Menzil Noktaları

Menzil noktaları, menzil hatları üzerinde gelip geçen askeri kıtaların ihtiyaçları başta olmak üzere noktalar üzerinde gerek nakliye gerekse de tahliye vazifesinin gören tüm kol ve katarların ihtiyaçları karşılamak üzere teşkil edilirlerdi. Bu amaçla her nokta üzerinde yeterli miktarda konaklama yerleri, elverişli ordugȃhlar, hastaneler, ambarlar (iaşe, silah, cephane, teçhizat vb.), tamirhaneler, mutfaklar, fırınlar, arabalar için park yerleri, hayvanlar için ahır ve depolar, tamirhaneler gibi menzil hizmetlerine yönelik tesisler ihdas edilirdi110. Her menzil noktası üzerinde tüm müesseseler teşkil edilmezdi. Menzil noktasındaki tesisler ile menzil noktasında görevli heyetin sayısı ancak ihtiyaca binaen arttırılır veya azaltılabilirdi. Öyle ki bazı önemli noktalarda, divan-ı harp heyeti dahi bulunurdu 111.

108 _{Menzil Hududu Hidemȃtı Hakkında Talimȃt, s. 12.} 109 _{Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 7.}

110 _{Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 4-6; Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve} Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemât Rehberi, s. 48; Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, “X ncu Cilt”, s. 682.

Menzil sınırları üzerinden oluşturulan menzil noktaları, birbirlerine birer günlük yürüyüş mesafesinde tesis edilirlerdi112_{. Muharip ordu ilerledikçe menzil noktalarının}

sayısı arttırılırdı. Zira bir nokta kumandanlığı kolordu bölgesine en çok 3 günlük mesafeye kadar uzaklaşabilirdi. Bu sayede ordu ile anavatan arasındaki bağlantı koparılmadan devam ettirilirdi113_.

Nokta kumandanlıkları birden itibaren sıra ile (müteselsilen) numaralandırılırdı114_{. Bu noktalar, menzil hatları boyunca daha çok büyük kaynaklar}

içeren yerleşim yerleri, karayolları ana noktaları, iskele ve limanlar bulunduğu mevkilerde ile demiryolu istasyonlarının bulunduğu noktalarda tesis edilirlerdi115_.

Menzil noktalarındaki tüm hizmetler “Menzil Nokta Kumandanlığı” tarafından idare edilirdi. Bu kumandanlık genellikle bir binbaşı veya kıdemli yüzbaşı rütbesine sahip bir nokta kumandanı tarafından idare edilirdi116_{. Nokta kumandanının emrine bir}

yaver, bir tabip, ambar memurları ve yeteri kadar yazıcı askerlerden oluşan bir heyet verilirdi. Bu heyetin sayısı menzil noktasının önemine göre artırılabilirdi117_.

Menzil Nokta Komutanları, Ordu menzil müfettişinin emir ve talimatları çerçevesinde menzil noktası ile bu noktaya bağlı bulunan menzil konaklarındaki hizmetlerinin sorunsuz yürütülmesini sağlamakla mükellefti. Dolayısıyla Ordu müfettişinin tayin ve tahsis ettiği bir güzergȃh üzerinde ikmal ve tahliye hizmetlerinin aksamada yürütülmesini sağlamak ve bu hususta gerekli her türlü tedbiri almak nokta kumandanlarının öncelikli vazifesiydi118_.

Menzil nokta kumandanları, uhdesinde bulunan tüm hizmetlerin işleyişinden sorumlu olmakla birlikte, özellikle menzil nakliye kollarının her türlü ihtiyacının karşılanması ve gerekli güvenlik tedbirlerinin alınmasını hususlarında önemli vazifeleri

112 _{Bir günlük yürüyüş mesafesi 20-30 kilometre olarak tespit edilmişti. Seferiye Nizamnamesi, s. 380;} Menzil Hududu Hidemâtı Hakkında Talimat, s. 2-3.

