2008 yılı Eylül ayında, Net Dış Varlıklar 0,7 milyar dolar artmış, İç Döviz Yükümlülükleri 1,7 milyar dolar azalmıştır. Varlık ve yükümlülük kalemlerinde görülen bu gelişme neticesinde Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu 2,4 milyar dolar artarak 34,3 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde piyasadan düzenli ihaleler yoluyla 0,6 milyar dolarlık döviz alımı gerçekleştirilirken, Merkez Bankası Net Rezervleri 0,6 milyar dolar artarak 76 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.
Eylül ayında Merkez Bankası Net İç Varlıkları 4,5 milyar YTL düşüş göstermiştir. Bu dönemde, Net İç Varlıkları oluşturan kalemlerden Toplam İç Krediler 4,4 milyar YTL, Diğer İç Varlıklar 0,1 milyar YTL azalmıştır. Toplam İç Krediler kaleminin alt detayına bakıldığında ise, Değerleme Hesabı, 1,7 milyar YTL azalırken, Hazinenin Borçları 2,7 milyar YTL azalarak 11,9 milyar YTL seviyesinde gerçekleşmiştir.
TABLO 19. Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (% Değişme) 2008
Eylül ayında para arzlarında, dolaşımdaki para ile vadeli ve vadesiz YTL mevduatlarındaki hızlı artışla birlikte, reel olarak artış gerçekleşmiştir. Bu ay içinde bir önceki aya göre M1, M2 ve M2Y para arzları sırasıyla %15,5, %6 ve %4,3 oranlarında artış göstermiştir. M1, M2 ve M2Y para arzları 2007 yıl sonuna göre ise sırasıyla %17,2,
%17,1 ve %14,6 oranlarında yükselmiştir.
Eylül ayında bankalar arası hariç toplam mevduat hacmi, YTL mevduatlardaki artışın etkisiyle, bir önceki aya göre %4,7 oranında artarak 369,7 milyar YTL’ye yükselmiştir. Bu dönemde YTL mevduatlar %6,6 oranında artarak 249,6 milyar YTL’ye yükselmiştir. Aynı dönemde yurtiçi yerleşiklerin YP mevduatlarının dolar değeri %3,5 oranında azalarak 92,6 milyar dolara gerilerken, YP mevduatın YTL değeri, döviz kurlarındaki değer artışının etkisiyle %0,5 oranında artış göstermiştir. 2007 yılı sonunda %33,8 seviyesinde olan YP mevduatların toplam mevduatlar içindeki payı, 2008 yılı Temmuz ayı sonu itibariyle
%34,5’e yükselmişken, 2008 yılı Ağustos ayında %33,2’ye, Eylül ayında ise %32’ye gerilemiştir.
Mevduat bankalarının yurtiçi kredileri Eylül ayı itibariyle bir önceki aya göre 3,6 oranında artarak 272,4 milyar YTL’ye yükselmiştir. 2007 yılı sonunda %61,1 seviyesinde olan mevduat bankaları yurtiçi kredilerinin yurtiçi mevduatlara oranı ise, 2008 yılı Ağustos ayı itibarıyla %75,7’ye yükselmiş, Eylül ayında ise %74,9’a gerilemiştir.
6.1. Para Politikası
Merkez Bankası Para Politikası Kurulu Kasım ayı toplantısında, gecelik borçlanma faiz oranı
%16,75’ten %16,25’e, borç verme faiz oranı ise
%19,75’ten %18,75’e indirmiştir.
Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, bankalararası para piyasasında saat 16.00-17.00 arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %12,75’ten %12,25’e, borç verme faiz oranı ise %22,75’ten
%21,75’e düşürülmüştür.
Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkanı faiz oranı %18,75’ten
%17,75’e çekilmiştir.
Yurt dışı kredi piyasalarında başlayan olumsuz seyir ülkemizdeki döviz ve borsa dengesine negatif yansımıştır.
6.2. Faiz Oranları
Merkez Bankası’nın faiz politikası, gelecek dönem enflasyonundaki olası gelişmeleri değerlendirmek suretiyle oluşturulmaktadır. Dolayısıyla, Merkez Bankası, Para Politikası Kurulu toplantılarının ardından, enflasyon hedefi ve tahminleri ile tutarlı olarak, faiz oranlarını düşürebilmekte, yükseltebilmekte ya da değiştirmeyebilmektedir.
Yurt dışı kredi piyasalarında başlayan olumsuz seyir ülkemizdeki döviz ve borsa dengesine negatif
yansımıştır.
Merkez Bankası gelecekteki enflasyonu öngörebilmek için sermaye, para ve döviz piyasasındaki gelişmeler yanında toplam arz-talep dengesi, verimlik, istihdam, ücret, birim maliyet gibi makroekonomik veriler, enflasyon bekleyişleri ve uluslararası piyasalardaki gelişmeler ışığında olası dışsal şoklar çerçevesinde kurum içinde yapılan risk analizlerini ve enflasyon tahminlerini göz önüne almaktadır.
