Metal Konsantrasyonları için PSCF Değerleri

Çalışmanın bu son bölümünde her bir element için potansiyel kaynak etki fonksiyonları hesaplanarak 1°×1° ızgara çözünürlüğünde Avrupa haritası üzerinde konusal harita oluşturma tekniği kullanılarak, elde edilen değerler gösterilecektir. Bu şekilde her bir elementin hangi

bölge ve ülkelerden zenginleşerek Büyükçekmece bölgesine geldiğini anlamak mümkün olabilecektir. Özellikle uzun taşınım etkisi ile bölgemize ulaşmakta olan elementler için bu metodun sonuçları önemli bulgular içermektedir. Hava yolu ile taşınan parçacıkların PSCF değerleri hesaplanırken kullanılabilecek yörüngeler 1200 m ve 500 m yörüngeleridir. Burada bölge özellikleri de dikkate alınarak sadece 500 m yörüngesi içinde değerler hesaplanmıştır (Şekil 3.30, Şekil 3.31, Şekil 3.32, Şekil 3.33, Şekil 3.34, Şekil 3.35, Şekil 3.36, Şekil 3.37, Şekil 3.38 ve Şekil 3.39).

Şekil 3.31. Yüksek Pb konsantrasyon değerleri için 500 m PSCF değerleri

Şekil 3.33. Yüksek Mg konsantrasyon değerleri için 500 m PSCF değerleri

Şekil 3.35. Yüksek Ni konsantrasyon değerleri için 500 m PSCF değerleri

s

Şekil 3.37. Yüksek Zn konsantrasyon değerleri için 500 m PSCF değerleri

Şekil 3.39. Yüksek Ca konsantrasyon değerleri için 500 m PSCF değerleri

Tüm yerel ve bölgesel değerlendirmelere ve kaynak araştırmalarına ilaveten atmosferik PM2.5 partiküllerin örnekleme bölgesine uzun taşınmayla gelebildiği bilinmektedir. Bu durum PM2.5- 10 partiküller için göz önünde bulundurulamaz. Zira PM2.5-10 partikülleri atmosferde uzun süre kalamaz ve uzun mesafelere kolaylıkla taşınamazlar. Bu uzun taşınmanın mümkün olan etkileri PSCF modellemesi ile belirlenmiştir. Bu değerlendirmenin bulguları sırasıyla aşağıda tartışılmıştır. Kadmiyum elementi genel olarak trafik ve endüstri faaliyetlerine bağlı olarak üretilir. Ölçülmüş olan Cd değerlerinin sadece yerel ve bölgesel kaynaklardan değil aynı zamanda küresel veya uzak kaynaklardan da bölgeye taşınmış olabilme ihtimali vardır. Zira PM2.5 partiküller PM2.5-10 partiküllerle mukayese edildiğinde daha yüksek değerler gözlenmesi ve PM2.5 partiküllerin atmosferde kalabilme sürelerinin çok uzun olması bu öneriyi desteklemektedir.

Hesaplanan kadmiyum epizot değerleri için elde edilen PSCF haritası Şekil 3.30’de gösterilmiştir. PSCF değerine göre yoğun etkili bölgeler Slovakya, Romanya ve ülkemizin Ege ve Marmara bölgeleridir.

Kurşun elementi kaynak ve davranış itibari ile kadmiyuma benzemektedir. Bilinen en önemli kaynağı trafik faaliyetleridir. Zira son yıllara kadar bazı ülkelerde kurşun muhteva eden

benzinler halen kullanılmaktadır. Bu çalışmanın yapıldığı dönemlerde ülkemizde henüz gerekli düzenlemeler ve yasaklar uygulamaya başlanmamıştı ve kurşun ihtiva eden benzin kullanımı yoğun olarak devam etmekteydi. Bölgede ölçülen kurşun yoğunlaşma değerlerine en önemli katkının İstanbul ve Marmara bölgelerinden olabileceğini düşünmekteyiz. Kurşun PSFC değerleri hesaplanarak Şekil 3.31’de gösterilmiştir. 500 m mesafesi için ise Yunanistan üzerinden, Polonya, Lituanya-Belarus bölgelerinden bölgeye kurşun muhtevası yüksek parçacık maddeler taşınabilir.

