Örgütlerde çalışanlar arasında barışı yok eden bir kavram olarak bilinen mobbing üzerine yapılan araştırmalar sonucunda mobbingin bireyler, aileler, iş yerleri ve toplum üzerinde olumsuz etkileri olduğu sonucuna varılmıştır (Beşoğlu, 2014: 35).
Tablo 3: Mobbingin Psikolojik, Fiziksel ve Ekonomik Sonuçları (Çögenli, 2010: 47)
Psikolojik, Fiziksel ve Ekonomik Sonuçlar
Etkilediği Alan Psikolojik ve Fiziksel Sonuçlar Ekonomik Sonuçlar
Bireyler - Stres - Duygusal rahatsızlıklar - Fiziksel rahatsızlıklar - Sakatlıklar - Soyutlanma - Ayrılık acıları
- Mesleki kimliğin zedelenmesi - Arkadaşlık kayıpları
- İntihar / Cinayet
- İlaçla ayakta tedavi - Terapi - Doktor reçeteleri - Hastane faturaları - Kaza masrafları - Sigorta primleri - Avukat ücretleri - İşsizlik -Taşınma masrafları Aileler - Çaresizlik - Karmaşa ve çatışmalar - Ayrılıklar, boşanmalar
- Çocukların olumsuz etkilenmesi
- Gelir kaybı
- Ayrılma ve boşanma masrafları - Terapi masrafları
İşyerleri
- Anlaşmazlıklar
- Hastalıklı şirket kültürü - Moralsizlik
- Kısıtlanmışlık yenilikçi düşünce
- Hastalık izinlerinin artış masrafları - Yüksek personel hareketliliği masrafları
- Düşüm verimlilik - Düşük iş kalitesi - Tazminat ödemeleri - İşsizlik maliyetleri - Yasal işlem masrafları - Erken emeklilik giderleri
Toplum - Mutsuz insanlar - Politik kayıtsızlıklar - Sağlık masrafları - Sigorta masrafları - Vergi masrafları
- Kamu yardım programları maliyetleri
- Zihinsel yardım programları maliyetleri
1.8.1. Mobbingin Bireyler Üzerindeki Etkileri
Mobbing birçok ülkede yaygın bir olgudur. Araştırmalar, yüzde 10 ‘dan fazla çalışanın mobbing davranışlarına maruz kaldığını öne sürmektedir. Dolayısıyla, zorbalığa uğramak, insanların her iş gününün normal bir parçası olmaktadır (Langan Fox vd, 2007: 58).
Tekrarlanan duygusal saldırılardan kaynaklanan hasar, kademeli ve birikimlidir. Karışıklık ve soyutlanma, mobbing deneyiminin bir parçası olduğu için, tehlike sinyallerini fark etmek zor olabildiğinden, semptomlar şiddetlenmeden ve potansiyel bir hastalığın hafifletilmesinden önce profesyonel yardım alınmalıdır ( Devanport vd, 1999: 89).
İş ortamlarında mobbing süreci boyunca en fazla zarar gören kurban olur. Bilinçli ve sistematik bir şekilde tekrarlanan mobbingin etkileri, kişinin üzerinde yavaş bir şekilde ve artarak katlanır. Mobbing sürecinin kişi üzerinde ekonomik ve sosyal açıdan da ciddi boyutta zararı olur. Mobbingin etkileri sonucunda bozulan psikolojik ve fiziksel sağlığın tedavisi için harcama yapılması mobbing etkisinin ekonomik etkilerinin bir boyutudur. Mobbing kişinin sosyal açıdan imajını kötü etkilemesine sebep olur. Bu durum da mobbingin sosyal etkisidir. Çalışma ortamlarında ötekileştirilmiş ve mesleki kimliğini kaybetmiş kişiler, gün geçtikçe sosyal çevrelerini ve ailelerindeki yerini de kaybetmektedirler. Çalışma ortamlarında kişinin yaşadığı ötekileştirme sosyal çevresinde bulunan kişilerden de buna benzer hareketlerle karşı karşıya kalır. Sonuç olarak kişi yaşdığı durum hakkında kendine karşı açıklama bulamaz ve tüm yaşananların suçlusu olarak kendini görmeye başlar. Sonraki aşamada ise kişi yalnızlaşmaya başlar. Yalnızlaşmaya başladığı süreçte ise sağlıksal problemlerinin olduğunu hisseder (Tetik, 2010: 86).
