Mevsim ve Kampanya İşleri

Belirli süreli iş sözleşmesinin kurulmasında objektif neden altında değerlendirilmesi gereken bir durum da, mevsim ve kampanya işleridir. Diğer bir deyişle

90 _{Başterzi, s.163} 91 _{Başterzi, s. 164.}

bu tür işler işletmedeki iş yoğunluğu ve buna bağlı olarak işgücü ihtiyacının sürekli biçimde artması hallerinden bir diğerini oluşturur.

Mevsim ve kampanya işlerine ilişkin ilk düzenleme 3008 sayılı İş Kanunu’nun 25.1.1950 tarihli ve 5518 sayılı kanunla değişik 2/B maddesiyle getirilmiştir. Yine aynı Kanunun işçi temsilcilerinin seçimine ilişkin 78/2 maddesinde de bir türden işyerleri ele alınmıştır. Eski 1475 sayılı İş Kanunu’nda ise 50/V, 24/IV maddelerinde ve 57. madde uyarınca çıkarılan yıllık ücretli izin yönetmeliğinin 9. maddesinde yer almaktaydı. Yürürlükte bulunan mevzuat da ise mevsim ve kampanya işlerine ilişkin hükümler 2.1.1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanunda yer almaktadır. Mevsim ve kampanya işleri şu anki 4857 sayılı İş Kanununda tanımlanmamış olmasına rağmen Yargıtay kararları ve öğreti ile şekillenmiştir. Öğretideki92 tanıma göre, mevsimlik işler esas itibariyle faaliyetin yılın belirli bir döneminde sürdürüldüğü ve ya tüm yıl boyunca çalışmakla birlikte yılın belirli dönemlerinde faaliyetin yaygınlaştığı işyerlerinde yapılan işlerdir. İşyerinde faaliyetin yılın belirli bir dönemiyle sınırlı sürdürüldüğü durumlarda, bu yılın belirli bir dönemiyle sınırlı işe alınan işçi mevsimlik işçi ve bu faaliyetin yılın belirli bir dönemiyle sınırlı sürdürüldüğü işyeri de mevsimlik işyeridir. Fakat her mevsimlik işçinin, çalıştığı işyerinin mevsimlik işyeri olması kural değildir. Zira, işçinin çalıştığı işyeri mevsimlik işyeri olmasa da bu işyerinde çalışan işçi mevsimlik işçidir. Her ne kadar işyerinde faaliyetin artması farklı nedenlere bağlı olmasa da bunun yılın belirli dönemlerinde periyodik olarak tekrarlanması mevsimlik işin karakteristik özelliğini oluşturur. Çeşitli neden olarak, hava şartlarını, satış ve üretim olanaklarını sayabiliriz. Kampanya işleri, öğretideki tanımına göre, görülen işin niteliği gereği yılda ancak birkaç ay çalışılan işyerinde görülen işlerdir. Kampanya işlerinde de faaliyetin hava şartları satış ve üretim olanakları nedeniyle yılın belirli bir döneminde ortaya çıkması mümkündür. Fakat aralarındaki fark yani kampanya ve mevsimlik işleri arasındaki fark, kural olarak mevsimlik işlerin görüldüğü işyerlerinde tüm yıl boyunca faaliyette bulunma mümkünken, kampanya işlerinde bu dönem dışında söz konusu işlerde faaliyet göstermek mümkün değildir. Kampanya işleri yoğun olarak tarım kesiminde görülür. Özellikle şeker ve konserve fabrikaları gibi işlerde ürünün çabucak toplanması zorunludur ve toplanan ürünlerin de derhal işlenmesi gerekir. Dolayısıyla kampanya işleri genelde kısa sürede yapılıp bitirilmesi gereken işlerdendir. Belirtmek gerekir ki kampanya işletmelerinde, işletmenin varlığının sürdürülmesi için idari

faaliyetin yerine getirilmesi veya gelecek kampanya dönemi için hazırlıkların yapılması gibi nedenlerle daimi personel istihdamının bulunması esas itibariyle faaliyetin ortaya çıktığı dönemlerde çalışan işçilerin kampanya işçisi ve görülen işin kampanya işi olmasını etkilemez. Kısacası işin mevsim veya kampanya işi olup olmaması doğrudan görülen iş ve işyerinin niteliği ile ilgilidir93.