113 _{Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 55-56.}

114 _{Menzil noktaları bazen bulundukları mevkilerin ismi ile de kullanılmış ise de bu durum geçici veya} numaraların tamamlayıcısı olarak kullanılmıştır. Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemât Rehberi, s. 45.

115 _{Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde} Geri Hidemât Rehberi, s. 45.

116 _{Bir menzil noktasına, mümkünse menzil nokta komutanı veya konak komutanı olarak, menzil} hizmetlerinin yürütülmesinden sorumlu bir subay atanırdı. Buna imkân bulunmadığı durumlarda o bölgenin mülki idare memuru bu görevi yapardı. Bu halde dahi orada bulunan en kıdemli subay, bu düzeni gözetim altında tutardı. Yusuf Alpmansü, a.g.m., s. 2.

117 _{Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 41-42.}

118 _{Menzil nokta kumandanlıklarına bir iş odası tahsis edilirdi. Nokta güzergȃhın gidip-gelen kol ve} kıtalar burada kayıt altına alınırdı. Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 4-5; Menzil Hududu Hidemâtı Hakkında Talimat, s. 3; Bülent Durgun, a.g.m., s. 61.

bulunurdu. Menzil noktasında yeterli nakliye vasıtalarının bulunmadığı durumlarda nokta kumandanı ordunun önceliklerini göz önünde bulundurarak hangi maddenin daha önce sevk edileceğine karar verirdi. Bu bakımdan nakliye kollarının eksikliklerini gidermek ve nakliye hizmetlerinin bir düzen içinde yürütülmesini sağlamak nokta kumandanının vazifesiydi. Özellikle kollara ait hareket cetvellerinin hazırlanması ve bu cetvellere göre nakliye hizmetlerinin gerçekleştirilmesinde nokta kumandanları birinci derecede sorumluydu119.

Uzun menzil hatları üzerinde birçok menzil noktası bulunduğundan Menzil Müfettişlikleri, bu hatlar üzerindeki hizmetlerin işleyiş ve kontrolünü sağlamak için her 3 ile 5 menzil nokta kumandanlığı bir araya getirerek bir menzil hat kumandanlığının emrine verirdi120.

Menzil mıntıkasının çok geniş olduğu durumlarda 4 ile 6 nokta kumandanlığı bir araya getirilerek bir “Menzil Mıntıka Müfettişliği” oluşturulurdu. Menzil mıntıka müfettişliğinin kadrosu, bir menzil müfettişliğinin küçük bir numunesi gibidir. Menzil mıntıka müfettişliği zorunlu olmadıkça ihdas edilmezlerdi121_{. Ancak menzil müessese}

ve hizmetlerinin çoğaldığı dönemlerde menzil mıntıka müfettişliklerinin oluşturulması menzil hizmetin daha düzenli yürütülmesini sağlardı.

Menzil noktaları esasen bir menzil konak mevkiinden ibaret ise de tesislerin çeşitliliği ve vazifelerinin çokluğu itibariyle konaklardan daha büyük ve önemli mevkilerdi. Zira menzil noktalarında, menzil konaklarında olduğu gibi yalnızca ordunun beslenme122 ve konaklanma ihtiyaçları değil bunun yanında ordunun sağlık ve diğer lojistik hizmetleri de karşılanırdı123.

119 _{Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 4-5.}

120 _{Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 6-7; Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve} Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemât Rehberi, s. 46.

121 _{Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 6-7; Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve} Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemât Rehberi, s. 46-47.

