Me iet rade li kisi

rade, ravd

([(%)

kökünden olup, bir noktadan bir hedefe gidip gelme anlam ndad r.

Bu, konaklamak ve otlak yeri aramak için gidip gelen ki inin yani çoban n yapt " i tir. Çoban gider, dola r ve en iyi yeri tercih eder. nsan n içinde gidip gelen, istek ve kararlar n olu turan bir yetenek vard r. rade, o yetene"i harekete geçirmektir; istek ile ba lar, bir karar

veya karars zl kla biter.94 Kur’an’da 47 surede, 120 ayette, tam 147 kez kullan lan “Erade”

fiili ve türevleri, “bir fiili yapmay isteme” ve “ba kas ndan bir fiili yapmas n istemeyi” ifade

etmektedir.95 rade içerikli ayetlerin üçte ikisi Mekki, di"er üçte birlik k sm ise Medeni

ayetlerde kullan l r.

Me iet, Kur’an’da irade kelimesinin müteradifi olarak kullan l r. Me iet ve radenin Kur’an’daki kullan mlar na bak ld " nda aralar nda bir tak m ortak ve birbirlerinden ayr lan noktalar oldu"u göze çarpmaktad r. Bunlar maddeler halinde s ralayal m:

1) Kur’an’da me iet sadece “bir fiili yapmay isteme” anlam nda kullan l rken, irade hem “bir fiili yapmay isteme” hem de “ba kas ndan bir fiili yapmas n isteme anlam nda” kullan l r.

2) Kur’an’da me iet, hep bir fiille beraber zikredilirken, iradeyle zikredilen ey isimde olabilir. Me iet için brahim suresinin 4. Ayeti örnek verilebilir:

12'! 3 34'! 5(

)* (

+, ! -./ 0

! "# $%

&'$%! (

“(Allah' n emirlerini) onlara iyice aç klas n diye her peygamberi yaln z kendi kavminin diliyle gönderdik. Ancak Allah diledi ini sapt rabilir ve diledi ini de do ru yola iletebilir. Çünkü O, güç ve hikmet sahibidir.’’ ( brahim 13/4)

94 _{bn Manzur, a.g.e, “rvd” mad., III/187.} 95 _{el- sfahânî, a.g.e, “rvd” mad., s. 371.}

Görüldü"ü gibi me ietle beraber hidayet ve dalaletle alakal fiilller zikredilmektedir. radenin isimle beraber kullan l na da u ayet örnektir:

W 1= W3 3M +, !( i8j+'! * 8 +, !( >U* ! k8M (* 8I k% '! @0 'l @+AB= )+8$! 1 ' ! m@ & 7

“K yas ya girdi i zorlu bir meydan sava sonucu de ilse, esir almak bir peygamber için yak k almaz. Siz bu dünyan n geçici kazançlar na talip olabiliyorsunuz, ama Allah (sizin için) sonraki hayat n (güzel/iyi olmas n ) murad ediyor. Çünkü Allah do ru hüküm ve hikmetle edip eyleyen en yüce iktidar sahibidir.” (Enfal 8/67)

3) Me iet Kur’an’da, irade sahibi varl klara yani sadece Allah’a ve insana nispet edilirken, irade canl -cans z tüm varl klara nisbet edilir. radenin cans z varl klara nisbet edilmesine örnek olarak u ayeti verebiliriz:

#

0 Gn;& ' ! * 8 !_%!*L 0 !*L 0 S5 o / ' ! ! 0 5! S4'pB$! YO 8 .5! I! !N! @+AB= ; p> 0

!_8L! M V': GB q'r9

“Yine yürüdüler. Nihayet bir köy halk na var p onlardan yiyecek istediler. Ancak köy halk onlar misafir etmekten kaç nd lar. Derken orada y k lmak üzere bulunan bir duvarla kar la t lar. (Bilge ki i) hemen onu do rulttu. Musa: Dileseydin, elbet buna kar bir ücret al rd n dedi.” (Kehf 18/77)

4) Me iet ve irade fiilleri birbirlerinin yerine kullan lmaktad r. Allah’ n diledi"ini yapabilece"i ba"lam nda örnekler:

& ( +!

&S0 ! o Bj! 1s+( V & '! I< L *4 5*4

: ! .BB'! +, ! < 9 (

* 8 .4'o +, ! G 1s+( ! BB'! +, ! < 9 ( 8o7

“Ve e er Allah dileseydi, o (elçiler)den sonra gelenler, kendilerine hakikatin bütün kan tlar geldikten sonra birbirleriyle çat mazlard ; ancak (vaki oldu u üzere) onlar kar t görü lere kap ld lar ve baz lar imana ererken di erleri hakikati inkara yöneldi. Buna ra men Allah dileseydi, birbirleriyle çat mazlard . Ama Allah diledi ini yapabilir.” (Bakara 2/253)

“(Zekeriya) a k nl kla: “Ey Rabbim!” dedi, “Ya l l k beni yakalam ken ve kar m da k s rken nas l bir o lum olabilir?” (Ona): "Pekâlâ olabilir!" denildi, "Allah diledi ini yapabilir.” (Âl-i mran 3/40)

* 8 .4'o +, ! ! % > '! B2I )8QI YV G&L V 2 G^ ! ! SM( ! & +! : ! .j* +, ! !

