MakroYapılarına Yönelik Şematik Analiz

1.2.1. Ana Olay ve Sunuş Biçimi

Ana olay zaman zaman direk manşetten, zaman zaman ise haberin giriş kısımlarında okuyucuya aktarılmaktadır. İnceleme kapsamında ele alınan Türkiye Gazetesi’nin 21 Mart- 24 Mart 1992 tarihleri arasındaki haberlerinde yer alan ana olay, Şırnak’ın Cizre ilçesinde 21 Mart günü Nevruz kutlamaları için bir araya gelen “halkın, PKK terör örgütünün kışkırtması ve ayaklanma yapmak istemesi” şeklinde haberlere taşınmıştır. Türkiye Gazetesine göre halkın izinsiz yürüyüş yapması, yasaklı poster taşıması ve bölücü sloganlar atması sonucu güvenlik güçleri ve eyleme katılanlar arasında çatışmalar yaşanmıştır. Daha sonra bu çatışmalar, PKK terör örgütü ve güvenlik güçleri arasında şidddetini arttırarak devam etmiştir.

Haberlerde genellikle çatışmanın temel sebebi, PKK terör örgütünün bölücülük yapmak istemesi ve bu nedenle çeşitli yerlere saldırılar düzenlemesi olarak sunulmuştur. Söylem analizi çerçevesinde ana olay ve sunuş biçiminde, haberde yer alan “aktörler” ile olayın “ne zaman” gerçekleştiğine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Türkiye Gazetesi’ndeki haberlerde konu olan aktörler, PKK, Güneydoğu halkı ve güvenlik güçleri üçgeninde birleşmektedir. Haberlerde aktörler, “Nevruz bayramı öncesi PKK Güneydoğu’da örgüt propagandası amacıyla halk ve çocuklara bildiri, Abdullah Öcalan posterleri ve yasaklı flamalar dağıtmış ve uluslararası arenada Türkiye’yi zor duruma sokacak bir görüntü oluşturmak istemiştir” şeklinde verilmiştir. Haber söyleminde yaşanan olayların nedeni, yakmak, yıkmak, saldırmak fiillerini gerçekleştiren olumsuz bir aktör olan PKK olarak gösterilmektedir. Güneydoğuda yaşayan halk ise, bu söylemde kimileyin PKK’nin eylemlerine maruz kalan “masum, bıkkın” bir kitle, kimileyin de yasadışı eylemler yaparak devleti bölmeye çalışan bölücüler olarak çizilmiştir. Güvenlik güçleri ise, normalden sapan bu durumu düzelten dengeleyici, koruyucu meşru güç olarak sunulmuştur.

67

Haber söyleminde Nevruz/Newroz kutlamaları ve beraberinde gerçekleşen olaylar, “yasadışı”, “bölücü” olarak tanımlanmış; kutlamalara katılanlar “eylemci” olarak olumsuz biçimde kurulmuştur. Bu eylemlerin PKK’nın Güneydoğu Anadolu’yu almak istemesi nedeniyle kasıtlı olarak kışkırttığı ve bu nedenle güvenlik güçleri ile çatıştığı biçiminde haberleştirilmiştir. Devlet büyüklerinin, yöneticilerin yaptıkları açıklamalar ise, “Orası Bizimdir, Türkiye’nindir” biçimindeki başlıklarla, egemen milliyetçi söylem yeniden üretilmiştir.

1.2.2. Ardalan ve Bağlam Bilgisi

Van Dijk’a göre ardalan bilgisi, olayların sosyal ve politik yönüdür, yapısal ve tarihseldir (Özer, 20011: 122). Türkiye Gazetesi’nin haberlerine bakıldığında ardalan ve bağlam bilgisi bağlamında olayların tek bir nedene bağlandığı görülmüştür. Türkiye Gazetesi 21 Mart 1992 tarihli haber metinlerinde, Doğu ve Güneydoğu’da şiddet olaylarının artması ve kamu düzenin ciddi şekilde bozulması sebepleri ile 10 ilde “Olağanüstü Hal” uygulandığını; bu uygulamanın 19 Mart Nevruz kutlamalarından 2 gün önce, 6 ay daha uzatıldığı haberini vererek, o döneme ait tarihsel ve politik atmosferi okura iletmiştir.