122 _{Menzil nokta kumandanlıkları iaşe hizmetleri temin edebilmek için mahalli idareler ile birlikte} çalışırdı. Noktaların ihtiyaç duyduğu erzak ambarları, fırınlar ve mutfaklar hazırlanarak nokta kumandanlığına gelenlerin beslenmeleri ihtiyacı temin edilirdi. Ayrıca menzil noktalarına gelen hayvan kafilelerinin yem ve su ihtiyaçları da menzil nokta kumandanlıklarınca karşılanırdı. Menzil Hududu Hidemâtı Hakkında Tarifat, s. 4-5; ATASE Arşivi, BDH, Kls. 1150, Dos. 107, Fih. 6-25. 123 _{Menzil noktaları sağlık hizmetlerinin yürütülmesi için nokta emrinde tabipler bulunurdu. Tabipler,}

noktaya bağlı bulunan görevli personel ile noktada konaklayanlar veya nokta üzerinde doktorsuz seyahat eden kıtalara sağlık hizmeti verirdi. Ayrıca menzil noktasında hayvan sağlığı için baytarlarda bulundurulurdu. Baytarlarda yine nokta üzerinde gelip geçen askeri kıtaların hayvanları ile nakliye kollarına ait hayvanların hastalıkların tedavisi ile ilgilenirdi. Menzil Müessesâtı Hakkında Tarifat, s. 5- 6.

Bazı durumlarda, özelliklede menzil hududu içinde yer alan askere alma şubeleri (Ahz-ı Asker Şubeleri) de menzil noktaları gibi hat üzerinde intikal eden ordunun iaşe ve iskȃn hizmetlerini karşılarlardı124_{. Bununla birlikte menzil mıntıkası dâhilinde bulunan}

liman ve iskele kumandanlıkları da menzil nokta kumandanlıkları gibi faaliyet gösterirdi. Dolayısıyla her iskele ve liman kumandanlığı aynı zamanda bir nokta kumandanlığı olarak hizmet verirdi125_.

1.1.9.1. Menzil Merkez Noktası

Harp mıntıkasına yapılacak sevkiyat için öncelikle menzil bölgesinde bir menzil merkez noktası tespit edilirdi. Menzil merkez noktası, muharip ordunun harekȃtına göre belirlenmekle birlikte özellikle kara, deniz ve demiryollarının kavşak noktasında olmasına özen gösterilirdi126_{. Merkez noktası, harbin başlangıcında Genelkurmay}

Başkanlığı (Erkânı Harbiye-i Umumiye) tarafından belirlenirdi. Daha sonra harbin alacağı şekle göre merkez noktası Ordu Menzil Müfettişliği tarafından daha ileriye veya geriye alınabilirdi. Ancak menzil merkez noktası gibi bünyesinde birçok müessesenin bulunduğu bir noktanın yerinin sık sık değiştirilmesi menzil hizmetlerinin aksamasına yol açacağından bu noktanın bulunduğu mevki zorunlu olmadıkça değiştirilmezdi127_.

Anavatandan yapılan sevkiyat menzil hatları vasıtasıyla öncelikle menzil merkez noktasına ulaştırılır ve buradan da yine menzil hatları vasıtasıyla ordu harekȃt alanına sevk edilirdi. Ordu harekȃt mıntıkasından geriye tahliye edilen ikmal maddeleri de yine aynı usulle anavatana ulaştırılırdı. Nitekim ordu harekât alanında geriye sevk edilecek maddeler, öncelikle menzil hatları vasıtasıyla menzil merkez noktasına ulaştırılır ve buradan da yine menzil hatları vasıtasıyla anavatana doğru tahliye işlemi gerçekleştirilirdi. Dolayısıyla menzil merkez noktası, ordu merkez noktası yurtiçi ile ordu menzil mıntıkası arasında bir köprü olduğu gibi menzil mıntıkası ile ordu harekȃt bölgesi arasında da bir köprü işlevine görürdü128_.

124 _{Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde} Geri Hidemât Rehberi, s. 48-49.

125 _{Muzaffer, Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecarübden Seferber Ordularda ve Menzillerde} Geri Hidemât Rehberi, s. 50.

126 _{Seferiye Nizamnamesi, s. 379-380; Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 48.} 127 _{Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 49-50.}