Mikrofinans Programlarının Etkinliğ

Dünyada ve Türkiye’de birbirinden farklı mikro finans programları uygulanmaktadır. Bu programları uygulayan kurum ve kuruluşlardan önceki bölümlerde bahsedilmiştir. Tüm dünyada en yaygın ve en etkin uygulanan program Grameen Bank programıdır.

Bangladeş ve Grameen Bank uygulaması özdeşleşmiş durumdadır. 2006 yılında ekonomik ve sosyal kalkınmaya yapmış oldukları katkıdan dolayı, hem Muhammed Yunus hem de Grameen Bank, olayın iki eşit parçası olacak şekilde Nobel Barış Ödülüne layık görülmüşlerdir (Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., 2007). Yapmış oldukları katkı ile çok geniş bir kitle olan fakir nüfusun, yoksulluklarının üstesinden gelmesine yardımcı olarak barışın sürdürülmesini sağlamışlardır. Mikro krediler, alt tabakanın kalkınması için demokrasi ve insan hakları lehine hizmet etmiştir. Grameen Bank krediyi bir insan hakkı olarak sunmaktadır. Özellikle kadınların fakirliği ile mücadele etmektedir. Grameen Bank kredisi sosyal sermayenin yapılanmasına öncelik vermektedir. Ayrıca insani sermaye ve çevrenin korunması konularına önem vermektedir. Çocukların eğitimi için burslar vermektedir, daha yüksek eğitim alabilmeleri için kredi vermektedir. Buna ek olarak yine eğitim ve insanca yaşam için gerekli teknolojik alt yapının oluşturulmasına da katkıda bulunmaktadır. Grameen Bank (GB) müşteri portföyünü oluştururken yoksulluk düzeyini belirlemek için çeşitli kriterlerden hareket etmekte ve kredi müşterilerinin yıllar içersinde sosyoekonomik durumunu takip edip değerlendirmektedir. GB borçluların yoksulluk düzeyini bazı kriterler kullanarak değerlendirmektedir. Bir üyenin ailesi, aşağıdaki kriterleri sağlıyorsa yoksulluktan çıkmış olarak kabul edilmektedir:

 Her bir aile ferdinin yatacak yatağa sahip olması

 6 yaş üzeri çocukların okula gitmesi

 Tuvaleti kullanması

 Günlük yaşam için uygun giysilerin olması

 Tasarruf yapabilmesi

 Günlük üç öğün yemek temin etmesi

 Temel sağlıkla ilgili gerekli bakımı temin edebilmesi

Yapılan uluslararası çalışmaların da ortaya koyduğu gibi küresel yoksulluk giderek artmaktadır (Altay, 2007, s.66-67). Küresel düzeyde gerek reel ve gerekse finansal piyasalardan elde edilen kaynaklar giderek daha adaletsiz dağılmakta ve küresel akımların ve gelişmelerin neden olduğu işsizlik, sosyal dışlanma, kaynakların yanlış kullanılması ve azalan ulusal ve kişi başına gelirlerle sonuçlanmaktadır. Yoksullukla mücadele hiçbir zaman dünya ve ülke gündemlerinin birinci konusu olamamıştır. Yoksulluğun azaltılması daha çok büyüme kalkınma ile ilişkilendirilmiş ve bu süreçlerin hızlandırılması ile büyüyen pastadan daha çok insanın pay alacağı ve böylece yoksulluğun azalacağı varsayımları yapılmıştır. Ancak büyüyen pastadan daha çok insan pay alırken bu sürece dahil olamayan birçok yeni yoksul da topuma dahil olmuştur. Özelikle artan küreselleşme ile artan teknoloji kullanımı gerek üretim sektöründe ve gerekse diğer sektörlerde daralma ve işsizlik gibi temel ekonomik sorunların ortaya çıkmasına ve artmasına yol açmıştır. Son yıllarda artan bir hızla yoksullukla mücadele yöntemi olarak sunulan mikro finansman yaklaşımının yoksulluğun azaltılmasında tek başına bir çözüm olamayacağı iler sürülebilir. Bununla birlikte, mikro finansman programlarının, yoksulluğun azaltılmasında ve ekonomik büyüme ile sosyal gelişmeye ilişkin rakamların olumlu etkilenmesinde artan olumlu bir etkileşime sahip olduğu da birçok ülke uygulamasında görülmektedir. Bu bağlamda mikro finansman uygulamalarının bilimsel ve mesleki alt yapısı uygun şekilde oluşturulursa istenilen sonuçlara ulaşılabileceği söylenebilir. En azından yoksul ancak, bir şeyler yapabilme gücü ve isteğini hisseden insanlara ve özellikle kadınlara bazı ekonomik ve soysal fırsatlar sunacağı açıktır. Bununla birlikte yoksullukla mücadelede mikro finansman yaklaşımından çok büyük beklentiler içinde olmak çok doğru olmayacaktır. Mikro finansman yoksulluğun azaltılmasında ve yoksul insanların ekonomik ve sosyal açıdan gelişiminde araç olabilecek yöntemlerden biri olarak görülebilir. Ayrıca, mikro finansman uygulamasının genelde bir ülkede ve özelde Türkiye’de başarı koşulları ve uygulamaları destekleyici politikaların da ele alınması konunun gelişimi ve geleceği açısından önemli ve gerekli görünmektedir. Konuya olan ilginin devam ettirilmesi ve başarıya ulaşılabilmesi için, bu konuda daha fazla bilimsel çalışma ve veriye ihtiyaç olduğu açıktır.