Mevsim ve kampanya işleri, işyerinde geçici ve periyodik olmayan aralıklarla ortaya çıkan bir iş gereksinimini gidermek için yapılan geçici iş ilişkisinden farklıdır. Her ne kadar mevsim ve kampanya işleri de bir gereksinimi gidermek amacıyla da yapılsa da, düzenli ve periyodik olduğu için geçici işlerden farklıdır. Ayrıca bu tür işler arızi nitelik taşımayıp işyerinin normal çalışma düzenini oluşturur. Örneğin plajda çalışma yalnızca yazın gerçekleştiği için burada düzenli bir iş gücü gereksinimi mevcuttur. Buradaki sözleşmenin belirli süreli ve geçerli olduğu kabul edilebilir94. Dolayısıyla geçici gereksinmeyi gidermek amacıyla yapılan sözleşmelerde kural olarak işgücü ihtiyacı ve artan iş yoğunluğu geçiciyken, mevsim ve kampanya işlerinde ise işin sona ermesi ve ya azalması geçicidir. Aynı zamanda mevsimlik iş sözleşmesi özünde çağrı üzerine çalışma tipindeki iş sözleşmesine benzemekle birlikte, mevsimlik iş sözleşmesinde işçinin çalışacağı dönemlerin belirli olması bu iki sözleşme arasındaki en önemli farktır. Tuğla ve toprak sanayindeki işlerde, turizm işletmelerindeki işlerde, yapı ve yol işlerinde, kum ocaklarındaki işlerde, ekim, dikim, toplama ve tohumculuk işleri yapılan tarım işletmelerindeki işlerde, konservecilik işlerinde olduğu gibi işçinin bu işlerde çalışacağı dönem bellidir 95.

Mevsim ve kampanya işlerinde belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesiyle işçi çalıştırılabilir. Eğer işçi belirsiz süreli, iş sözleşmesiyle çalıştırılıyorsa, çalışmadığı dönemlerde işçinin iş görme borcu işverenin de ücret ödeme borcu ertelenir. Diğer bir deyişle sözleşme askı halindedir, bu nedenle gelecek mevsim ve kampanyanın başlangıcı ile her iki borç tekrar yürürlük kazanır. Dolayısıyla iş mevsimi ve kampanyası ile askı durumu ortadan kalkacağı için işbaşı yapmak isteyen işçiye iş verilmemesi o sözleşmenin feshi anlamına gelir 96.

93 _{Başterzi, s. 164-168; Alpagut(Mercek), s. 80,81; Alpagut, s. 102-112} 94 _{Süzek (İş Hukuku), s. 208, 209.}

95 _{Geçer, s. 119.}

Mevsim ve kampanya işleri, nitelikleri gereği, belirli süreli iş sözleşmesi yapılması açısından objektif haklı neden oluştururlar 97.

Mevsim ve kampanya işi için yapılan sözleşmelerin birbirini takip eden mevsimlerde kampanyalarda belirli süreli iş sözleşmelerinin tekrarlanması zincirleme sözleşmeleri oluşturur ve bu uygulamada çok sık rastlanır bir durumdur. Buradaki belirli süreli iş sözleşmesinin tekrarlanması halinde sözleşme belirli süreli iş sözleşmesi olarak kalacak mı yoksa belirsiz süreli iş sözleşmesine dönecek mi konusu öğretide tartışmalıydı.

Bir görüşe göre98, mevsimlik işlerde çalışan işçiler aynı işyerinde sonraki mevsimlerde de zincirleme olarak aynı koşullarda çalıştırılmaya devam ettirilmişse, işverenin sözleşme yapma hakkını kötüye kullandığı ileri sürülerek iş sözleşmesinin belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüştüğü kabul edilemez. Bu görüşe göre, bu işlerin niteliği iş sözleşmesinin belirli süreli yapılmasının ve yenilenmesinin objektif haklı nedenini oluşturur.