Türkiye Gazetesinin 21 Mart 1992 tarihli birinci sayfa haberinde “Mardin ve Şırnak’ta karakollara ateş edildi, iki kişi öldürüldü. Nevruz Tahriki” başlığıyla PKK’nın şiddet olaylarını tırmandırdığı ve Nevruz/Newroz için büyük bir hazırlık içinde olduğunu vurgulamaktadır. Yine birinci sayfa haberinde “İşte bölücü vahşeti” başlığıyla “Beytüşşübap’ta koruculuk yapan Hasan Acar’ın alışveriş için geldiği Cizre’de bölücülerin insanlık dışı işkencesiyle elektrik direğine asılarak hayatını kaybettiği” haberi verilmiştir. Haberin ardalan bilgisinde PKK’nın olaylar yaşanmadan şiddet olaylarını tırmandırdığını ve koruyucu infazlarında bulunduğu belirtişmiştir. Bu haberler, PKK’yı bir kez daha “terörist”, “cani” olarak etiketlemektedir.

Türkiye Gazetesi 22 Mart 1992 tarihli “Tahrik dün yine kan döktü: 17 ölü” başlıklı haber metninde, Nevruz/Newroz’da meydana gelen olayların PKK provakasyonu sonucu meydana geldiğini SHP Genel Başkanı Erdal İnönü’nün

68

ifadelerine dayanarak yer vermiştir. Haberde Erdal İnönü’nün ifadelerine başvurulması, PKK ile ilişkilendirilen HEP’in (Halkın Emek Partisi), 1991 genel seçimlerinde SHP ile ittifak yaparak TBMM’ye girmesi nedeniyle önemlidir. “Onlar”ın meclise girmesinde sorumluluğu olan bir söylem seçkini olarak İnönü’ün açıklaması, yalnızca PKK’yı suçlamakla kalmaz, aynı zamanda okur, SHP’nin seçim ittifakının da bir eleştirisi olarak okunmaya da çağırır. Bununla birlikte aynı sayfada devam eden haberde “Yurt dışında bölücü saldırılar” başlığında Nevruz olayları yaşanmadan önceki iki gün, yurt dışındaki Türk Büyükelçiliklerine, THY ve Türk turizm bürolarına bölücü saldırılar yapıldığına dair haberlere yer verilmiştir. Haberin ardalan bilgisinde Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelik yurt içi ve yurt dışı terör ve bölücü eylemlerin gerçekleştiği ve bunun yurt dışında Türkiye’ye bağlı büyükelçiler, hükümete yakın kurumlar ve özel şirketlere yönelik olduğu vurgulanmıştır.

Türkiye Gazetesi 24 Mart 1992 tarihli “Liderler teröre karşı birleşti” başlıklı haberinde, bazı siyasi liderlerin görüşlerine yer vermiştir. Haber metninde Nevruz/Newroz’da meydana gelen olaylar, bayram kutlamaları bahane edilerek bir ayaklanma başlatılmak istendiği ve Nevruz/Newroz ateşi adı altında bir iç savaş ateşi yakıldığı yorumlarıyla sunulmuştur. Elbette burada sözü edilen “olumsuz ve yıkıcı” eylemleri isteyen, buna kışkırtan örgütün PKK’dır. Türkiye Gazetesi 24 Mart 1992 tarihli “Kanlı bölücü eylemler halkın sabrının taşırıyor, Artık Yeter” başlıklı haber metninde, Başbakan Süleyman Demirel’in gazetecilere yaptığı, “geçen 7-8 yıldır Türkiye’nin terör sorunu olduğunu ve hangi tedbirleri almış olurlarsa olsunlar bu sorunun üstesinden gelemediklerini” ifade eden açıklamalarına yer verilmiştir. Bu metinlerde ardalan bilgisinde, Türkiye’nin 21 Mart Nevruz/Newroz kutlamaları öncesinde de törer sorunu olduğu ve gelinen noktada terörün tırmandığı vurgulamıştır.