Dünyada mikro finans hizmetleri ile ilgili pek çok araştırma yapılmış ve öneriler sunulmuştur (Husain, J., 2008). Fakat mikro finans kuruluşlarının yoksulluğu azaltıp azaltamadığı konusunda çok az çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar da mikro finans kuruluşlarının yoksulluğu azalttığı görüşündedir.

İki çeşit mikro finans kuruluşundan söz edilmektedir. Biri tamamen bağışlara muhtaç ve bunlar olduğu müddetçe ayakta durabilen, dolayısıyla daha istikrarsız kuruluşlardır. Diğeri kendi geliri olan ve ayaklarının üstünde durabilen, dolayısıyla müşterilerine daha kaliteli hizmetler sunan sürdürülebilirliği olan kuruluşlardır. Bu kuruluşlar müşterilerinin yoksulluktan kurtulmaları konusunda daha etkindirler.

Farklı ülkelerdeki bazı çalışma sonuçları aşağıda verilmektedir:

 Endonezya’da BRI kuruluşu müşterilerinin % 90’ı yüzde 112 gelir artışıyla yoksulluk sınırının üzerine çıkmışlardır (Panjaitan-Drioadisuryo et al., 1999 aktaran Husain, J., 2008).

 Hindistan’daki SHARE kuruluşu müşterileri önemli ölçüde düzensiz, düşük ücretli günlük işlerden daha düzgün gelir kaynaklarına ve özellikle küçük işletmelere sahip olmuşlardır (Simanowitz and Walters, 2003 aktaran Husain, J., 2008).

 Bangladeş’te iki farklı mikro finans kuruluşu müşterilerinin kayıt dışı işçilikten serbest çalışmaya geçtiklerini ve gelirlerinin arttığını raporlamışlardır (Zaman, 2000, aktaran Husain, J., 2008).

 Doğru ekonomik şartlar yaratılırsa (örneğin, düşük enflasyon oranları, pazarlara giriş olanakları vb.) düzgün düzenlenmiş mikro finans hizmetleri yoksulluğu azaltabilir (Wright, G.A.N., 1999 aktaran Husain, J., 2008).

 Yoksul insanların işe, eğitime ve sağlık hizmetlerine ihtiyaçları vardır ve bunlar hanelerin gelirlerinin artmasıyla sağlanabilir. Finansal hizmetler yoksulluğu azaltmaktadır (Littlefield, E.,Morduch, J., Hashemi, S., 2003 aktaran Husain, J., 2008).

Buradan hareketle, Antalya ilindeki TGMP şubesinden kredi kullanan kadınlar üzerinde mikro finans programının etkinliğini yerelde değerlendirmek üzere bir saha çalışması tasarlanmıştır. Mikro finans programının sunduğu hizmetlerin yoksulluğu azaltıcı etkilerini gözlemlemek, kadınları girişimci yapma konusundaki yeterliliğini ölçmek ve kadınların yaptıkları işlerin sürdürülebilirliğini izlemek için sahaya çıkmaya karar verilmiştir.