C. Avrupa Birliği’nin Enerji Politikasını Destekleyici Programlar
7. PCR (Price Coupling of Regions)
PCR, Avrupa‟da oluşturulan ortak enerji borsasıdır. 7 enerji borsası (APX, Belpex, EPEX SPOT, GME, Nord Pool Spot, OMIE ve OTE) bir araya gelerek ortak enerji borsası oluşturulması üzerine 2010 yılından itibaren çalışmaya başlamışlardır. 4 Şubat 2014‟te Kuzey-Batı Avrupa (NWE)125 bölgesi, 13 Mayıs
121 European Commission, “COOPENER Sustainable energy services for poverty alleviation in developing countries”, European Association for Creativity and Innovation (edit.), COOPENER Report, 2011, s.5.
122 ERGEG: European Regulators‟ Group for Electricity and Gas.
123 Kürşad Derinkuyu, “Türkiye ve Avrupa Elektrik Piyasalarının Entegrasyonu”, Tebliğ Sunumu, ICCI Uluslararası Enerji Kongresi ve Fuarı, Ankara, 2014.
124 ACER, “The Agency”, http://www.acer.europa.eu/The_agency/Pages/default.aspx, (30.04.2015).
125 Danimarka, Finlandiya, Norveç, İsveç, İngiltere, Belçika, Fransa, Almanya, Lüksemburg, Hollanda.
62 2014‟te ise Güney-Batı Avrupa (SWE)126 bölgesi tarafından fiyat birleşmesi gerçekleştirilmiştir. Bu iki bölgenin katılımının tamamlanmasının ardından PCR resmi olarak devreye girmiştir.127
ġekil 2: PCR Mevcut Durum
Kaynak: Kürşad Derinkuyu, “Türkiye ve Avrupa Elektrik Piyasalarının Entegrasyonu”, Tebliğ Sunumu, ICCI Uluslararası Enerji Kongresi ve Fuarı, Ankara, 2014.
126 Fransa, İspanya, Portekiz.
127 Kürşad Derinkuyu, 2014(a).
63 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKĠYE’NĠN ENERJĠ POLĠTĠKASI
I. TÜRKĠYE ENERJĠ SEKTÖRÜNÜN YAPISI A. Enerji Üretimi
Türkiye‟nin enerji üretimine bakıldığında, 2000-2005 yılları arasında sabit bir seyir izlerken 2005-2013 yılları arasında artan bir eğilim göstermektedir (Grafik 21).
2000 yılında 25,8 btep olarak gerçekleşen enerji üretimi 2013 yılında 32 btep‟e yükselmiştir.
Grafik 21: Türkiye’nin Yıllar Ġtibarıyla Enerji Üretimi (Btep)
Kaynak: Eurostat 2015,
http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=ten00076&plugin=
1 (12.06.2015).
2013 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin birincil enerji üretiminde kaynakların payına bakıldığında, en fazla paya 14,9 mtep üretimle %46,8‟lik pay ile kömür sahiptir. Kömürün büyük bir bölümünü linyit oluşturmaktadır.128 Daha sonra ise 5,1 mtep üretimle %15,9 payla hidrolik gelmektedir. Doğal gaz ise sadece 0,65 mtep üretim ile %2‟lik paya sahiptir (Grafik 22).
128 14,9 mtep kömür üretiminin, 13,9 mtep‟i linyit, 0, 9 mtep‟i taş kömürü üretimidir.
0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000
64 Grafik 22: Türkiye Birincil Enerji Üretiminin Dağılımı (2013 Yılı Sonu
Ġtibarıyla)
Kaynak: ETKB, 2013 Yılı Genel Enerji Denge Tablosu (Bin tep), EİGM Raporları.
Elektrik enerjisinin üretim ve tüketimine bakıldığında, brüt üretim yaklaşık 240 GWh olarak gerçekleşirken, brüt tüketim ise üretim miktarını geçmekte ve yaklaşık 246 GWh olarak gerçekleşmektedir. Elektrik üretiminin %71,6‟sı termik santrallerden, %24,8‟i hidroelektrik santrallerinden, %3,7‟si ise jeotermal ve rüzgar enerji santrallerinden sağlanmaktadır (Tablo 14).
Tablo 14: Elektrik Enerjisi Üretimi-Tüketimi (2013 Yılı Sonu Ġtibarıyla)
GWh %
Termik 171.812,5 71,6
Hidrolik 59.420,5 24,8
Jeo + Rüzgar 8.921,0 3,7
Brüt Üretim 240.154,0 100,0
Dış alım 7.429,4
Dış satım 1.226,7
Brüt Tüketim 246.356,6
Kaynak: TEİAŞ, 2013 Faaliyet Raporu, s.13.
