51
Enerji verimliliğinin teşvik edilmesi
52 antlaşma metninde, enerji politikasıyla ilgili herhangi bir hükme doğrudan yer verilmemektedir.88
1970‟li yıllarda yaşanan iki petrol krizi, enerjinin Avrupa Birliği‟nin gündeminde önemli yer tutmasına yol açmış ve konulan Tek Pazar hedefinin parçası olarak da enerji, Avrupa Birliği‟nin öncelikli konuları arasına girmiştir. Bu bağlamda, yaşanan petrol krizleri sonucunda Avrupa Komisyonu tarafından 1974 yılında “Yeni Enerji Politikası Stratejisi” kabul edilerek AB enerji politikasında ilk kez bir strateji belirlenmiştir.89
1980‟li yıllarda, üye ülkeler arasında Tek Pazar hedefi ile birlikte enerji için de tek pazarın oluşturulmasının gerekli olduğu düşüncesi yükselen bir değer haline gelmiştir. Bu doğrultuda, özellikle 1987 tarihli Avrupa Tek Senedi ile bu düşünce daha da öne çıkmaya başlamıştır. 1987 yılında yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi ile getirilen en önemli değişikliklerden birisi, AET‟yi kuran Antlaşma metninin içine, bu Antlaşmanın diğer hükümlerine zarar vermemek kaydıyla 31 Aralık 1992‟ye dek uzanan süre içinde iç pazarı90 aşamalarla kurmaya yönelik tedbirlerin alınması gerektiği ile ilgili hüküm eklenmiştir (Avrupa Tek Senedi madde 13). Avrupa Tek Senedi ile AET Antlaşmasının üçüncü kısmına Çevre Başlığı (Başlık VII) ve doğal kaynakların dikkatli ve rasyonel kullanımının sağlanması ile ilgili madde eklenmiştir.91
1990‟lı yıllarda ortak politika oluşturulma yönünde yürütülen çalışmalardan birisi 1993 yılından beri yayımlanan Yeşil Kitap ve Beyaz Kitap‟ın92 enerji ile ilgili çıkartılan sayılarıdır. “Gelecek için Enerji: Yenilenebilir Enerji Kaynakları” olarak nitelendirilen 1996 yılında yayımlanan Yeşil Kitap ve 1997 yılında yayımlanan Beyaz Kitap ile Komisyon yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili bir eylem planının
88 A. Yavuz Ege, 2004(a), s. 12.
89 Arzu Yorkan, “Avrupa Birliği‟nin Enerji Politikası ve Türkiye‟ye Etkileri”, Bilge Strateji, Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009, s.26.
90 Avrupa Tek Senedi, Madde 13: İç Pazar, içinde mallar, kişiler, hizmetler ve sermayelerin serbest dolaşımının bu Antlaşmanın hükümlerine göre sağlandığı, iç sınırların olmadığı bir alanı kapsar.
91 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, “Avrupa Tek Senedi”, İktisadi Kalkınma Vakfı, Kasım 2007, ss. 9-21.
92 Yeşil Kitap, Avrupa Komisyonu tarafından belli bir konuda Avrupa düzeyinde yayımlanan dokümanlardır. Beyaz Kitap ise, Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan, belli bir konudaki Topluluk eylemine yönelik somut öneriler içeren dokümanlardır. Beyaz Kitaplar, bazı durumlarda Yeşil Kitapların bir uzantısı şeklinde ortaya çıkmakta ve Yeşil Kitapta varılan sonuçları önerilere dönüştürmektedir.
53 geliştirilmesi ve uygulanmasına ilişkin bir süreci başlatmıştır.93 Ayrıca, 1993 yılında yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması (Avrupa Birliği Antlaşması), Roma Antlaşmasından sonra yürürlüğe giren en kapsamlı düzenlemedir. Maastricht Antlaşması‟nda içerisinde enerjinin de olduğu birçok alanda ortak politikaların oluşturulması yönünde girişimlerde bulunulması kararı alınmakta (Maastricht Antlaşması madde 3) ancak Antlaşma metninde, enerji politikasıyla ilgili herhangi bir hükme doğrudan yer verilmemektedir.94 Maastricht Antlaşması ayrıca, AB kurumlarına Trans-Avrupa Ağları olarak da adlandırılan sınır ötesi enerji altyapısını güçlendirmeyi amaçlayan projeler yapması için yetki vermektedir (Maastricht Antlaşması madde 129b).
2000‟li yıllara gelindiğinde ise hala ortak bir enerji politikasının oluşturulduğunu söylemek mümkün değildir. Ancak AB düzeyinde ortak bir enerji politikası oluşturulma yönündeki çalışmalar devam etmektedir. 2006 yılında Avrupa Komisyonu, Avrupa Enerji Stratejisi olarak da bilinen Sürdürülebilir, Rekabetçi ve Güvenli Enerji için Avrupa Stratejisi Hakkında Yeşil Kitap‟ı yayımlamıştır. AB‟nin enerji politikasının sürdürülebilir, rekabetçi ve güvenli olmak üzere üç hedef doğrultusunda oluşturulmasına odaklanmaktadır. Bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için tamamen rekabetçi bir enerji iç pazarının kurulması gerektiği, bu şekilde arz güvenliğinin ve düşük fiyatların sağlanabileceği vurgulanmaktadır. Ayrıca, rekabetçi bir iç pazarın sağlanması, enerji çeşitliliğinin sağlanması, enerji arz güvenliğinde sıkıntı çıkması halinde beraber hareket edilmesi, sürdürülebilir kalkınma, enerjide yenilik ve teknolojide Avrupa‟nın dünya lideri olması ve enerji dış politikasının oluşturulması olmak üzere altı öncelikli alan belirlenmiştir.95
Avrupa Birliği kendi enerji piyasasını oluşturmaya çalışmakta, bu çerçevede Avrupa‟ya giden enerji güzergâhında önemli yer olan Güneydoğu komşuları Balkan ülkeleriyle96 enerji alanında ikili ilişkilerini geliştirmek istemektedir. Enerji
93 The European Parliament and The Council, A Multiannual Programme for the Promotion of Renewable Energy Sources in the Community (Altener) (1998 to 2002), Official Journal of the European Union, 646/2000/EC, s.2.
