Malatya İli Tarihi Gelişimi

Malatya kenti tarih boyunca gerçekleşen dönemsel gelişmelere paralel olarak ilerleme sergilemiştir. Kentteki ilerlemenin ve yerleşim sistemlerinin oluşumunda, yaşanan gelişmelerin yanı sıra ekonomik, sosyolojik, tarihi ve doğal faktörler de etkili olmuştur. Özellikle kentin coğrafi konumu sebebiyle birtakım gelişmeler kent açısından mecbur hale gelmiş ve ilerlemeyi hızlandırmıştır.

63 1950'li yıllara kadar Kurtuluş Savaşı'ndan çıkmış olmanın verdiği bir modernleşme sürecine adapte olan şehir, bu tarihe dek gerek nüfus artışı gerekse kentleşmenin getirdiği yaptırımlardan ötürü konut alanlarını genişleterek birtakım gelişmeler sergilemiştir. Bu ilerleme günden güne artmış, özellikle de sanayileşme, kentteki ticari yatırımların artması, sanayiye artan önem ve ilgi gibi sebeplerden ötürü daima devam etmiş ve kent, ilerlemesini sürdürmüştür. (Demir E. , 2002: 23).

Şehrin gelişiminde sadece ticari ve sanayi faaliyetlerinin olumlu etkisi değil, kentin coğrafi konumundan dolayı ulaşım politikalarının başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi de gelişimi hızlandıran faktörlerden biri olmuştur. Havayolu, demiryolu, karayolu gibi ulaşım sistemleri hususunda gerçekleştirilen bütün yatırımlar kentin ilerlemesinde etkin bir faktör olarak görülebilmektedir. Dönemin Türkiye'sinde bütün illerde yaşandığı gibi 1950'li yıllara kadar demiryolu politikaları daha hakimken, Malatya kentinde de 1950'den sonra karayolu ulaşımının ve karayolu politikalarının daha etkin olduğu görülmektedir. Fakat kente havayolu ulaşımının gelmesi ile birlikte şehrin büyüme alanı daha farklı bir rotaya doğru kaymıştır.

1970’ten sonra kentin farklı bölgelerinde üretim gerçekleştiren fabrikalar ve ulaşım kanallarının mevcut olması, şehrin büyümesini olumlu yönde etkileyen unsurlardandır. Bununla birlikte 1980'den sonra kırdan kente göç alan bu şehir, göçle gelen nüfusun yerleşmesi ve bu yerleşmelerin şehir merkezine farklı yollarla bağlanması sonucunda düzensiz ve sürekliliği olmayan yol ağlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Akbulut: 17). Doğu Anadolu'nun en büyük kent merkezlerinden birisi olan Malatya kentinin gelişiminde ekonomik ve siyasi sebeplerin yanı sıra toplumsal sebepler de olumlu bir rol oynamıştır. Malatya kenti, etrafındaki öteki şehirlere nazaran gelişimini daha hızlı gerçekleştirmiş bir şehirdir. Nüfus artışını yalnızca doğal nüfus artışı değil; kentin uzaktan ve yakından göç alması, aynı zamanda Malatya'ya II.

Ordu’nun taşınması, öğretime başladığı günden beri şehrin gelişmesini hızlandıran İnönü Üniversitesi'nin kurulması ve kentteki Karakaya Baraj Gölü’nün yükselmesi ile birlikte bu baraj gölünün engellediği kentleşmelerin bir bölümünün kent merkezine taşınması gibi faktörler, hem kent nüfusunu hem de şehirleşmenin hızını artırmıştır (Karadoğan, 2001:45).

64 4.1.1. Malatya İli Kentsel Yapısı

Malatya kenti 13 ilçeden oluşan, toplam 797,036 kişi nüfusa ve 12313,00 km ² yüzölçümüne sahip olan bir Ortadoğu Anadolu şehridir. Kent bünyesinde bir büyükşehir belediyesi ve 13 ilçe belediyesini barındırır. Bu ilçeler Battalgazi, Yeşilyurt, Pütürge, Doğanşehir, Akçadağ, Kale, Doğanyol, Yazıhan, Darende, Kuluncak, Hekimhan, Arguvan ve Arapgir’dir.

Malatya ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeybatısında ve Yukarı Fırat havzasında yer almaktadır. Malatya’nın çevresinde doğuda Elazığ olmak üzere; güneyinde Diyarbakır, batısında Adıyaman, kuzeyinde Kahramanmaraş, Sivas ve Erzincan illeri yer almaktadır. Şehrin tarihinin çok köklü olmasından ötürü doğudaki en eski ulaşım yolu Malatya-Sivas üzerinden geçen Erzurum yoludur. Bu konuda Malatya, bölgede önemli bir geçit pozisyonundadır.

