Menzil Bölgesinde Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesi

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı ordusunun en üst sağlık yönetim birimi, Harbiye Nezareti bünyesindeki Sağlık Daire Başkanlığı’ydı504_{. Bu daire ordunun savaşa}

girmesiyle öncelikle barış koşullarındaki kadrosunun artırılması temel askeri ilkelerden biri olduğundan, seferberliğinin ilanından itibaren ordu sağlık yapısının büyütülmesi temeline dayanan planı yürürlüğe koydu. Böylece orduların sağlık hizmetlerini yürütmek üzere her ordu için tabip korgeneral rütbesinde bir sıhhiye müfettişi, her kolorduya tabip albay rütbesinde bir başhekim, her tümene tabip albay ya da yarbay rütbesinde bir başhekim, her alay için tabip yarbay veya binbaşı rütbesinde bir hekim, her tabur için yüzbaşı veya üsteğmen rütbesinde bir tabibin görevlendirilmesi planlandı505_.

Osmanlı Devleti, Balkan Savaşları öncesinde Alman sistemi esas alınarak ordunun idari ve lojistik sisteminde yeni bir yapılanma gitti. Bu yeni yapılanma çerçevesinde ordunun sağlık hizmetleri de bütünüyle değiştirildi. Böylece muharip ordunun sağlık hizmetleri ordu harekât bölgesi, menzil bölgesi ve yurtiçi olmak üzere üç ayrı bölgede yürütülmeye başlandı.

Menzil bölgesindeki sağlık hizmetleri, muharip orduyu doğrudan etkilemesi bakımından oldukça önemlidir. Zira cephe hattında hastalanan veya yaralanan asker ordu harekâta sahasındaki ilk müdahaleden sonra menzil bölgesine sevk edilerek asıl müdahale ve tedaviye bu bölgede devam edilirdi. Ayrıca ordu harekât alanındaki her türlü sağlık faaliyetler menzil bölgesinde kurulan sıhhi tesislerce desteklenirdi. Bu bakımdan menzil bölgesinde sağlık hizmetlerinin düzenli yürütülmesi harbin gidişatı açısından büyük önem taşımaktadır506_.

504 _{24 Aralık 1913 tarihinden itibaren Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi Başkanlığı’na Süleyman Numan} Bey getirilmişti. Böylece I. Dünya Savaşı öncesinde ordudaki sağlık hizmetleri yeniden yapılandırılmaya başlandı. Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, “X ncu Cilt”, s. 142. 505 _{Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, “X ncu Cilt”, s. 151}

Menzil bölgesindeki tüm sağlık hizmetleri Menzil Sıhhiye Müfettişi tarafından yürütülürdü. Bu müfettiş, Ordu Menzil Müfettişi ile Ordu Sıhhiye Reisi507 _{ve Seyyar}

Ordu Sıhhiye Genel Müfettişinden alacağı emir ve talimatlara uygun olarak menzil mıntıkasındaki her türlü sağlık hizmetlerini düzenlerdi. Menzil Sıhhiye Müfettişinin başlıca görevleri şunlardı508_.

1. Menzil hastanelerinin ihtiyaç duyduğu personelin, sağlık malzemesi vb. ihtiyaçlarını temin etmek

2. Menzil bölgesindeki hasta ve yaralıların yurtiçine sevk edilmelerini sağlamak,

3. Seyyar hastanenin ilerlemeleri durumunda bu hastanelerin yerine harp hastanelerinin kurulması için gerekli tedbirleri almak,

4. Sıhhiye müfettişliği bünyesinde hasta nakliye kol ve katarların, hasta nakliye komisyonları, sıhhiye depoları, menzil hastaneleri gibi kıta ve müesseselerin hizmetlerinin teftiş edilmesi gibi hizmetler Menzil Sıhhiye Müfettişlerince yürütülürdü509_.

Menzil karargâhındaki sağlık hizmetleri ise Menzil Tebabet Şubesince düzenlenirdi. Bu şubenin başında bulunan Sertabipler (Baştabip) Menzil mıntıkasında sağlık hizmetlerinin tanzim ve idaresinden sorumluydu. Sertabipler, bağlı bulundukları menzil müfettişliklerinin emir ve talimatları çerçevesinde menzil mıntıkasındaki sağlık hizmetlerinin yürütürdü. Bununla birlikte Sahra Sıhhiye Genel Müfettişi ve Ordu Sertabibinin emir ve talimatlarına riayet ederek menzil mıntıkası dâhilindeki her türlü sıhhı hizmetleri düzenlerdi510_.

Menzil sertabipleri, menzillerin sıhhiye müfettişleri konumunda olduklarından menzildeki tüm sağlık personelinin amiri konumundaydı511_.

Menzil Sertabipleri;

507 _{5’inci Ordu Sıhhiye Reisi Kaymakam Mustafa Talat (Özkan) Bey idi. Alman ıslâhat heyeti sağlık} müşaviri Prof. Yarbay Mayer ile Sahra Sıhhiye Müfettişi Umum Vekili Tıtri Bey ordu sağlık başkanlığına refakat ediyorlardı. Kemal Özbay, Türk Askeri Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. I, İstanbul, 1976, s. 230.

508 _{Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 36-37.}

509 _{5’nci Ordu Menzil Sıhhiye Reisliği, Yarbay Dr. Mustafa Talat Bey tarafından yürütüldü. Ahmet} Esenkaya, “Çanakkale Muharebelerinde Cephede ve Cephe Dışında Sağlık Hizmetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, Yıl 9, S. 10-11, Çanakkale, Bahar Güz 2011, s. 40.