24 Mart 1992 tarihli “Halk stadyuma topladı, çatışmalar durdu” başlıklı haber metninde, “güvenlik kuvvetlerince hoparlörlerle anons yapılarak vatandaşlardan, teröristlerin oyununa gelmemeleri ve evlerini terk ederek stadyuma toplanmaları istendi. Stadyuma toplanan Şırnaklılara Olağanüstü Hal

69

Bölge Valisi konuşma yaptı ve vatandaşların ellerindeki silahları teslim etmelerini istedi. Konuşmalardan sonra Şırnaklılar görevlilere 4 adet kalaşnikof marka silah ve bol miktarda mermi teslim etti” ifadelerine yer verilmiştir. Haberin ardalan bilgisinde, 21 Mart 1992 tarihinden itibaren güvenlik güçleri ve teröristler arasında çatışmaların olduğu ve teröristlerin Şırnak’taki evlere dağıldığı yazılmıştır. Devletin güvenliği sağlamak için olağanüstü önlemler aldığı ve bu alınan önlemlerden bir tanesinin de halkı stadyuma toplayarak teröre destek vermemeleri ve ellerinde bulunan silahları teslim etmeleri yönündeki açıklamaları haberlere konu edilmiştir.

Türkiye gazetesinde 21-24 Mart 1992 tarihleri arasında gazetesine taşımış olduğu olaylar şiddet ve terör eylemleri üzerine kurgulamıştır. Ardalan bağlam ilişkilerinde yeterince bilgi verilmemiştir. Dönemin siyasi atmosferinden ve Güneydoğu politikalarından bahsedilmemiş, incelenen döneme ait meydana gelen olaylar, enformasyon eksikliği ve genellemeler ile okuyucuya aktarılmıştır.

1.2.3. Haber Kaynakları

Türkiye Gazetesinde incelenen haberlerde, haber kaynağı olarak çoğunlukla muhabirin gözlemleri aktarılmış, yani birinci el kaynak kullanılmıştır. Bir diğer haber kaynağı olarak hükümet ve hükümet görevlisi kişilerin, yani iktidar seçkinlerinin açıklama ve görüşlerine yer verilmiştir. İçişleri Bakanı İsmet Sezgin açıklamalarından doğrudan alıntılar yapılmıştır. 22 Mart 1992 tarihli haber metinlerinde, Sezgin’in “Şu anda şehirde elektrik yok. Çatışmalar devam ediyor. Teröristler havan ve roketatarlarla güvenlik güçlerine ateş açıyorlar. Bölgeye takviye güvenlik güçleri sevk edildi” açıklamalarına yer verilmiştir. Aynı zamanda SHP Genel Başkanı Erdal İnönü’nün açıklamaalrından doğrudan alıntılar verilmiştir. İnönü, “Vatandaşlarımızın sağduyusuna bırakıyoruz. Böyle kargaşa çıkarılarak, devlete karşı gelinerek tahriklerle bir yere varılamaz. Olaylarda PKK etkisi olduğunu maskelemeye çalışan gayretler var. Vatandaş Nevruz’u kutlasın diye hükümet kolaylık gösterdi, ama bu yapılamadı. Bunun yapılamamsının sebebi, PKK örgütünden başka bir şey değildir” (Türkiye Gazetesi, 22 Mart 1992).

70

Olayın yaşanmasıdan sonraki günlerde gazete manşetleri, dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in açıklamarından yapılan alıntılar ile oluşturulmuştur. “Demirel: PKK elinden geleni ardına koymasın.. Basalım derken, basıldılar” ( Türkiye Gazetesi, 24 Mart 1992); biçimindeki hükümet sözcüleri tarafından yapılan açıklamalardan alınan doğrudan alıntılar, haber başlığı, girişi ve içeriği ile doğrudan orantılıdır. Türkiye Gazetesi haberlerinde vermek istediği mesajı, iktidar seçkinlerinden yaptığı alıntılarla desteklemiş, haber söylemine meşruiyet aramıştır.

Türkiye Gazetesi 24 Mart 1992 tarihli “Liderler Teröre karşı birleşti” başlığıyla dönemin siyasetçilerinin görüşlerine yer vermiştir. Cumhurbaşkanı sözcüsü Kaya Toperi, SHP lideri Erdal İnönü, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz, RP Genel Başkanı Necmettin Erbakan, MÇP Genel Başkanı Alparslan Türkeş ve DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit’in yaşanan olaylara ilişkin açıklamalarına yer verilirken, HEP’in mecliste olması eleştirilmiştir. Bahsi geçen ve mecliste bulunan Halkın Emek Partis’inden (HEP) hiç bir siyasetçiden görüşe yer verilmemesi, gazetenin haber söylemindeki egemen ideolojiye bağlılığını ortaya komaktadır