Mobbingin etkilerini derecelendirmek için kullanılan bilimsel bir ölçek olmamasına karşın daha sonra yapılan araştırmalarda mobbing boyutlarını ve oluşturduğu olumsuz etkiyi gösteren derecelendirme oluşturulmuştur. Birinci, ikinci, ve üçüncü derece mobbing olmak üzere üçe ayrılmaktadır. (Çögenli, 2010: 48):
Birinci Derece Mobbing: İş yerinde çalışan kişiye yapılan aşağılayıcı davranışlar
yüzünden mağdur üzülebilir ve kızabilir. Mağdurun bu tutumu diğer çalışma arkadaşlarına antipatik gelmeye başlar. Mağdur kişide; ağlama, alınganlık, konsantrasyon bozuklukları, uyku bozuklukları gözlenmektedir (Çögenli, 2010:48). Mağdur kişinin aile
ve arkadaşları ile olan ilişkileri etkilenmez. Genellikle, meditasyon, egzersiz, oyalanma, bir hobi edinme gibi faaliyetler stres azaltıcıdır ve geçici bir önlem olmaktadır ( Davenport vd, 1999: 90).
İkinci Derece Mobbing: Uzun zaman sürecinde sıkça mobbing davranışlarına
maruz kalan bireylerde, ciddi konsantrasyon bozuklukları, kalıcı uyku bozuklukları, yüksek tansiyon, aşırı kilo alımı veya kaybı, mide ve bağırsak sorunları, depresyon, ilaç alışkanlığı, alkol alışkanlığı, çalışma ortamından kaçma eğilimleri gibi belirtiler gözlenmektedir (Çögenli, 2010: 48-49). Aile ve arkadaşlar bir şeylerin yanlış gittiğini hissederler, kafaları karışıktır, ancak mobbing mağdurunun iş yerinde yaşadığı zorluğu en aza indirebilirler. Mobbing mağdurunun sağlık sorunları, işini etkilemeye başlar ( Davenport vd, 1999: 91).
Üçüncü Derece Mobbing: Artık mağdur çalışamaz durumdadır. Artık kişi işe
korkarak memnuniyetsiz bir şekilde gider. Yaşananlar mağduru o kadar çok etkilemiştir ki çalıştığı yerde kalamaz ve oradan kaçma isteği içindedir. Mağdurun gücü tükenmiştir ve kendini koruyamaz hale gelmiştir. Mağdurda; panik ataklar, şiddetli depresyon, çeşitli kazalar, intihar etme düşüncesi ve teşebbüsleri, kalp krizleri, başka kişilere şiddet uygulama gibi belirtiler gözlenmektedir. Bahsedilen belirtiler aile ve arkadaşlara şiddetli bir uyarı işaretidir, tıbbi ve psikolojik yardım artık zorunludur ( Devanport vd, 1999: 92).
1.8.2. Mobbingin Örgütler Üzerindeki Etkileri
Mobbing olgusu, çalışma ortamında kişileri etkilediği kadar örgütü de etkiler. Mobbingin etkileri örgütlerde ilk olarak ekonomik açından olmaktadır (Tetik, 2010: 86). Bir iş yeri açısından mobbing kansere benzemektedir. Kanser gibi rastgele bir hücreden yayılarak işletmenin tüm hayati organlarına doğru hızlı bir şekilde yayılır. Bu sebepten dolayı işletme, kısa bir süre içinde hayati işlevlerini yitirmeden iyileştirici tedbirleri almalıdır. Örgütte oluşan ilk mobbing belirtisi aşırı örgütsel strestir (Beşoğul, 2014: 39). Davenport, Schwartz ve Elliot, mobbing olgusunun iş yerlerindeki etkilerini aşağıdaki maddelerle tanımlamıştır (Engin, 2012: 32):
Çalışmaların nitelik ve niceliğinde düşüş gözlenmesi: Mobbing, yalnız kurbanı değil tüm iş yerini ve başarısını da tesir etmektedir. İş yerinin önemli alanlarında çalışanların işi bırakması örgütün çok fazla etkilenmesine sebep olmaktadır.
