Makroekonomik Performans

Sahra Altı Afrika’nın üçüncü büyük ekonomisine sahip olan Angola, Gıda ihtiyacının büyük çoğunluğunu Portekiz, Brezilya, Güney Afrika, ABD ve Hindistan gibi ülkelerden ithal etmektedir. Ülkemizin ihracatı ise diğer ülkelere göre 10. sırada yer almaktadır (Cömert 2014, s. 2). Angola ekonomisi, petrol üretimi ve gelişen elmas sektörüne bağlıdır. Tarım, hizmet ve diğer sektörlerde ekonomik çeşitlendirme yönünden ise artan bir eğilim mevcuttur. Çizelge 3.1’e verilerine göre, dünyada 2008 yılında yaşanan finansal krizden bu yana petrol ve gaz ile karşılaştırıldığında, tarım ve balıkçılığın ülkeye artan katkısı görülmektedir (FAO 2013-2017, s. 11).

Angola 2002 yılından beri sürdürdüğü barış ortamı ve ekonomik ve siyasi istikrar sayesinde, kısa zamanda ülkenin toparlanması sağlayacak politikalarını hayata geçirmiştir. İlk on yıllık dönem içinde %11,6 oranı ile dünya'nın hızla gelişen ekonomileri arasına girmiştir. Bu dönemde Angola, petrol dışı sektörlerde güçlü bir büyüme kaydederek GSYH’ya %7.7 oranında bir katkı sağlamıştır. Bu büyüme, artan petrol ve doğalgaz üretimi ve ihracatı ile petrol fiyatlarının yükselmesine bağlanmaktadır (AEO 2012, s. 1). Ekonomik ve sosyal altyapının inşası tarım, hayvancılık ve balıkçılık gibi üretimlerinde kalkınma programı sayesinde kademeli olarak artış gösterdiği görülmektedir (AEO, 2014). -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Çizelge 3.1: Temel Makroekonomik Performans Göstergeleri (2008-2011)

SEKTÖRLER YILLAR (büyüme %)

2008 2009 2010 2011

Tarım ve Balıkçılık % 6.8 % 10.0 % 11.0 % 12.0

Petrol ve Gaz % 57.9 % 46.7 % 48.4 % 43.0

Elmas ve Diğer Ekstraktlar % 1.1 % 1.1 % 1.1 % 1.0

Dönüşüm Endüstrisi % 4.9 % 6.0 % 6.2 % 8.0 Elektrik % 0.1 % 0.1 % 0.1 % 0.2 İnşaat % 5.2 % 7.5 % 6.2 % 6.2 Ticari Hizmetler % 17.9 % 21.0 % 20.0 % 21.6 Diğerleri % 6.1 % 7.6 % 7.0 % 8.0 Kaynak: FAO 2013 - 2017 3.3.1 GSYH büyümesi

27 yıl süren iç savaştan sonra 2002 yılında demokrasiye geçiş yapan Angola, gelişen petrol sektörü sayesinde 2003 yılından itibaren büyük bir dönüşüm geçirerek, Şekil 3.16’da görüldüğü gibi, 2003-2007 yılları arasında, artan bir ivmeyle sırasıyla %4,5, %10,2, %19, %20,9 ve en yüksek %23,2 ile dünyanın en iyi ekonomik büyüme oranlarına sahip ülkeler arasında yer almıştır (WB- WDI, 2017; Emde 2011, s. 6). 2007 yılına kadar etkileyici bir ekonomik büyüme performansı gösteren Angola, 2008 yılında bir önceki yıla oranla %8,8 oranında bir düşüş göstererek, %13,8 oranında bir büyüme elde etmiştir. 2008 yılında yaşanan küresel krizin etkisiyle, 2009 yılında ekonomik büyüme oranlarında bir önceki yıla göre keskin bir düşüşle %2,4 oranında bir büyüme kaydeden Angola Cumhuriyeti, 2010-2014 yılları arasında kademeli olarak yükseliş göstermesine rağmen, 2014 yılı üçüncü çeyreğinde düşmeye başlayan petrol fiyatları nedeniyle, 2016 yılında büyümek bir yana GSYH oranı, %-0,8 oranında gerilirken, 2017 yılında petrol fiyatlarının yükselmesi ile hafif bir toparlanma ile %0.7 oranında bir büyüme sağlamıştır. Görüldüğü üzere Angola’nın ekonomik büyümesi ve kalkınması, petrol üretimi ve gelirlerinden büyük ölçüde etkilenmektedir (WB-WDI, 2018). Son yıllarda petrol fiyatlarının düşmesi ve gelirlerin azalması, Angola’nın kamu altyapı harcamalarında da büyük bir düşüşe neden olmuştur (AFDB 2017-2021 s. iv). Kaynak bağımlılığı,

