MĠMARĠ YAPI

Yozgat ve çevresi 5000 senelik bir tarihe sahiptir. 1071 Malazgirt zaferinden sonra bu bölgeye yerleĢen Orta Asya Türkmenleri sayesinde bu bölge tamamen TürkleĢmiĢ ve Türk-Ġslam kültürü bu Ģehirede hakim olmuĢtur273_{. Yozgat‟ın} geleneksel özellikleri Ġç Anadolu‟nun diğer Ģehirleriyle benzer özellikler taĢımaktadır. Örneğin, folkloru Çankırı, Ankara, Niğde, Amasya, Tokat ve Kayseri ileriyle biribirini anımsatan ritimlere sahiptir274_.

Yozgat ili değiĢime kapalı bir Ģehir değilidir. Bu özelliği de Cumhuriyet sonrası gelen göçmenlerin yöresel olarak beraberlerinde getirdikleri bazı alıĢkanlıklarını benimsemelerinden anlaĢılmaktadır.1924 ve 1936‟da Yunanistan ve Romanya‟dan göçenlerin bir bölümü Yozgat‟a yerleĢtirilmiĢtir. Bu gelenleri 1951‟de Bulgaristan göçmenleri izlemiĢ, göçmenler kendilerine özgü gelenek görenekleriyle yerleĢik kültürel yapıyı etkilemiĢlerdir275_.

Orta Anadolu Bölgesi‟nin iklim özelliklerinden dolayı Yozgat evlerinin tamamına yakını Türk evi olarak “Ġç Sofalı” plan tipine sahiptir. Bu ev planları iklim gereği çok kullanılmıĢtır. Yozgat ilinde belirlenen yapı çeĢitlerine örnek olarak “Karnıyarık plan tipi, dört eyvanlı ve köĢe odalı plan tipine” örnek olarak inĢa edilmiĢ evleri göremek mümkündür. ġehringenelinde ahĢabın ve taĢın kolay bulunan bir malzeme olmasından dolayı yapılarda kullanılan temel malzemeler taĢ, ahĢap ve kerpiç olmuĢtur. Evlerin alt katlarının kesme taĢ üzerine hımıĢ duvarlı kıtık sıvadan inĢa edildiği belirlenmiĢtir. Ġl genelinde sarı kesme taĢ yapılara da rastlanmıĢtır. Yozgat evlerinde süsleme olarak kalem iĢi ve ahĢap ağırlıklı bezemeler çoğunlukla kullanılmıĢtır. AhĢap malzemelerden, tavanlarda, yüklüklerde, kapı ve pencerelerin yapımında faydalanılmıĢtır. Konakların yapısında bir küçük bir büyük kapı olduğu

273 _{Yeni Rehber Ansiklopedisi, s. 249.} 274 _{A.g.e., s. 249.}

58

görülür. Büyük kapı arabaların, küçük kapı ise insanların kullanımı için yapılmıĢtır276_{. Orta Anadolu Bölgesi‟nde yer alan Sivas, Ankara, Kayseri, Konya} evleri incelendiğinde benzer plan tiplerine sahip oldukları, malzeme ve yapım teknikleri olarak yöresel özellikler sergiledikleri görülmektedir277_.

Yozgat evleri incelendiğinde, inĢa edilmiĢ olan yapıların çoğunun eski olmasının nedeni Ģehirin XVIII. yüzyılın baĢlarında kurulmuĢ olmasıdır. Dar sokakları, arnavut kaldırımları,dere üzerindeki ufak köprüleri, cumbalı, çıkmalı ve oluklu tuğla örtülü çatılı, ahĢap evleri dikkat çekmektedir. Kıtık sıvalı, hımısık duvarlı, ekseriya iki katlı evler birbiri içlerine girercesine sık ve çoktur278_{. Genelde} evlerin iki katlı, dikdörtgen veya yuvarlak kemerli sık aralıklı pencereleri, cumbaları, çıkmaları, geniĢ saçakları, üzerine oluklu kiremit örtülü çatıları; evin ön kısmında geniĢ bahçeleri, bahçenin bir tarafında yunaklığı ve yanında kuyusu, diğer tarafında çiçekliği olan ahĢaptan yapılmıĢ göze çarpan özellikleridir279_{. Alt kat anlamında} tahtânî, üst kat anlamında fevkânî kelimesi kullanılmaktadır. Evlerde tahtânî, fevkânî oda, kiler, mutfak, sofa, ortalık, magaza, âhûr, samanlık, ambar, çatal kuyu, havlu, bahçe, escâr-ı müsmireli bahçe ve mâ-i leziz gibi mekanlar yapılmıĢtır.280_.

Yozgat ilinde inĢa edilen önemli yapılar arasında Karslıoğlu Konağı, Hayri Ġnal Konağı, Nizamoğlu Konağı, Rıfat Koç Konağı, Ozanlar Konağı, YeĢilkaya Konağı, Kazım Dönmez Konağı, Ömer Dündar Evi, Koldemir Konağı, EryaĢarlar Konağı sayılabilir. Büyük ailelerin yaĢam sürdüğü Yozgat konakları da yapıldıkları dönemin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını gösterir birer belge niteliğindedir281_.