Diğer bir görüşe göre 99 ise, işin niteliğinin mevsimlik olması sözleşmenin ilk kez yapılması aşamasında da yenilenmesi aşamasında da objektif haklı neden oluşturması gerekir. Bu görüşe göre, iş sözleşmesinin belirsiz süreliye dönüştüğü kabul edilir. Örneğin iki yıllığına kiralanan bir tarlada hasat mevsiminde çalıştırılacak bir işçiyle iki yıllık belirli süreli iş sözleşmesi yapılabileceği gibi, söz konusu işçi iki yıl boyunca iki yıl yenilenen belirli süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılabilir. Söz konusu işyerinin kiracı işveren açısından kira süresiyle sınırlı olarak kurulmuş olması, mevsimlik olarak ardı ardına iki ayrı belirli süreli iş sözleşmesi yapılmasını diğer bir deyişle yenilenmesini de haklı kılar. Ancak kira süresinin uzaması, işin mevsimlik olması nedeniyle yapılan belirli süreli iş sözleşmesinin yenilenmesi içinde tek başına objektif haklı neden oluşturmaz.

97 _{Aktay/Arıcı/Kaplan, s. 87; Mevsimlik işlerde iş aslında belirsiz sürelidir. Güler (Legal), s. 43; Nitekim}

Yargıtay 22.02.2001 tarihli bir kararında “Mevsimlik işçiler genellikle iklim koşullarına bağlı olarak senenin belli aylarında çalışmayı ve diğer aylarında çalışmamayı gerektiren belirsiz süreli işlerdir” demiştir. Yarg. 9.H.D., 18588/13147, Sarper Süzek, Bireysel İş İlişkisinin Kurulması, Hükümleri ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 2001, Kamu-İş, Ankara, 2003. s. 17; Fakat Yargıtay 26.05.1997 kararında da “Altışar aylık sözleşmelerle birbirini takip eder şekilde uzun yıllardan beri çalışmış olan kişi mevsimlik yada kampanya işçisi olarak nitelendirilemez” demiştir. Yarg. 9.H.D., E. 1997/8075, K. 1997/10054, Günay, s. 362; Sümer (İş Hukuku Uygulamaları) s. 134

98 _{Münir Ekonomi, “Türkiye’de işçinin Feshe Karşı Korunması Bakımından 158 Sayılı İLO Sözleşmesi}

ve Yeni Model Arayışı”, Almanya’da ve Türkiye’de İşçinin Feshe Karşı Korunması Semineri, İstanbul, s. 87, Çelik, s. 199.

Başka bir görüşe göre100, mevsimlik çalışmanın yapıldığı bir işyerinde, mevsimi geldiğinde faaliyetin artması arızi nitelik taşımıyor, bir başka deyişle düzenli aralıklarla her yıl tekrarlanıyorsa bu, işyerinin normal çalışma düzenini oluşturur. Bu görüşe göre, yapılan işin niteliği belirtilen şekilde sürekliyse ve normal iş hacmine bağlı olarak mevsimlik işçi çalıştırılıyorsa işin mevsimlik olması iş sözleşmesinin belirli süreli yapılması için objektif haklı neden oluşturmaz. Bu tür normal iş hacmine dahil işlerde belirli süreli iş sözleşmesi yapılması halinde iş sözleşmesinin baştan itibaren belirsiz süreli olduğu kabul edilmelidir. Yine aynı görüşe göre, mevsimlik işlerin yapıldığı bir işyerinde işgücü ihtiyacının artması geçici nitelik taşıyorsa, yani mevsim süresince artan işgücü ihtiyacı geçiciyse, bu belirli süreli iş sözleşmesinin yapılması için objektif haklı nedeni oluşturur.

Yargıtay’ın yerleşik içtihadına göre; zincirleme yapılan belirli süreli mevsimlik iş sözleşmelerinde her ne kadar görünüşte belirli süreli iş sözleşmesi yapılmış olsa da gerçekte belirsiz süreli tek bir sözleşme mevcuttur. Yüksek mahkemeye göre bu, hakkın kötüye kullanılması sayıldığından mevsimlik işlerde çalışma döneminin bitimi ile iş sözleşmesi sona ermez. Ayrıca mevsim dışında kalan sürelerde iş sözleşmesinin askıda olduğu kabul edilir101.

Mevsimlik iş sözleşmesinin belirsiz süreli nitelik kazanması bakımından önemli olan nokta, işin sürekli olmasının, işçinin o işyerinin normal iş hacmi içinde istihdam edilmesinin yanında iş sözleşmesinin yenilenmekle işçi açısından da sürekli nitelik kazanmasıdır 102.