KÖY ENSTĠTÜLERĠ‟NĠN AÇILMASI VE AÇILDIĞI YERLER

1938 yılında Milli Eğitim Bakanlığı görevine Hasan Ali Yücel getirilmiĢtir233_. Yücel, ilköğretim seferberliği ve köydeki eğitime yönelik gerçekleĢtirilen çalıĢmaları gözden geçirmiĢ, köylerdeki öğretmen okullarına gidip uygulamaları incelemiĢ,

231 _{Yahya Akyüz; Türk Eğitim Tarihi ( 9. Baskı), Alfa Yayınları, Ġstanbul, 2004, s. 354.}

232 _{Niyazi Altunya; Köy Enstitüsü Sistemin Düşünsel Temelleri (3. Baskı), Uygun Basımevi, Ankara, 2002, s. 17.} 233 _{Engin Tonguç; Bir Eğitim Devrimcisi: İsmail Hakkı Tonguç (Yaşamı, Öğretisi Eylemi), Yeni KuĢak Köy} Enstitüleri Derneği Yayınları, Ġzmir, 2007, s. 247.

47

yapılan ve yapılacak olan iĢleri, tüm plan ve projeleri bütün ayrıntıları ile anlamaya çalıĢmıĢtır234_.

Hasan Ali Yücel, köy enstitülerinden beklentilerini Ģu sözlerle dile getirmiĢtir235_{:“Köydeki öğretmen, Cumhuriyetin ve inkılâbın yayıcısı, bekçisi ve} öğreticisidir”. Bu konuda oldukça umutlu olan Yücel Cumhuriyetle beraber ortaya çıkan inkılâpların, öğretmenler vasıtasıyla köylere kadar ulaĢacağını ifade etmiĢtir.

Hasan Ali Yücel, Milli Eğitim Bakanı olarak Ġsmail Hakkı Tonguç‟un en büyük destekçisi olmuĢtur. Tonguç‟un sistemi, köylerden seçilecek öğrencilerin öğretmen olarak yetiĢtirilmeleri ve eğitimleri sonunda yine köylerde görev yapmaları üzerine kurulmuĢtur236_{. Kurgulanan bu ideal köy modeli için köy enstitülerinin} hukuki temelleri atılması amaçlanmıĢtır. Bunun için hazırlanan “Köy Enstitüleri Kanunu” olarak bilinen 3803 sayılı yasa, meclisten geçmeden, köy enstitülerinin kuruluĢuyla ilgili çok sayıda konu incelenmiĢtir. 1940 yılında enstitü yöneticilerine birlikte çalıĢmak kiĢileri seçme hakkı tanınmıĢtır. Hatta enstitüler için gerekli malzemeyi temin edebilmek maksadıyla, firmalarla temasa bile geçilmiĢtir237_{. Sıra} enstitülerin kurulması için gerekli olan hukuki altyapının hazırlanmasına gelmiĢtir.

Hazırlanan 3803 sayılı yasa tasarısı TBMM‟ne getirilmiĢ ve 1940 yılı Mart ayında komisyona verilmiĢtir238_{. Söz konusu yasaya, hiçbir milletvekili red oyu} kullanmamıĢ, oylamada 428 milletvekilinden 278‟inin kabul oyu, 3 milletvekilinde çekimser oy kullanmasıyla kanun tasarısı kabul edilmiĢtir. En dikkat çeken husus 148 milletvekilinin bu oylamaya katılmamıĢ olmasıdır239_{. Oylamaya katılmamak tek} parti yönetiminin teamüllerinden bir haline gelmiĢtir. Milletvekilleri oylamalarda red cevabı vermektense katılmamayı tercih etmiĢlerdir.

234 _{Pakize Türkoğlu; Tonguç ve Enstitüleri, Yapı ve Kredi Yayınları, Ġstanbul, 1997, s. 135.}

235 _{Hasan Ali Yücel; Köy Enstitüleri ve Köy Eğitimi ile İlgili Yazılar, KonuĢmalar, Köy Enstitüleri ve ÇağdaĢ} Eğitim Vakfı, 1. Basım, 1997, ss. 132-142.

236 _{Ayça Turan; Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmede Akpınar Köy Enstitüsünün Yeri ve Önemi, (Yüksek Lisans} Tezi), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2009, s. 195.

237 _{Fay Kirby; Türkiye’de Köy Enstitüleri, Ġmece Yayınları, Ankara, 1962, s. 201.} 238 _{Kirby, a.g.e., s. 213.}

239 _{Köy Enstitüleri ile İlgili Yasalar (1937-1954), Hazırlıyan Mustafa Aydoğan, Köy Enstitüleri ve ÇağdaĢ Eğitim} Vakfı, Ankara, 2000, ss. 111-115.

48

Kabul edilen kanuna göre, zirai faaliyetlere elveriĢli arazileri bulunan yerlere Köy Enstitüleri açılmıĢtır. Enstitülere yalnızca köy okullarını bitiren çocuklar alınarak bunların içinden baĢarılı olanların köy öğretmeni olması planlanmıĢtır. 20 lira maaĢla köylere atanacak olan bu öğretmenlerin 20 yıl boyunca bakanlık tarafından belirlenen yerlerde çalıĢmaları amaçlanmıĢtır. Enstitü öğrencileri arasında öğretmenlikte baĢarılı olamayacağı anlaĢılan öğrenciler ise, öğretilen derslerin ıĢığında farklı bir meslek sahibi oması sağlanacaktır240_.