“Gerçek u ki Allah, imana eri ip dürüst ve erdemli davran lar ortaya koyanlar;, içlerinde derelerin, rmaklar n ça ldad hasbahçelere kabul edecektir. Çünkü Allah diledi ini yapabilir.” (Hacc 22/14)

Allah’ n diledi"ini do"ru yola ula t rabilece"inden bahseden ayetlerde hem “ âe” hem de “erâde” fiili kullan l r:

[* 8

)* +, ! !( YV & YV +! K &'3>! D +:7(]

“Böylece biz Kur’an’ apaç k ayetler hâlinde indirdik. Lüphesiz Allah, diledi ini do ru yola iletebilir.” (Hacc 22/16)

[" ;B YZ!8H @+!

)* +, !( YV & YV +! &'3>! *; ]

“Andolsun, biz aç klay c âyetler indirdik. Allah, diledi i kimseyi do ru yola iletebilir.” (Nur 24/46

5) Her iki fiilde Allah’ n kudretini vurgulamak için kullan l r. 6u ayetler buna örnektir:

[* 8 S v# G40 DG% ! DU% < 9 ! k% '!( V! +SG ! q ![

0 * j]

“Onlar, gökler ve yerler durdukça orada ebedî olarak kalacaklard r. Ancak Rabbinin dilemesi ba ka. Lüphesiz Rabbin her istedi ini yapabilir.” (Hud 10/107)

+, ! .4'o ( RS J ! +, ! -./ ( i8j+'! @0( >U* ! i +2'! @0 q l ! # ;' ! & +! : ! +, ! q l

“Allah, iman edenleri hem dünya hayat nda hem de ahirette sabit bir sözle sa lamla t r r, zalimleri ise sapt r r. Ve Allah diledi ini yapabilir.” ( brahim 13/27)

6) Me iet içerikli ayetlerin ço"u, Allah’ n neyi dileyip neyi dilemeyece"inden ziyade Allah’ n kudretine ve güç yetirebilirli"ine vurgu yaparken, irade içerikli ayetlerde Allah’ n neyi dileyip neyi dilemeyece"ini aç klar nitelikte ifadelere rastlan r. Bir ayette Allah’ n insanlar için zorluk de"il, kolayl k diledi"i ifade edilir:

/ % 8 9

S^ '0 8 G ! 1& * 9 S0 8o'!( )+* '! YV & ( w G& )_*5 +!8;'! 0 #3>! ): !

+, ! !(8 1B ( iG*4'! ! S'1B ( 8 4'! 1 * 8 ( 8 '! 1 +, ! * 8 8j! "\ G! viG*40 "8o$ @+M (! _/ 8 7 (

(81 I 1 4 ( 1 +*5 @+M

“Kur’an, insano luna bir rehber, bu rehberli in apaç k bir delili ve do ruyu yanl tan ay rt edici bir ölçü olarak (ilk defa) bu Ramazan ay nda indirilmi tir. Bundan dolay , sizden kim bu aya eri irse onu ba tan ba a tutsun. Ancak hasta veya seyahatte olan, ba ka günlerde (ayn say da oruç tutsun). Allah sizin için kolayl k diler, zorluk çekmenizi istemez; ama (belirlenen günlerin) say s n tamamlaman z ve size do ru yolu gösterdi inden dolay Allah' yüceltmenizi ve (O'na) ükretmenizi (ister).” (Bakara 2/185)

Ba ka bir ayette de Allah’ n kullar na zulmetmek istemedi"i vurgulan r:

[[ 4' _S'x * 8 +, ! ( 5*4

: !( [ Sy( Y[ M( "] > \ C'![ .'l ]

“ man etmi olan adam dedi ki: “Ey kavmim! Lüphesiz ben, Nûh kavmi, Âd kavmi, Semûd kavmi ve onlardan sonra gelen topluluklar n ba na gelen olaylar n sizin de ba n za gelmesinden korkuyorum. Allah, kullar na asla zulmetmek istemez.” (Mü’min 40/31)

Mâide suresindeise Allah’ n insanlara hiçbir güçlük ç karmak istemedi"i, ancak onlar temizlemek ve üstlerindeki nimetini tamamlamak istedi"i ifade edilir:

]

1 M .4Q +, ! * 8

"z8=

1 M BS4> G B ( 78 p * 8 1s+(

(81 I 1 4

[

“Allah, size herhangi bir güçlük ç karmak istemez. Fakat O, sizi tertemiz yapmak ve üzerinizdeki nimetini tamamlamak ister ki ükredesiniz.” (Maide 5/6)

Bu ve benzeri kullan mlara me iet içerikli ayetlerde pek rastlanmaz. Bu ayetlerde daha çok “Allah’ n diledi"ini sapt r p, diledi"ini do"ru yola ula t racak; diledi"ine azab edip, diledi"ini ba" layacak; diledi"ini zelil, diledi"ini aziz k labilecek ve diledi"ini yaratabilecek güç ve kudrette oldu"u vurgulanarak, kâinatta her eyin Allah’ n kontrolünde vuku buldu"u anlam üzerinde durulur.

Belgede Kur'an'da şâe fiilinin kullanım alanları (sayfa 51-55)