Merkez Bankası Bağımsızlığının Önem

Fiyat istikrarını amaç edinen bir merkez bankası bağımsız olmalıdır. Bağımsız bir

merkez bankası, siyasi iktidarların kısa vadeli amaçları için, sahip oldukları yetkileri gereksiz yere kullanmalarını önleyebilmektedir. Bağımsız bir merkez bankası, ayrıca toplumda güven yaratmakla birlikte, toplum tarafından güven duyulan merkez bankası, enflasyonist beklentileri bertaraf edebilmektedir. Bağımsızlıkta en önemli neden; ekonomiyi ve merkez bankası kaynaklarını siyasi zaaf ve kolaycılıktan kaynaklanan hükümet kökenli para yaratma faaliyetinden korumaktır. Bu bağlamda, merkez bankası bağımsızlığının bir diğer amacı; para basma olgusunu siyasi bir tercih olmaktan çıkarıp, ekonomik konjonktürün, ekonomik istikrar hedefi gözetilerek yönlendirilmesine imkan veren, teknik bir zorunluluk haline getirmek olarak belirtilebilir.

146

www.erciyes.edu.tr 147

Aslında son yıllarda merkez bankalarına daha fazla yasal bağımsızlık verilmesine yönelik girişimlerin özünde iki neden vardır. Bunlardan birincisi; yüksek bağımsızlığa sahip olan Bundesbank ve Swiss National Bank gibi merkez bankalarının fiyat istikrarını sağlamada oldukça başarılı grafik çizmeleri, ikincisi ise 1970’li yılların enflasyonist deneyimlerinin kamuoyunun ve bürokrasinin fiyat istikrarını sağlama konusundaki arayışını artırmasıdır.148

Para yaratma imkanı, hükümetler için her zaman hızlı, kolay ve etkili mali kaynak bulmanın yoludur. Hiçbir hükümet bu imkanı kullanmak yerine, daha uzun, etkileri ve hatta sonuçları kestirilemeyen maliye politikası yolunu veya kendi masraflarını kısma yolunu seçmeyecektir. O halde, para yaratarak harcamaları karşılama yolu, hükümetlerin gözde operasyon araçlarından biridir. Bu yolla, hazinelerin kaynak bulması, her yıl en az birbirini karşılayan ve borcu uzatan bir şekilde devam ettirilecektir. Merkez bankalarının bağımsızlığı üzerinde yapılan incelemelerde endişeler, daima hükümetlerin emisyon yetkisini harcamaların finansmanında kullanmasının (politik nedenlerle) ve para arzının aşırı genişletilmesi nedeniyle tehlikeler doğuracağından kaynaklanmaktadır.149

Merkez bankacılar, normal olarak politikacılardan daha uzun dönemli zaman ölçeğinde çalışırlar. Bağımsız bir kuruluşa, faiz oranları ve diğer parasal meselelerle ilgili kararlar alınması ve açık seçik tanımlı emir verilmesi yetkilerinin verilmesi ile halk, uzun dönem zarfında daha iyi bir enflasyon elde edileceğini umabilir. Bu iddianın geçerli olup olmadığı konusunda karar vermek için birtakım çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalara göre; ilk olarak, merkez bankası bağımsızlığı ile uzun dönemli enflasyon arasında negatif bir bağıntının kanıtı bulunmuştur. Düşük enflasyon oranının, bağımsız merkez bankalı ülkelerde bulunması, merkez bankası hükümetin kontrolünde olan ülkelerde bulunmasından daha olasıdır. Bu çalışmalara göre; ikinci olarak, merkez bankası bağımsızlığı ile ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasının yüzdesi olarak belirtilmiş, uzun dönemli bütçe açığı arasında negatif bir bağıntı vardır. Bağımsız merkez bankalı ülkeler, diğer hükümet kontrollü merkez bankalarına göre daha küçük bütçe açığına eğilimlilerdir.

148

Afşar, 2006a. 149

Üçüncü olarak, bu çalışmalar genelde merkez bankasının bağımsızlık statüsü ile üretilen ürünler arasında hiçbir bağıntı kanıtı bulamamışlardır.150

Merkez bankasının kurumsal bağımsızlığı ile para politikasının bağımsızlığı arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Para politikasının belirlenen hedefler doğrultusunda sapma göstermeden kararlı biçimde sürdürülebilmesi, para otoritesi olarak yürütmeden sorumlu merkez bankasının bağımsız olmasına bağlıdır. Buna göre, merkez bankası siyasi baskılardan arındırıldığı ve para politikasının düzenlenmesi ve uygulanmasında tam yetkiye sahip olduğu sürece, para politikası da siyasi otoritenin müdahalesinden bağımsız olacaktır. Para politikasının belirlenen hedefler yönünde başarılı olması, merkez bankasının inanılırlığının ve saygınlığının yüksek derecede varlığına bağlıdır. Özellikle, merkez bankasının saygınlığı, fiyat istikrarının sağlanmasında ciddi bir katkı unsurudur.151

Bağımsızlık, merkez bankalarının çoğunluğu için fiyat istikrarını sürdürmek olan birincil parasal amacın yerine getirilmesinde önem taşımaktadır. Fiyat istikrarının önemi, negatif ekonomik sonuçları olan, yüksek ve istikrarsız enflasyon nedeniyle oluşan, dünya ekonomisindeki ampirik deneyimlerden meydana gelmiştir. Daha yüksek enflasyon, kısa süreli risk sermayesi akışını uyaran, daha yüksek nominal faiz oranlarıyla ilişkilendirilmiştir. Umulmadık yüksek enflasyon beklentileri, ekonomik büyüme olasılığını azaltan, bazı ekonomik tahribatlar yaratmaktadır.

Merkez bankası bağımsızlığının önemi, siyasilerin merkez bankasını, kısa dönemde ekonomik büyümeyi desteklemesine rağmen, uzun dönemde istenmeyen enflasyon yüksekliğine neden olabilecek tedbirleri, kabul etmeye mecbur edebilmelerinden gelmektedir. Siyasi nüfuzdan yeterli bağımsızlık derecesi, merkez bankasının baskılara karşı koymasına izin vermektedir.152

150 _{T.T. Mboweni, (2000): “Central Bank Independence” Speech by T.T. Mboweni, Guvernor of The South} African Reserve Bank, at the Reuters Forum, www.bis.org

151

Oktar, 1996: 58-60. 152

Merkez bankalarının enflasyonu düşürebilme ve kredibiliteyi sağlayabilme güçleri bağımsızlıkları ile yakından ilişkilidir. Ayrıca dünya geneline ve yapılan ampirik çalışmalara bakıldığı zaman, bağımsızlıklarına sahip olan merkez bankalarının enflasyonla mücadelede daha başarılı oldukları görülmektedir. Hükümetlerin telkinlerinden uzak olarak hazırlanan programların başarı şansı daha fazla olmaktadır. Kısa vadeli siyasi çıkarlar yerine, uzun vadeli ve politik olmayan amaçlara hizmet edilmesi merkez bankasını daha başarılı kılacaktır.153

2.5. Merkez Bankası Bağımsızlığı Olgusunun Sorunları ve Merkez Bankası