3803 sayılı köy enstitüleri kanunun kabul edilmesiyle birlikte mevcut olan “Köy Öğretmen Okulları”, “Köy Enstitüleri ”ne dönüĢtürülmüĢ ve ardından 1940– 1941 öğretim yılında 10 yeni Enstitü daha açılmıĢtır. Daha önce, köy öğretmen okulu adıyla anılan 4 enstitü ile birlikte köy enstitülerinin sayısı 14‟e yükselmiĢtir241_.

1937 yılında köy öğretmen okullarına giren öğrenciler, 1942‟de köy enstitülerinin ilk mezunlarını olmuĢtur.

240 _{Aslaner, a.g.t., s. 156.}

49

Tablo 7: 1937-1948 Yılları Arasında Açılmış Olan Köy Enstitüleri ve Merkezleri

Enstitünün Adı Bulunduğu Ġl KuruluĢu Enstitünün Kesimine Giren _Ġller

1 Çifteler EskiĢehir 1937 Afyon, Kütahya, UĢak, Konya

2 Kızılçullu Ġzmir 1937 Manisa, Denizli, Aydın

3 Kepirtepe _{(Lüleburgaz)} Kırklareli 1938 Edirne, Tekirdağ

4 Gölköy Kastamonu 1939 Çankırı, Çorum, Zonguldak, _Sinop

5 Düziçi Adana (Haruniye) 1940 MaraĢ, Gaziantep

6 Arifiye Kocaeli (Ġzmit) 1940 Bursa, Bilecik, Ġstanbul, Bolu

7 Aksu Antalya 1940 Muğla, Mersin

8 SavaĢtepe Balıkesir 1940 Çanakkale

9 Gönen Isparta 1940 Burdur

10 Cılavuz Kars 1940 Artvin, Ağrı, Erzurum

11 Akçadağ Malatya 1940 Tunceli-Elazığ

12 Pazarören Kayseri 1940 Yozgat, KırĢehir, Niğde

13 Akpınar Samsun (Lâdik) 1940 Amasya, Tokat

14 BeĢikdüzü Trabzon 1940 Ordu, Giresun, GümüĢhane, _Rize

15 Hasanoğlan Ankara 1941 Ankara, Çankırı

16 Ġvriz Konya 1941 NevĢehir, Niğde

17 Pamukpınar Sivas (Yıldızeli) 1941 Erzincan

18 Pulur Erzurum 1942 Bingöl

19 Ortaklar Aydın 1944 Denizli

20 Dicle Diyarbakır _(Ergani) 1944 Urfa, Mardin, Bitlis

21 Ernis Van 1948 Hakkâri

Kaynak: Pakize Türkoğlu, Tonguç ve Enstitüleri, Yapı ve Kredi Yayınları, Ġstanbul, 1997, ss: 176-177.

1937 ile 1948 yılları arasında toplam 21 tane köy enstitüsü faaliyet göstermiĢtir. Ġsmini açıldığı köyden alan enstitüler, civar köylerde yaĢayan çocukların eğitiminden de sorumlu tutulmuĢtur. Daha sonra yeni enstitüler açılıp, bölgeler kısıtlanınca öğrenciler kendilerine yakın olan enstitülere gönderilmiĢtir. Enstitüler, bölgelere ayrılırken, coğrafi ve iklimsel özellikleri göz önünde bulundurulmuĢtur242_{. Farklı bölgelerde kurulmuĢ olmalarına rağmen, her enstitüde} benzer özellikler bulunmaktadır. Bu birimler arasında yatakhaneler, lavabo-tuvalet,

242 _{Köy enstitüsü kurulurken, yerleĢim yerleri olarak Ģehir ve kasabaların dıĢındaki yerler tercih edilmiĢtir.} Enstitülerin bölgelere göre ayrıldığını da görüyoruz. Bu itibarla, enstitülerin bölgelerine giren bazı iller Ģunlardır: Kayseri Pazarören Köy Enstitüsü: Yozgat, KırĢehir, Niğde, Trabzon BeĢikdüzü Köy Enstitüsü: Ordu, Giresun, GümüĢhane, Rize gibi… Daha fazla bilgi için bakınız: Türkoğlu, Tonguç ve Enstitüleri, ss. 175–178.

50

yemekhane, çamaĢırhane, revir, fırın, ahır, öğretmen lojmanları, derslikler, kitaplık, laboratuar, atölyeler, spor tesisleri, uygulama okulu, berber, terzihane, PTT, merkezleri gibi birimler her enstitüde sayılabilir. Ayrıca her enstitünün 2000–3000 dekar büyüklüğünde arazisi bulunmaktadır243_{. Bu araziler ilerleyen yıllarda ortaya} çıkabilecek ihtiyaçların karĢılanması amacıyla daha geniĢ ölçüde hizmete sunulmuĢtur.