TABLO 20. İç Borçlanma-Hazine İhaleleri
Vadesi-Gün Faiz Oranı (Yıllık Basit)
Faiz Oranı (Yıllık Bileşik)
Şubat 711 16,72 16,92
Mart 540 17,54 17,52
Nisan 791 18,31 18,23
Mayıs 616 20,88 19,57
Haziran 1.269 20,12 19,96
Temmuz 735 20,02 20,37
Ağustos 603 18,92 19,16
Eylül 874 18,63 18,75
Ekim 1.561 20,67 21,47
Kaynak: DPT
Ekim ayında Hazine ihalelerinde oluşan ağırlıklı ortalama bileşik faiz oranı bir önceki aya göre 2,7 puan artarak, %21,5’e yükselmiştir. Aynı dönemde ihalelerde oluşan ortalama vade 1,561 gün düzeyinde gerçekleşmiştir.
Ağustos ayında Hazine ihalelerinde oluşan ağırlıklı ortalama bileşik faiz oranı bir önceki aya göre 1,2 puan azalarak, %19,2’ye gerilemiştir. Aynı dönemde ihalelerde oluşan ortalama vade 603 gün düzeyinde gerçekleşmiştir.
6.3. Döviz Kuru
2006 yılı ile birlikte uygulamaya konulan enflasyon hedeflemesi politikası, söz konusu politikanın önemli unsurlarından biri olan dalgalı döviz kuru rejimi ile birlikte yürütülmektedir.
Dalgalı döviz kuru rejiminin enflasyon hedeflemesinin ana unsurlarından olması, gelişmekte olan ülkelerde yoğun dolarizasyon ve yüksek kur riskini beraberinde getirmektedir.
Yoğun dolarizasyon ve yüksek kur riskinin hakim olduğu ekonomide dalgalanmaya bırakılan döviz kurlarının artırdığı volatilite, ekonomideki bütün sektörler için kaygı verici olabilmekte ve bu durum kırılganlığı da artırabilmektedir.
Eylül ayında YTL, Dolar ve Euro karşısında değer kaybetmiş bunu sonucunda reel kur endeksi Ağustos ayı sonundaki 218,3 seviyesinden Eylül ayı sonunda 212,6’ya gerilemiştir.
Döviz kurundaki günlük yüzde değişimlerin yıllık yüzde ortalama değişim düzeyi ile arasındaki farkın açılması, yabancı para pozisyonlarında risk yönetimi kriterlerine göre hareket etmeyen ve özellikle reel sektörde faaliyet göstermekte olan kesimler için daha büyük önem arz etmektedir.
Türkiye’de de 2001 yılı sonundan 2005 yılı sonuna kadar ulusal para sürekli olarak değer kazanan bir süreç yaşamıştır. 2008 Eylül ayında ise YTL, dolar ve Euro karşısında değer kaybetmiş bunun sonucunda reel kur endeksi Ağustos ayı sonundaki 218,3 seviyesinden, Eylül ayı sonunda 212,6’ya gerilemiştir.
6.4. Fiyat Gelişmeleri
2008 yılında, uluslararası piyasalarda yaşanan petrol ve diğer hammadde fiyatları baskısı ve kredi piyasalarında yaşanan dalgalanmalara bağlı olarak, enflasyon düzeyi artış göstermiştir.
Gelişmekte olan ülke piyasalarından önemli miktarda sermaye çıkışının yaşanması ekonomileri olumsuz etkilemiştir. Sermaye çıkışına bağlı olarak yaşanan ulusal para birimindeki değer kayıpları ülkemizde olumsuz bir eğilim içine girmiş olan enflasyon beklentisini negatif etkilemiştir.
TÜFE’ deki artış, para politikasını belirleyen en önemli unsurdur.
2008 yılı Ekim ayında TÜFE beklentilerin oldukça üstüne çıkarak %2,60 oranında artmıştır. TÜFE’deki 12 aylık artış ise Eylül ayındaki 11,13 seviyesinden %11,99’a yükselmiştir. Ekim ayında piyasanın TÜFE artış beklentisi TCMB anketine göre %1,18 idi.
ÜFE, Ekim ayında %0,57 oranında artarak piyasa beklentilerinin altında kalmıştır. Bu dönemde ÜFE’nin ana alt kalemleri olan tarım kesimi fiyatları %0,26 oranında gerilerken, sanayi kesimi fiyatları %0,76 oranında artmıştır.
Ekim ayı TÜFE artışı, gıda, konut ve çeşitli mal ve hizmetler kalemlerindeki yüksek oranlı artışların etkisiyle piyasa beklentilerinin üzerinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde giyim ve ayakkabı sektörü mevsimsel etkilerle en yüksek artış kaydedilen kalem olmuştur.