Karslıoğlu Konağı282_{: 1929 ve 1936 yılları arasında Yozgat Belediye} BaĢkanlığı yapan Yusuf Karslıoğlu tarafından satın alınarak uzun süre kullanıldığı için “Karslıoğlu konağı” olarak adlandırılmıĢtır. Atatürk‟ün Yozgat‟a ilk geliĢinde (3 ġubat 1934) burada kaldığı ve sonrada uzun bir süre Vali Konağı olarak kullanıldığı

276 _{Süheyla IĢıksoy; Geleneksel Yozgat Evlerinde Yaşam ve Anlam: Evin Sözlü Tarihi, (Yüksek Lisans Tezi),} Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, 2010, s. 11.

277 _{Ġlgün, a.g.t., s. 173.} 278 _{Yüzgeçer, a.g.t., s. 298.} 279 _{IĢıksoy, a.g.t., s. 11.} 280 _{Yüzgeçer, a.g.t., s. 298.}

281 _{Çiğdem Belgin Dikmen ve Zuhal Özçetin; “Kültürel ve Sosyal Sürdürülebilirlik Bağlamında Yozgat} Konaklarının Cephe Düzeni”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, 12-13 Nisan, Bursa, 2012, s. 3.

59

bilinmektedir. Konağın bodrum katında depolar, zemin katta; sofa, odalar, mutfak ve tuvaletler, üst katta sekizgen bir sofanın etrafında odalar yer almaktadır.

Hayri Ġnal Konağı283_{: Yozgat ili Merkez Ġstanbulluoğlu mahallesi, Emniyet} caddesi üzerinde yer alan Hayri Ġnal Konağı, Geç Osmanlı Dönemi sivil mimari örneklerindendir. Konak eğimli bir arazide üç katlı olarak inĢa edilmiĢtir. Kuzey, doğu ve batı cepheleri yola, güney cephesi bahçeye bakar. Doğu ve batı yol cephelerinden konağa iki ayrı giriĢ bulunmaktadır. Doğu bahçe kapısı taĢ çerçeveli, yuvarlak kemerli olup kapı kanadı ahĢaptır. AhĢap kapı üzerinde rozet motifleri iĢlenmiĢtir. Osmanlı evleri, sokağa cephe arama, arsanın konumu, kıble faktörü, komĢuluk iliĢkileri, güvenlik, namus ve örtünme gibi faktörlerin etkisiyle Ģehirde yerini almıĢtır284_.

Nizamoğlu Konağı285_{: Yapı yuvarlak kemerli bir kapıya sahiptir. Bir salon} çevresine U Ģeklinde 20 tane oda çevrelemiĢtir. Bir bağlantı ile bütün odaların bir birine bağlanması aile hayatının kopuk yaĢanmadığının bir göstergesidir. Çünkü kalabalık ve büyük ailelerde çok fazla odaya ihtiyaç vardır, birliktelik çok önemli unsurdur.

Yozgat evleri iklimin etkisiyle yazlık ve kıĢlık yaĢamaya elveriĢli planlanmıĢtır286_{. Bu evlerde ara kat veya orta kat genellikle alçak tavanlı küçük} pencereli olarak kıĢ ortamına daha uygun, üst katlardaki odalar ise yaz mevsimine uygun olarak tasarlanmıĢtır287_{. Yozgat konaklarında evlerin planları, oda ve sofanın} konumlarına göre farklılık göstermiĢtir. Konutların zemin ve birinci katlarında bulunan mekan öğeleri incelendiğinde, zemin ve üst kat planlarında genellikle bir ayrım yapılmadığı ve aynı planın tekrarlandığı görülmektedir. Üst kat yerleĢiminde

283 _{IĢıksoy, a.g.t., s. 50.}

284 _{Ömer Demirel vd.; Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Esya ve Giyim- Kusam (XIV-XIX Yüzyıllar), Sosyo-}

Kültürel Degisme Sürecinde Türk Ailesi, T.C.Basbakanlık Aile Arastırma Kurumu Yayınları, Ankara, 1992, ss.

703-704.

285 _{Makbule SavaĢ Sezer; Yozgat ve Çevresi Tarihi Yapılarındaki Süslemeler, (Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale} Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 1998, s. 43.

286 _{Dikmen ve Özçetin, a.g.e., s. 3.} 287 _{Ġlgün, a.g.t., s. 10.}

60

sofa konumunun ve boyutunun sokakla iliĢki kurmak ve sokağa daha fazla odanın açılması amacı ile farklılaĢtığı örneklere de rastlanmaktadır288_.

YerleĢmenin doğal konumuna bağlı olarak sokaklar girintili çıkıntılıdır. Sırtlarını yamaca dayamıĢ, ayrık düzende bahçeli evler güneye bakacak Ģekilde inĢa edilmiĢtir289_{. Bahçeler ev içinde özel yaĢamın gizliliği düĢüncesiyle insan boyunda} duvarlarla çevrilmiĢtir. Kanatlı denilen çift kanatlı büyük bir kapıdan toprak döĢeli avlulara girilmektedir. Ahır, kümes, hela, tandır, kuyu bulunur .Bir kısım büyük evlerin ortak kullanılan mahalle tandırları mevcuttur290_.