Angola’nın makro-ekonomik verileri ile birlikte sosyal ve siyasal verilerini de olumsuz etkilemektedir. Bu negatif etkileşim, Angola’nın temel sosyal göstergelerinde ve kurumsal göstergelerinde de açıkça görülebilmektedir (WB- WDI, 2018). Doğal kaynaklar ve ekonomik büyüme üzerine yapılan çalışmalarda da görüleceği gibi, doğal kaynak yoğunluğu ve ihracatın GSYH içindeki payının %19 ve üzerinde olması, o ülkenin bağımlı bir ülke olduğunu, bu bağımlılığın ise söz konusu ülkelerin ekonomik büyüme ve kişi başı milli gelirleri üzerinde doğrudan negatif bir etkiye neden olduğu belirtilmektedir. Diğer taraftan kaynak bağımlılığın devam etmesi, kaynak sahibi ülkenin temel yılda artış gösteren ekonomik büyüme oranlarını uzun dönemde yavaşlattığını ve kaynak fakiri ülkelere göre ekonomik büyümenin sürdürülebilirliğini engellediği görülmektedir (Saches ve Warner 1997; Collier ve Goderis 2007a).

Şekil 3.16: GSYH Büyümesi (yıllık %) 2000-2017 Kaynak: World Bank, World Development Indicators 2018

Şekil 3.17’de Angola’nın GSYH değeri görülmektedir. 2000-2008 döneminde sürekli artış gösteren GSYH, petrol fiyatlarının etkisiyle 2009 yılında ufak bir azalış göstermesine rağmen, petrol fiyatlarının olumlu seyri, 2010-2014 döneminde GSYH’nın artışını sağlamıştır. 2014 yılında 126 milyar dolar olan GSYH, petrol fiyatlarının düşmesi nedeniyle 2015 yılında 100 milyar dolara ve 2016 yılında 95 milyar dolara gerilemiştir. 2017 yılında ise petrol fiyatlarının artışı ile GSYH 124 milyar dolara yükselmiştir.

-5 0 5 10 15 20 25 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

Şekil 3.17: GSYH Değeri (yıllık $) 2000-2017 Kaynak: World Bank, World Development Indicators 2018 3.3.2 Kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla

Angola’nın, 2003-2008 yılları arasındaki olumlu makroekonomik performansı, kişi başı gelirlerin de artışını sağlamıştır. Şekil 3.18’de kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasıla, 2003 ve 2008 yıllarında sırasıyla %1,6 ve %9,83 oranında bir büyüme gösterirken, 2003-2008 yılları arasında ortalama %11 civarında büyümüştür. Bu dönemde Angola ekonomisi, dünyanın en iyi büyüme performansına sahip ülkeler arasında yer almıştır. 2009 yılında ani bir düşüşle, %-1,17’ye gerileyen kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla büyümesi, 2012-2013 yılarında sırasıyla %1.4 ve %3,1 büyüme gösterse de, 2014 yılında % 1,11 iken, 2015 ve 2016 yılların %-0,47 ve %-4,09 ile en en düşük seviyesine gerileyen kişi başı gayri safi yurtiçi hasıla, 2017 yılında petrol fiyatlarının da etkisiyle olumlu bir görünüm kazanmasa da 2016 yılına kıyasla %-2,56 oranında gerçekleşmiştir (WB-WDI, 2018). 0 2E+10 4E+10 6E+10 8E+10 1E+11 1,2E+11 1,4E+11 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Şekil 3.18: Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 2000-2017 Kaynak: World Bank, World Development Indicators 2018

3.3.3 Petrol ve petrol dışı GSYH

2002 yılından itibaren petrol ihracatını her yıl artıran Angola, petrolden elde edilen gelirler sayesinde mali politikasını ve makroekonomik göstergelerinde önemli düzelmeler yaşamıştır. 2003-08 yılları arasında yaşanan bu olumlu görünüm, Angola’nın altyapı yatırımları dahil olmak üzere, petrol dışı sektörlerinde de bir gelişim yaşanmasını sağlamıştır (Richmond, Irene & Yang, 2013:3). Bu dönemde Angola ekonomisi, tarım, imalat, sanayi ve hizmetler gibi sektörlerin de artan katkısı ile olumlu bir ekonomik süreç geçirmiştir. 2003 - 2010 yılları arasında GSYH içindeki paylarına göre tarım, %5,73 imalat %4,12 sanayi, %55,95 ve hizmetler %38,29 oranında Angola ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunmuştur (WB-WDI, 2017; FAO 2013-2017, s. 11).

3.4 Petrol Dışı Sektör Gelişimi ve Petrol Endüstrisi