Elektrik enerjisi üretiminde en büyük paya %43,77‟lik bir oranla doğal gaz sahiptir. Daha sonra kömür %26,25 ve hidrolik %24,74 payla doğalgazı takip etmektedir. Elektrik üretiminde petrolün payı yok denecek kadar azdır (Tablo 15).
Kömür;
%46,8
Doğalgaz;
%2 Petrol;
%7,7 Hidrolik;
%15,9 Odun-Çöp;
%13,5
Rüzgar-
Jeo.-GüneĢ-Biyoyakıt;
%12,9
Diğer; %1,2
65 Tablo 15: Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payları (2013 Yılı Sonu
Ġtibarıyla)
Enerji Kaynağı Elektrik Üretimindeki Payı (%)
Kömür 26,25
Doğal gaz 43,77
Sıvı Yakıtlar 1,03
Hidrolik 24,74
Rüzgar 3,15
Diğer Yenilenebilir Enerji Kaynakları 1,06
Toplam 100,0
Kaynak: EÜAŞ, 2013 Yıllık Rapor, s.21.
B. Enerji Tüketimi
Türkiye‟nin enerji tüketimine bakıldığında, enerji tüketimi 2000-2013 arası dönemde bir artış eğilimindedir (Grafik 23). 2000 yılında 76.348 btep olarak gerçekleşen enerji tüketimi 2012 yılında 115.701 btep‟e yükselmiştir.
Grafik 23: Türkiye’nin Yıllar Ġtibarıyla Enerji Tüketimi (Btep)
Kaynak: Eurostat 2015,
http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdcc320&plugin=
1, (12.06.2015).
Enerji üretim miktarının 31.117 btep olduğu belirtilmişken enerji tüketiminin 115.701 btep olduğu dikkate alındığında; enerji tüketiminin enerji üretiminden yaklaşık 4 kat fazla olduğu dikkati çekmektedir. Bu nedenle Türkiye, fazla olan enerji tüketimini ithalat ile karşılamak zorunda kalmaktadır.
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000
66 Kaynaklara göre enerji tüketiminde ise enerji tüketiminin %89‟u fosil yakıtlardan (doğal gaz, petrol, kömür) karşılanmaktadır (Grafik 24).
Grafik 24: Türkiye Birincil Enerji Tüketimi (2013 Yılı Sonu Ġtibarıyla)
Kaynak: Eurostat 2015,
http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=1&pcode=tsdcc320&langu age=en, (12.06.2015).
2013 yılı sonu itibarıyla yerli doğalgaz üretiminin tüketimi karşılama oranı
%1,5 civarındayken; ham petrol üretimin tüketimi karşılama oranı ise %9,6 civarındadır.129 “2013 yılında, Türkiye‟de günlük yaklaşık 48.000 varil/gün‟lük ham petrol üretimi yapılmış; buna karşılık günlük 500.000 varil ham petrol tüketilmiştir.”130 Bu rakamlardan da görüldüğü gibi Türkiye petrol ve doğalgaz konusunda dışa bağımlıdır ve bu durum Türkiye‟nin ekonomisini olumsuz bir şekilde etkilemektedir.
Türkiye için enerji tüketiminin sektörel dağılımı ise Grafik 25‟te gösterilmiştir. 2013 yılı verilerine göre çevrim ve enerji sektörü, en fazla enerji tüketen sektör olarak ilk sırayı almaktadır (30,137 btep). Çevrim ve enerji sektörünü 30,137 btep enerji tüketimi ile sanayi sektörü takip etmektedir.
129 TPAO, Ham Petrol ve Doğal Gaz Sektör Raporu, Ankara, Mayıs 2014, s. 27.
130 TPAO, 2014(a), s. 26.
Doğalgaz
%32
Petrol
%29 Kömür
%27 Yenilenebilir
%12
67 Grafik 25: Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı (2013 Yılı Sonu Ġtibarıyla)
Kaynak: ETKB, 2013 Yılı Genel Enerji Denge Tablosu (Bin tep).
*Çevrim sektörü, genel olarak elektrik üretimini ve petrol rafinerilerindeki fosil yakıt kullanımını içermektedir.
C. Enerji Ticareti
Enerji ithalatı 2000 yılından itibaren yüksek değerlerde kalmaya devam etmektedir (Grafik 26). 2013 yılı sonu itibarıyla, 96,001 btep enerji ithalatı ve 5,216 btep enerji ihracatı gerçekleştirilmiştir.
Grafik 26: Enerji Ġthalatı (%)
Kaynak: Eurostat 2015,
http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsdcc310&plugin=
1, (12.06.2015).