94 TBMM, “Treaty on European Union”, 92/C 191/01, TBMM Kütüphanesi, s.4, http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/AB/The_Maastricht_Treaty.pdf (25.04.2015).
95 European Commission, Green Paper on a European Strategy for Sustainable, Competitive, and Secure Energy, COM (2006) 105 final, ss. 3-5.
96 Karadağ, Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Romanya, Makedonya, Kosova, Sırbistan.
54 Topluluğunun kurulma süreci, Güneydoğu Avrupa‟da bölgesel bir enerji piyasası kurulma sürecinin bir diğer adıdır. 2006 yılında yürürlüğe giren Enerji Topluluğu Antlaşması, AB müktesebatındaki enerji faslına uyulmasını öngörmüş ve her katılan ülke için AB müktesebatında enerji konusunda belirtilen kurallara göre davranma zorunluluğu getirmiştir.97 Bu bağlamda Enerji Topluluğu Antlaşması ile AB‟nin enerji müktesebatı Balkan ülkeleri tarafından da kabul edilmiş sayılmaktadır. Türkiye, Moldova ve Ukrayna ise kurulan Enerji Topluluğuna gözlemci ülke olarak katılmışlardır. İmzalanan antlaşma ile Balkan ülkelerinde enerji altyapısının güçlendirilmesi, Avrupa‟ya enerji akışının güvenli ve istikrarlı bir şekilde sağlanması hedeflenmiştir.98
AB kurucu antlaşmaları başlangıçtan itibaren enerji politikası için ayrı ve özel maddeler barındırmamakta, bunun yerine AB kurumları, enerji ile ilgili çeşitli ilkeleri ve kuralları yürürlüğe koymak için antlaşmaların çevre ve ekonomiyle ilgili bölümlerinden yararlanmaktaydılar.99 2009 tarihinde yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması, Avrupa Topluluğu‟nu Kuran Antlaşma‟nın100 adını Avrupa Birliği‟nin İşleyişi Hakkında Antlaşma (ABİHA) olarak değiştirmiştir. 2009 Lizbon Antlaşması ile enerji başlığı Antlaşma içerisine ilk defa eklenmiş (Başlık XXI) ve enerji başlığının Antlaşma içerisine alınmasıyla enerji konusu yeni bir boyut kazanmıştır.
Antlaşmanın 194. maddesi,Birliğin enerji politikası, iç pazarın kurulması ve işleyişi çerçevesinde ve çevrenin korunması ve iyileştirilmesi ihtiyacını göz önünde tutarak belirlenen hedefleri kapsamaktadır. Ayrıca ilgili Antlaşma‟nın enerji alanında getirdiği bir diğer yenilik de Birlik ve üye devletler arasında paylaşılan yetki alanlarının arasına enerjinin de dahil edilmesidir (ABİHA madde 4).
Mevcut durumda, AB düzeyinde belirlenen enerjiye ilişkin yasal düzenlemeler olmasına karşın pratikte 28 ulusal düzenleyici yapı mevcuttur. AB genelinde enerji üretim tesislerinin daha etkin kullanılmasıyla piyasa etkinliğini ve
97 Mirjana FiMpovié, Dragana Kragulj, Milos Parezanin, “Perspectives of Single Energy Market in SEE Countries”, Journal for Theory and Practice Management, Cilt 68, 2013, s.50.
98 Council, Council Decision of 29 May 2006 on the Conclusion by the European Community of the Energy Community Treaty, Official Journal of the European Union, 2006/500/EC, s.16.
99 Özgür Ünal Eriş, “Enerji Politikası”, Belgin Akçay, İlke Göçmen (edit.), Avrupa Birliği: Tarihçe, Teoriler, Kurumlar ve Politikalar, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2012, s. 530.
100 Avrupa Birliği Antlaşması ile Avrupa Ekonomik Topluluğu‟nu kuran Antlaşma‟nın adı Avrupa Topluluğu‟nu Kuran Antlaşma olarak değişmiştir.
55 rekabeti artırmak, tüketiciler için uygun fiyatlarla üretim sağlamak ve bir bütün halinde hareket etmek için entegre olmuş bir enerji piyasasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu doğrultuda Enerji Birliği‟nin oluşturulması düşüncesi ortaya çıkmış ve Avrupa Komisyonu Enerji Birliği‟ne ilişkin detaylı eylem planını 25 Şubat 2015 tarihinde yayımlamıştır. Enerji Birliği, enerji arz güvenliği, sürdürülebilirlik ve rekabet boyutunu güçlendirmek için tasarlanmıştır.101
B. Avrupa Birliği Enerji Piyasasının SerbestleĢmesi Yönündeki