Ekim ayında işlenmiş gıda fiyatlarındaki gerileme sürerken işlenmemiş gıda fiyatlarındaki yüksek oranlı artışlar nedeniyle gıda fiyatları %3,91 oranında artmıştır.
Böylelikle geçen yılki Ramazan ayı etkisine rağmen gıda fiyatları bir önceki yılın aynı dönemine göre yüksek oranda artış göstermiştir. Ekim ayında yansıyan elektrikteki
%9,14’lük, doğal gazdaki %4,18’lik ve kömürdeki %10,42’lik fiyat artışları konut sektörünün %3,79 artmasına neden olmuştur. Çeşitli mal ve hizmetler kalemindeki
%3,93’lük artışta ise Ekim ayında altın fiyatında görülen %17,9’luk artış belirleyici olmuştur.
Döviz kurlarındaki artışa rağmen uluslararası ham petrol fiyatlarındaki gerilemeyle mazot ve benzin fiyatları sırasıyla %2,26 ve %3,86 oranında azalmıştır. Bu gelişmeyle ulaştırma fiyatları Ekim ayında %0,59 oranında gerilemiştir.
Fiyat gelişmelerinin hedefle uyumlu gitmesi Merkez Bankasının kredibilitesini artıran bir unsurdur.
TABLO 21. Ekim Ayı İtibariyle Fiyat Endekslerinde Gelişmeler (2003=100)
Aylık Ocak-Ekim 12 Aylık Yıllık Ort.
2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 TÜFE
Genel 1,81 2,60 6,08 9,60 7,70 11,99 8,98 10,12 Gıda ve Alkolsüz İç. 3,41 3,91 11,01 10,59 14,71 11,60 12,19 12,86 Alkollü İç.ve Tütün 0,00 0,01 10,04 0,34 10,06 6,88 8,32 9,88 Giyim ve Ayakkabı 8,22 8,46 1,06 -0,15 3,80 2,83 4,33 3,18 Konut 0,65 3,79 6,15 21,01 8,30 27,08 11,61 17,55 Ev Eşyası 0,25 0,39 3,52 8,25 3,17 8,92 8,24 5,89 Sağlık 0,07 0,04 2,21 2,28 2,40 0,91 5,91 0,30 Ulaştırma -0,41 -0,59 2,78 6,45 2,86 9,02 6,30 8,31 Haberleşme -0,02 -0,04 -3,14 5,03 -3,42 6,50 -0,20 0,36 Eğlence ve Kültür 0,26 1,32 -0,55 4,46 -1,23 3,71 5,07 0,80 Eğitim -0,19 -0,22 6,15 7,19 6,07 7,00 7,50 6,54 Lokanta ve Oteller 1,54 1,11 8,62 12,07 9,73 14,38 11,66 12,91 Çeş.Mal ve Hizmet 1,02 3,93 3,80 10,01 4,51 11,36 6,85 8,77 ÜFE
Genel -0,13 0,57 4,84 12,11 4,41 13,29 7,23 12,03 Tarım 1,28 -0,26 14,83 4,16 13,50 4,95 5,81 13,86 Sanayi -0,47 0,76 2,63 14,08 2,38 15,36 7,57 11,60 Madencilik 3,82 1,21 11,20 20,39 11,17 25,03 9,06 21,92 İmalat Sanayi 0,11 -0,05 3,06 11,19 2,75 12,50 6,82 11,08 Elektrik, Gaz, Su -8,94 9,72 -5,03 52,73 -4,59 51,84 17,68 15,52
Kaynak: DPT,TÜİK
Ekim ayında özel kapsamlı TÜFE göstergelerinde genel itibariyle TÜFE’nin altında kalmakla birlikte, yüksek oranlı artışlar kaydedilmiştir. Eylül ayında %0,61 oranında artarken yıllık bazda 7 aydır koruduğu yükseliş trendini, Ekim ayında da sürdürmüştür.
Ekim ayında, tarım, avcılık, ormancılık alt sektörü fiyatlarının %0,06 oranında, balıkçılık alt sektörü fiyatlarının ise %10,29 oranlarında azalması neticesinde tarım sektörü fiyatlarında %0,26 oranında gerileme kaydedilmiştir.
Sanayi sektöründe fiyatların Ekim ayındaki gelişimi incelendiğinde, sektör içinde en yüksek paya sahip olan imalat sanayi fiyatlarının %0,05 oranında gerilediği görülmektedir.
Bu dönemde imalat sanayi içinde en yüksek ağırlığa sahip olan kalemlerden; gıda ürünleri imalatı %0,24, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri %6,62, ana metal sanayi
%4,74 oranında azalmıştır. Diğer kalemlerin tamamında ise artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde elektrik gaz ve su fiyatlarında %9,72, madencilik fiyatlarında ise %1,21 oranında artış kaydedilmiştir.