Çevrim ve Enerji sektörü
%30,8
Sanayi
%30,1 UlaĢtırma
%22,7 Konut ve
Hizmetler
%31,4 Tarım
%1,6
Enerji dıĢı
%3,4
66
65 68
71
70 72
73 74
72
70 69
71 75
73
68 Tükettiği enerjinin %73‟ünü131 ithal kaynaklardan temin eden Türkiye, doğalgaz tüketiminin %98‟ini ve ham petrolün %90‟ını ithalat ile karşılamaktadır.
Bu nedenle, Türkiye‟nin enerji faturası 2013 yılında yaklaşık 56 milyar dolar civarındadır ve enerji ithalatı, toplam ithalatın yaklaşık %22‟sini oluşturmaktadır.
Enerji ithalat faturasına bakıldığında, en yüksek değer 60,1 milyar dolar ile 2012 yılındadır. 2014 yılında ise bir düşüş yaşanmış ve 54,8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ancak 54,8 milyar dolar olarak gerçekleşen enerji ithalatı Türkiye‟nin toplam ithalatının %22‟sine denk gelmektedir (Tablo 16).
Tablo 16: Enerji Ġthalatının Toplam Ġthalat Ġçindeki Payı Yıllar Enerji Ġthalatı
(milyar dolar)
Enerji Ġthalatının Toplam Ġthalat Ġçindeki Payı (%)
2002 9,20 12
2003 11,58 17
2004 14,41 15
2005 21,26 18
2006 28,86 21
2007 33,88 20
2008 48,28 24
2009 29,91 21
2010 38,49 21
2011 54,10 22
2012 60,10 25
2013 55,91 22
2014 54,88 22
Kaynak: TÜİK, Fasıllara Göre İthalat, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046 (12.06.2015).
Enerji ihracatı Türkiye‟nin enerji portföyünde büyük bir paya sahip değildir.
Çünkü Türkiye yeterli enerji kaynaklarına sahip olmadığı için enerjide dışa bağımlı bir ülkedir. Kaynak bazında enerji ihracatına bakıldığında en büyük paya petrol sahiptir ve 2013 yılında 4539 btep petrol ihracatı gerçekleştirilmiştir (Tablo 17).
131 2013 yılı sonu itibarıyla Türkiye‟nin enerjide dışa bağımlılık oranı= (1-yerli üretim/birincil enerji arzı)=1-31,944 mtep/120,290 mtep=%73.
69 Tablo 17: Kaynaklara Göre Enerji Ġhracatı (2013 Yılı Sonu Ġtibarıyla)
Kaynak Bin tep % Pay
TaĢ kömürü 4 0,07
Kok 6 0,11
Petrol 4539 87
Doğal gaz 563 10,7
Elektrik 106 2
Toplam 5216 100
Kaynak: ETKB, 2013 Yılı Genel Enerji Denge Tablosu (Bin tep).
Özet olarak, 2013 yılı sonu itibarıyla tükettiği toplam enerjinin %73‟ünü ithal kaynaklardan temin eden Türkiye, doğalgaz tüketiminin %98‟ini ve ham petrolün
%90‟ını ithalat ile karşılamaktadır. Bu nedenle, Türkiye‟nin enerji faturası 2014 yılında yaklaşık 55 milyar dolar civarındadır ve enerji ithalatı, toplam ithalatın yaklaşık %22‟sini oluşturmaktadır.
Enerji talebi hızla artan ülkemizin hâlihazırda toplam enerji talebinin yaklaşık
%26‟sı yerli kaynaklardan, kalan bölümü çeşitlilik arz eden ithal kaynaklardan karşılanmaktadır. Enerji portföyüne bakıldığında Türkiye, dünya birincil enerji tüketiminde 21‟inci sırada yer almaktadır. Dünya elektrik üretiminde 20‟nci, doğalgaz tüketiminde 24‟üncü, kömür tüketiminde ise 15‟inci sırada yer almaktadır.
En fazla doğalgaz ithalatı yapan 8‟inci ülke konumundadır. Yenilenebilir enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip olan ülkemiz, jeotermal kapasitesi ile dünyada 14‟üncü, güneş enerji kapasitesinde 29‟uncu ve rüzgar enerji kapasitesinde 16‟ncı sırada yer almaktadır.132 “2013 yılı sonu itibarıyla, 38.648,0 MW‟ı termik, 310,8 MW‟ı jeotermal, 22.289,0 MW‟ı hidrolik ve 2.759,6 MW‟ı rüzgar olmak üzere Türkiye toplam kurulu gücü 64.007,5 MW‟a ulaşmıştır.”133