Orhan Veli Kanık tarafından yazılan metnin türü şiirdir. Metin ‘Kişisel Gelişim’
teması altındadır. Alt tema ise kendini tanımadır. Bu metin göstergebilimsel olarak incelenip çözümlenecektir. Macera metni; söylemsel düzeyde, anlatısal düzeyde ve mantıksal-anlamsal düzeyde incelenecek, metnin görseli ile uyumu sorgulanacaktır.
3.9.1. Söylem Çözümlemesi (Söylemsel Düzey)
Söylemsel düzeyde yapılacak çözümleme metnin görünen yüzeysel kısmını ortaya çıkarmaya yönelik olacaktır.
Metnin biçimsel kısmının ele alınacağı söylemsel düzeyde izleksel roller belirlenerek derin anlamlara ulaşmak için bir giriş yapılacaktır. Çözümlemede anlatıcı, zaman, kahramanlar, uzam (yer), kahramanların özelliklerinin belirlenmesi gibi unsurlara yer verilecektir.
Göstergebilimsel çözümlemelerde metin incelenmeden önce anlatı düzlemi çeşitli açılardan kesitlerine ayrılmalıdır. Böylece okuyucuya metni daha net görme imkânı sunulacaktır. Kesitlere ayırırken metnin türüne göre çeşitli yollar kullanılır.
Göstergebilimsel inceleme yöntemi metni kesitlerine ayırırken aynı zamanda bir yol
haritası çıkararak metnin daha net görülmesine imkân tanıyabilmektedir. Bu harita sayesinde metindeki anlamlara ulaşılabilmektedir.
Macera metninin türü şiir olduğu için metni cümle unsuruyla kesitlerine ayırarak incelemek daha uygun olacaktır. Metnin birinci kesitinde; şairin küçükken denizde balık avlamaya çıktığı ve bu sırada gördükleri dile getirilmektedir (1-4). Metnin ikinci kesitinde; şairin çocukluğunda bir uçurtma yapması ve bu uçurtma sayesinde gökyüzünü fark etmesi ifade edilmektedir (5-8). Metnin üçüncü kesitinde; şairin büyümesi ve para kazanmak maksadıyla insanların arasına karışınca insanları görmesi anlatılmaktadır (9-12). Metnin dördüncü kesitinde; şairin fedakârlığa yanaşmayan ancak istediğinden de vazgeçmeyen tavrı gözükmektedir (13-14).
Metnin beşinci ve son kesitinde; şairin son gördüğü şey olan geçim derdinin her şeyin üstünde olması ve asıl görmesi gerekenin bu olduğu dile getiriliyor (15-18).
Kahramanların Belirlenmesi: Kahraman şairdir. Şair çocukluğundan yetişkinliğine yaşayıp gördüklerini okuyucuya şiirsel bir dille anlatmaktadır. Diğer kahraman ise insanlardır. Kahramanların eylemlerini ortaya çıkarmak, izleksel rollerine değinmek metnin anlaşılmasına yardımcı olacaktır.
Tablo 10. Macera: İzleksel Roller
Kişi Kadrosu Kişilerin Ayırt Edici özellikleri
Şair: Küçücüktüm, oltayı attım, denizi gördüm, yaptım, salıverdim, gördüm, büyüdüm, işsiz kaldım, aç kaldım, girdim, insanları gördüm, geçerim, gördüğüm, diyorum.
İnsanlar: Eylemi bulunmamaktadır.
Uzamların Belirlenmesi: Metinde geçmişten geleceğe doğru bir yönelim olduğu için fazla uzam unsuru bulunmamaktadır. Geçen bazı uzamlar: Deniz, gökyüzü.
Zamanların Belirlenmesi: Şiirde geçmiş zaman unsurlarına yer verilmektedir.
Şairin çocukluğundan büyümesine kadar geçen zaman şiirdeki en önemli zaman unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.
3.9.2. Anlatı Çözümlemesi (Anlatısal Düzey)
Bu bölümde kahramanların ilişkilerine ve neler yaptıklarına yani işlevlerine bakılması gereklidir. Bu işlevlerden yola çıkılarak eyleyenler şeması oluşturulacaktır.
Greimas tarafından bulunan gönderici, nesne, alıcı, yardımcı, özne, engelleyici eyleyenlerine ve iletişim, isteyim, güç eksenlerine ulaşılmaya çalışılacaktır. Özne (Ö) şairdir. Şairin (Ö) isteyim ekseninde ulaşmak istediği nesne (N) dünyayı (hayatı) tanıma, öğrenme isteğidir. Şair küçüklüğünden bu yana daima dünyayı tanımak için çaba sarf etmiştir. İletişim eksenine göz atıldığında şairi (Ö) bu nesneye yöneltenin yani göndericinin (G) merak ve keşfetme duygusudur. Alıcı (A) şairdir.