Sodyum elementi ve sodyum parçacıkları genel ve yoğunluklu olarak doğal kaynaklardan üretilmektedirler. Deniz ve karasal ortamlardan yüksek miktarlarda üretilebilmektedirler. Bu çalışmada da özellikle PM2.5 partiküllerde yaz ve bahar aylarında çok yüksek konsantrasyonlar gözlenmiş ve toplam parçacık kütlesinin %78 değerlerine ulaştığı belirlenmiştir. Örnekleme bölgesinin deniz ortamına yakın olmasının bunun en önemli nedeni olduğunu düşünmekteyiz. Hesaplanan PSCF değerlerinde de Karadeniz ve Akdeniz üzerinden bölgeye sodyum zenginleşmesi olduğu görülmektedir (Şekil 3.32). 500 m irtifası için hesaplanan değerlerde Marmara ve İç Anadolu bölgesini batı kesimleri sodyum üreten bölgesel kaynaklar olarak görülmekte ve dikkat çekmektedir. Bunun yanı sıra Polonya, Lituanya-Belarus; Ukrayna, Marmara bölgesi ve Bulgaristan diğer önemli karasal sodyum kaynakları olarak bulunmuştur. En önemli kaynak Karadeniz’dir.

Magnezyum elementi kaynakları itibari ile sodyum ile benzerlikler gösteren bir elementtir. Daha önceki bölümlerde yapılan faktör analizlerinde de sodyum ve magnezyum aynı faktör grubunda bulunmuştur. Magnezyum PSCF değerleri sodyum değerleri ile benzerlik göstermektedir (Şekil 3.33). Fakat denizin etkisi özelliklede Akdeniz ve Karadeniz için magnezyum değerlerinde çok daha belirgin olarak görülmektedir. Özellikle magnezyum deniz tuzları olarak bol miktarda Büyükçekmece bölgesine ulaştığı anlaşılmıştır. Sodyum için ise deniz etkilerinin yanı sıra karasal olan doğal kaynaklarında etkilerinin de kuvvetli olduğu sonucu çıkarılabilir.

Bölgedeki ilginç profile sahip elementlerden birisi krom elementidir. Bu kısımda yapılan çalışmalar kısa mesafeli ve yerel yörüngelerin yüksek konsantrasyonlu krom taşıdığını göstermiştir. Yüksek konsantrasyonlu kromun sağlık etkileri düşünüldüğünde bu elementin özellikle incelenmesi gerekmektedir (ATSDR, 1998). Şekil 3.34’de 500 m irtifa değerleri için PM2.5 partiküllerin PSCF değerleri hesaplanarak gösterilmiştir. Elde edilen verilere göre güney doğu Avrupa üzerinden, batı Karadeniz ve Marmara bölgelerinden örnekleme bölgesine krom yüklü parçacıklar taşınmaktadır. 500 m haritasında Bulgaristan ve Karadeniz

(Ukrayna üzerinden) bölgeleri etkili görülmektedir.

Nikel elementi de krom elementi ile benzer karakteristik özellikler göstermektedir (Şekil 3.35). Bu değerler daha önceki bölümlerde yapılan faktör analizi ve zenginleşme faktörleri çalışmalarımızla uyum içersinde ve birbirini destekler niteliktedir. Tek farklılık Akdeniz üzerinden nikelin kroma göre daha fazla taşınıyor olmasıdır. Her iki element içinde Rusya ve Ukrayna üzerinden gelerek Karadeniz’i geçen ve bölgeye ulaşan hava akımları krom ve nikel taşıyan parçacıkları bölgeye getirmektedir.

Demir ve çinko mineral tozlarla ve doğal kaynaklarla yoğun olarak yayılım gösteren bir elementtir. Elde edilen PSCF değerleri Şekil 3.36’de gösterilmiştir. Bu verilere göre bu elementlerin örnekleme bölgesine yoğunluklu olarak Akdeniz üzerinden geldiği görülmektedir. Bu taşınım özellikle ilkbahar ve yaz aylarında gözlenmektedir. Diğer önemli kaynaklar ise Avrupa üzerinde dağılmış biçimde bulunmaktadır. Batı Karadeniz üzerinden de (Şekil 3.36) bölgeye önemli miktarlar da demir transferi olmaktadır.

Alüminyumun özellikle karasal bölgelerden (güney doğu Avrupa ve kuzey Avrupa) yayıldığı dikkat çekmektedir. Kalsiyumda ise denizsel bölgelerin karasal bölgeler kadar etkili olduğu söylenebilir (Şekil 3.38 ve Şekil 3.39).