Çalışanların birbirleriyle olan iletişiminin ve takım çalışmasının bozulması, gibi durumlar görülebilmektedir.
Çalışanların hastalık izinlerinde artışların olması: Mobbing kurbanlarının çoğunlukla mobbing baskılarından bir kaçış olarak gördüğü hastalık izinlerini sıkça kullandığı görülmektedir. Sıkça alınan bu izinler iş yerini mali yönden ve iş yeri verimliliği açısından olumsuz açıdan etkilemektedir.
Danışman maliyetinin olması: İş yerinde meydana gelen problemlerin çözümlenebilmesi için işletmeye bir danışmanın gelmesi gerekmektedir. Danışmanın iş yeri sorunlarını çözmek için gelmesi işletmenin maliyetinin artmasına neden olmaktadır.
Güvenirlilikte ve saygınlıkta sorunların oluşması: Mobbing olgusunu çok fazla yaşayan iş yerleri güvenilirliklerini ve saygınlıklarını gün geçtikçe kaybetmektedir.
Kargaşanın giderek çoğalması gözlemlenmektedir.
Çalışan hareketinin artması: Mobbing davranışlarına karşı yılmış olan çalışanlar, yaşadıklarının daha fazla kötüleşeceğine inanarak yeni bir iş arayışına girer. Sonuç olarak yeni çalışanın alınması, ona verilmesi gereken eğitim masrafları, işletme maliyetinin arttırmasına ve tecrübeli çalışanın gitmesiyle iş yerinin verimliliğinin düşmesine yol açmaktadır.
Tazminatlar ve işsizlik sigortası isteklerine sebep olması: Mobbing kurbanları işsizlik sigortasından yararlanmak isteyebilmektedirler. Bu nedenle iş yeri zarar görmektedir. Bazı kurbanlar ise, duygusal ve fiziksel açıdan aşırı yıpranmaları dolayısıyla görevini yerine getiremeyecek hale gelebilmektedirler. Bu nedenle çalışanlar, yasal yollarla haklarını ararlar ve tazminat alma hakkı edinebilirler. Davalara yol açması: Mağdurlar eşitsizlik, huzursuzluk, şiddet ve psikolojik
açıdan zarar görmesinden dolayı çalıştıkları iş yerine dava açabilmektedirler. Örgütlerde mobbing davranışlarının en yaygın görülen sonucu ise devamsızlıktır. Harbison (2004) yaptığı çalışmada, 1000 çalışanı olan bir örgütün devamsızlık oranını % 3’ten % 2’ye düşürüldüğünde yıllık $720.000 tasarruf edilebilineceğini tespit etmiştir. Sheehan, McCarthy, Barker ve Henderson (2001)’ın araştırmalarına göre, mobbing
davranışları sonucunda örgütlerde, % 83 oranında işçi dönüşüm oranı, % 87 devamsızlık, % 21 - 58 arası verimliliğin düşmesi, % 19 - 28 arası iş kalitesinin bozulması, % 18 oranında psikolojik destak alma, % 10 oranında işle ilgili yapılan yanlışların artması, % 2 suç oranın yükselmesi şeklinde bulgulara ulaşılmıştır. Quine (2003) ise 800 olay incelemesi sonucunda mobbing yaşanan işyerlerinde üretimin azalmadığını, çalışma yöntemlerinin iyi yapılandırılmamış olmadığını, iş tatmininin düştüğünü ve yöneticilerin ilgisiz olduğunu saptamıştır. Kivimaki, Virtanen, Vartia, Elovainio, Vahtera ve Keltikangas-Jarvinen (2003), mobbing olgusunun bazı rahatsızlıklara sebep olarak devamsızlıkların artmasına yol açtığını savunmuşlardır. Dolayısıyla elde edilen bu sonuçlar mobbing olgusunun örgütün etkinliğini düşürdüğünü ve maliyet problemlerine yol açtığını göstermektedir (Mimaroğlu ve Özgen, 2008: 214-215).