Şekil 4.1. Malatya İli Haritası

(Kaynak: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2020)

Genellikle iklim şartlarının karasal iklim olarak seyrettiği şehirde yazlar sıcak ve kurak, kışları soğuk ve sıklıkla kar yağışlı olmaktadır. Şehir bulunduğu bölgenin denizden yüksek olması sebebiyle sert bir iklime sahiptir. En sıcak günler yaz aylarında

65 yaşanmakta; ilkbahar ve sonbahar ise yağışlı geçmektedir. Şehrin bitki örtüsü küçük otlardan meydana gelen bozkırdır. Malatya kenti Karacadağ, Koru Dağı, Bozdağ, Beydağı, Ziyaret Dağları gibi önemli dağlara sahiptir (Bayraktar, 1998: 4).

Tarihinde birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olan ve bu nedenle

‘medeniyetlerin beşiği’ olarak anılan Anadolu'nun önemli kavşak noktalarından bir tanesi olan kentte önemli yollar bulunmaktadır. Malatya, Akdeniz ve Güneydoğu ile Doğu Anadolu'yu bağlayan bir pozisyonda olmasından ve ulaşım konusunda doğu illerinin merkezi olmasından ötürü gelişmiş bir karayolu ağına sahiptir. Aynı şekilde doğu, batı, kuzey ve güneyi bir arada tutan ve bu bölgeler arasında bir köprü görevi gören demiryolu ağlarına sahiptir. Özellikle doğu bölgesinde Malatya-Sivas-Erzurum ve bu istikamette Kafkasya’ya dek ilerleyen güzergâhta yer alan karayolu, doğudaki en eski ulaşım yolu sayılmaktadır. Antik Roma çağında şehrin askeri bir merkez olması nedeniyle yapılan yollar şehrin konumu gözetilerek yapılmıştır. Bu nedenlerle şehrin civarında yapılanan yollar ve koridorlar kentle ilişkilendirilerek gerçekleştirilmiştir.

Kent, hem fiziksel hem jeopolitik hem de siyasi açıdan önemli bir yere sahiptir.

Dolayısıyla bu yollar, şehrin ticaret ve kültürel anlamda gelişmesine katkı sağlamıştır (Malatya Valiliği, 2019).

Malatya kenti coğrafi konum açısından Doğu Anadolu Bölgesi'nde önemli bir mevkiye sahiptir. Bu şehir İç Anadolu Bölgesi, Güney Doğu ve Akdeniz bölgeleri arasında bir geçiş hattı oluşturmaktadır. Engebeli bir arazi olmasına rağmen tarım ve sanayi faaliyetleri açısından elverişli bir bölgedir.

4.1.2. Malatya İli Demografik Yapısı

Nüfus, herhangi bir kentte sosyal yapıyı inşa eden en önemli faktörlerden biridir.

Sosyal yapıyı oluşturan unsurlar nüfustan etkilenmekte ve nüfusu etkilemektedir.

Herhangi bir kentte yaşanacak ekonomik gelişmeler nüfus ile doğrudan bağlantılıdır.

Birçok faktör nüfusun artışına, azalışına ve hangi bölgelerde yoğunlaştığına bağlıdır.

Bir kentte gerçekleştirilecek birtakım yapılanmalar nüfus faktörü göz önünde bulundurularak düzenlenir.

66 Tablo 4.10. Malatya Kenti İlçelere Göre Kent Nüfusu

(Kaynak: TC. Malatya Valiliği, 2018)

Malatya kenti toplamda 13 ilçeye sahip bir Doğu Anadolu Bölgesi kentidir.

Kentin toplam nüfusu 797,036’dır. Bu nüfusun ilçelere göre dağılımı incelendiğinde görülmektedir ki; en kalabalık ilçe Yeşilyurt; sonrasında ise Battalgazi’dir. En az nüfusa sahip olan ilçe ise Doğanyol ilçesidir. En fazla mahalle sayısına sahip olan ilçe ise Battalgazi ilçesidir. Kent merkezi zamanla ilçelerden göç almış ne bu da kent nüfusunun artışında etkin bir sebep olmuştur. Merkeze göç etmenin sebepleri, iş imkânları, eğitim alanındaki imkanlar, merkezdeki erişebilirlik gibi sebepler olarak gösterilebilmektedir.