.
The Council of the European Union, Directive 2014/87/EURATOM, L219, 2014.
The European Parliament and The Council, A Multiannual Programme for the Promotion of Renewable Energy Sources in the Community (Altener) (1998 to 2002), Official Journal of the European Union, 646/2000/EC.
The European Parliament and The Council, Directive 2009/125/EC establishing a framework for the setting of ecodesign requirements for energy-related products, L 285, 2009.
115 The European Parliament and The Council, Directive 2009/28/ on the promotion of the use of energy from renewable sources and amending and subsequently repealing Directives 2001/77/EC and 2003/30/EC, L 140, 2009.
The European Parliament and The Council, Directive 2009/28/EC on the Promotion of the Use of Energy from Renewable Sources and amending and subsequently repealing Directives 2001/77/EC and 2003/30/EC, Official Journal of the European Union, L 140, 2009.
The European Parliament and The Council, Directive 2009/72/EC concerning common rules for the internal market in electricity and repealing Directive 2003/54/EC, Official Journal of the European Union, L 211, 2009.
The European Parliament and The Council, Directive 2009/73/EC concerning common rules for the internal market in natural gas and repealing Directive 2003/55/EC, Official Journal of the European Union, L 211, 2009.
The European Parliament and The Council, Directive 2010/30/EU on the indication by labelling and standard product information of the consumption of energy and other resources by energy-related products, L 153, 2010.
The European Parliament and The Council, Directive 2009/31/EU on the energy performance of buildings, Official Journal of the European Union, L 153, 2010.
The European Parliament and The Council, Directive 2012/27/EU on energy efficiency, amending Directives 2009/125/EC and 2010/30/EU and repealing Directives 2004/8/EC and 2006/32/EC, Official Journal of the European Union, L 315, 2012.
The European Parliament and The Council, Regulation 663/2009 establishing a programme to aid economic recovery by granting Community financial assistance to projects in the field of energy, Official Journal of the European Union, L 200, 2009.
The European Parliament and The Council, Regulation 714/2009 on conditions for access to the network for cross-border exchanges in electricity and repealing