510 _{5’inci Ordunun sağlık hizmetlerinden Ordu Sıhhiye Reisi Mustafa Talat Bey, Alman Islahat Heyeti} Sağlık Müşaviri Yarbay Prof. Dr. Mayer ve Sahra Sıhhiye Genel Müfettiş Vekili Alman Titri Bey sorumlu tutulmuştu. Nurhan Aydın, a.g.m., s. 989; Kemal Özbay, a.g.e., C. I, s. 230; Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 36-37; Menzil Mıntıkasında Hidemât-ı Sihhiye, s. 3-4.

- Ordu bölgesindeki kolordu sertabipleri ile irtibat kurarak ileriden geriye sevk edilecek hasta ve yaralıların menzil hastanelerine taksimi ile menzil mıntıkasından kolordu mıntıkasına nakledilecek sağlık malzemeleri hususunda sürekli kolordu sertabipleri ile irtibat halinde bulunarak sıhhi hizmetlerin aksamadan devam etmesini sağlamak,

- Harp alanında hastalanan veya yaralanarak geriye sevk edilen eratın tedavi edilmesi, iskân ve iaşelerini temin etmek,

- Menzil bölgesinde iyileşmesi mümkün görünmeyen hasta veya yaralıların yurtiçine sevk edilmesini sağlamak,

- Harp alanındaki ordunun ilerlemesi durumunda Seyyar hastanelerin harp hastaneleri tarafından teslim alınması ve seyyar hastanelerin ileriye alınması için gerekli tedbirleri almak,

- Menzil mıntıkasında yer alan hastane vb. sağlık kurumlarının teçhizat eksikliği, tabip ve hasta bakıcı ihtiyacının temin edilmesi, ilaç vb. gereksinimlerinin karşılamak, - Menzil mıntıkasında salgın hastalıklarının gelişimini önleyici tedbirler almak, menzil

mıntıkasında salgın hastalık ortaya çıkmış ise bu hastalıkların bertaraf edilmesini hususunda gerekli önlemleri almak,

- Menzil mıntıkasındaki sağlık kurumlarının denetlemek gibi hususlar menzil sertabiplerinin görev ve sorumluluğundaydı.

Netice itibariyle menzil sertabipleri; cepheden gelen hasta ve yaralıların yerleştirilmesi için menzil bölgesindeki sağlık kuruluşlarını faaliyete geçirmek, ileri kademlerin sıhhi bütünlemelerini sağlamak, menzil bölgesindeki sağlık kuruluşlarının ihtiyacı olan ecza ve sıhhi malzemenin temin etmek suretiyle menzil mıntıkasında sağlık hizmetlerinin sorunsuz yürütülebilmesi gerekli her türlü tedbiri alırdı. Dolayısıyla menzil bölgesinde tesis edilen hastane, hasta nakliye kolları, hasta nakliye gemileri, sıhhiye depoları gibi sıhhi faaliyetleri yürüten tüm kıta ve müesseseler menzil sertabipleri uhdesinde faaliyet gösterirlerdi512_{. Menzil sertabibi tüm bu hizmetleri}

maiyetinde bulunan sertabip muavini, menzil mıntıkalarında bulunan hastanelerin sertabipleri ile birlikte yürütürdü513.

Balkan Savaşlarında olduğu gibi Birinci Dünya Harbi süresince orduların diğer lojistik destek birimlerinde olduğu gibi sıhhi faaliyetler de Alman modeli örnek alınarak

512 _{Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 37-38; Kemal Özbay, a.g.e., C. II, s. 331.} 513 _{Menzil Mıntıkasında Hidematı Sıhhiye, s. 4-5; Menzil Hidemâtı Nizamnamesi, s. 37.}

yürütüldü514_{. Balkan Savaşlarındaki başarısız uygulamaya karşın Çanakkale}

Muharebeleri esnasında sıhhi faaliyetlerin yürütülmesinde başarı sağlandı515_.

5’inci Menzil mıntıkasındaki sıhhi hizmetleri Menzil Sertabipliğine getirilen Tabib Kıdemli Yüzbaşı Fuad Kâmil Bey’in uhdesinde olarak oluşturulmaya başlandı. 5’inci Menzil Müfettişliğinin sıhhiye teşkilatı başlangıçta büyük oranda daha önce teşkil edilmiş olan 1’inci Menzil Müfettişliğine bağlı müessese ve hizmet birimlerinden faydalanılarak oluşturuldu. Zira ilk etapta 1’inci Menzil Müfettişliğine bağlı 150’şer yataklı üç menzil hastanesi, hasta nakliye kolları ve etüv cihazları 5’inci Menzil Müfettişliği emrine verildi516_.

Daha sonra Biga’da 1 ve 2 Numaralı Menzil Hastanesi, Dimetoka’da 3 Numaralı Menzil Hastanesi, Lapseki’de 300 yataklık sıhhi depo, Biga ve Karabiğa’da bir Hasta Nakliye Müfrezesi, Demrek’te 1 No’lu Harp Hastanesi, Çardak’ta 2 No’lu Harp Hastanesi, Mürefte’de 3 No’lu Harp Hastanesi, Lapseki’de 4 No’lu Harp Hastanesi ve Şarköy’de 5 No’lu Harp Hastanesi teşkil edildi517_.