Güç ekseni incelendiğinde özneyi engelleyenlerin (E) işsizlik, açlık, para ve geçim derdi olduğu söylenebilir. Süreçte şaire (Ö) yardımcı olanların (Y) balıklar, uçurtma ve insanlar olduğu görülmektedir. Şair onlar sayesinde hayatı tanımıştır.
Eyleyenler şemasında şöyle gösterilebilir:
Şekil 21. Macera: Eyleyenler Şeması
Anlatı izlencesi metindeki başlangıç ve bitiş durumları arasındaki değişimi ifade etmektedir. Şiir türündeki metinde şair yani özne ile gönderen arasında bir tür anlaşma, sözleşme yapılır. Eyletim aşamasında şairi dünyayı tanımaya yönlendiren merak ve keşfetme duygusudur. Edinç aşamasında şair, ihtiyacı olan durumları, kiplikleri (eylemini değişikliğe uğratan etkenler) yerine getirerek dünyayı tanımaya yönelmektedir. Edim aşamasında dünyayı gerçek anlamda sorgulayan şair asıl gerçekliğin ve dünyadan öğrendiğinin geçim derdi olduğuna dikkat çekmektedir.
Yaptırım aşamasında özne umduğunu bulamamıştır. Özne dünyayı gerçek anlamda tanıyamamış, nesnesine kavuşamamıştır. Bu durum değişimi anlatı izlencesinde şu şekilde ifade edilebilir:
(ÖN) → (ÖN)
Yukarıdaki simgesel gösterim özne-nesne arasındaki ilişkiyi anlatmaktadır. Özne ve nesnenin başlangıç durumunda birbirlerinden ayrı (ÖN) oldukları gözlenmiştir. Son durumda özne yine nesnesine kavuşamayıp ayrı (ÖN) düşmüştür.
3.9.3. Mantıksal-Anlamsal Düzeyin ve Derin Yapının Çözümlenmesi
Bu düzeyde derin yapının bulunması için A. J. Greimas’ın karşıtlık, çelişiklik ile içerme durumları anlam eksenlerinde tespit edilerek göstergebilimsel dörtgene yansıtılacak ve metinlerin üretici aşaması incelenecektir.
Metindeki temel karşıtlık ‘çocukluk’ ve ‘yetişkinlik’ kavramlarıdır. Şair çocukluğunda gördüğü şeyler ile büyüdüğünde gördükleri arasında bir kıyas yapmaktadır. Bu karşılaştırmanın sonucu olarak asıl gördüğünün büyüyünce fark ettiği geçim derdi olduğunu dile getirmektedir. Şiir türündeki metnin temel yapısı ders kitabındaki ‘Kişisel Gelişim’ teması ile ilişkilidir. Metindeki derin anlam insanoğlunun büyüdükçe hayatın zorluklarını keşfederek gerekli dersleri çıkarmasıdır. Soyut anlam geçim derdinin, yaşamanın, ihtiyaçların insanın bütün diğer dertlerinden ağır bastığı gerçeğidir. Şair bir bakıma insanların doğumdan ölüme uğraşlarını, yaşayışlarını dile getirmektedir. İnsanın büyüyünce hayatın gerçeklerinin farkına varması anlamsal boyutlarda ifade edilmektedir. Metin Göstergebilimsel dörtgende aşağıdaki gibi gösterilir:
Şekil 22. Macera: Göstergebilimsel Dörtgen
3.9.4. Görsellerin Uyumunun İncelenmesi
Şiirde bir adet görsel bulunmaktadır. Fotoğrafta, bir gencin pantolonunun ceplerini dışarıya çıkararak parasızlığı ifade etmesi bulunmaktadır. Her ne kadar şair geçim derdini vurgulasa da bu görsel şiirin bütünlüğünü ifade etmede yetersiz kalmaktadır.
Çünkü şiirini geneli şairin çocukluğundan yetişkinliğine kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Şair şiirinde denizi, gökyüzünü ve insanları gördüğünü dile getirmektedir. Görselde sadece şiirin küçük bir kısmı yansıtılmaktadır. Görsel şiirle uyumlu, ancak metnin bütününü yansıtması açısından yetersizdir denilebilir.