Mütevali Taşımalarda Taşımanın Uluslararası

uluslararası taşımalar açısından karşılaşılması muhtemel olan mütevali taşımalarda taşımanın uluslararası niteliğinin tespit edilmesidir. Birden fazla taşıyıcı tarafından gerçekleştirilen ve birbirini takip eden taşımalara mütevali taşıma adı verilmektedir.⁸⁹ Mütevali taşımalarda taşımayı kısmi olarak icra eden birden çok taşıyıcı bulunmaktadır.⁹⁰ Başka bir deyişle mütevali taşımalarda taşıma işi, koşullara göre belli bölümlere ayrılmıştır ve bu bölümler de farklı havayolu taşıyıcıları tarafından aslında tek bir taşıma işi kapsamında icra edilmektedir. Mütevali taşımaları ilk kalkış yerinden, son varış yerine ulaşılana dek, farklı kalkış ve varış

87 Kırman, s. 46, dn. 171.

88 Aanestad v. Air Canada, Us District Court, Central Districh of California, 30. September. 1974, 13 Avi 17505,Bkz. Kırman, s. 46, dn. 174.

89 Birinci Uzun, s. 45.

90 Ülgen, Hava Taşıma, s. 67.

29 yerleri arasında farklı taşıyıcılar tarafından icra edilmek durumunda olunan taşımalar olarak tanımlamak da mümkündür.

Taraflar arasında kurulan hava taşıma sözleşmesinde, birbirini takip eden ve farklı taşıyıcılar tarafından ifa edilen taşımalar tek bir taşıma işinin içerisinde gerçekleşmiş bölümlerden ibarettir. Taşımanın mütevali taşıyıcılar tarafından gerçekleştirildiği hallerde varış yeri, mütevali taşımanın bölümlerinin bittiği ya da bitmesi gereken yer değil, tek ve bölünmez nitelikte olan tek bir taşıma sözleşmesinin ifa edilerek tamamlandığı ya da tamamlanacağı yerdir.⁹¹ Buna göre mütevali taşımalarda arada farklı taşıyıcılar tarafından gerçekleştirilen taşıma işlemlerine bakılmaksızın, taşımanın bütünü göz önünde bulundurularak kalkış ve varış yerleri tespit edilecek ve tespit edilen bu kalkış ve varış yerlerine göre taşımanın uluslararası bir taşıma olup olmadığı belirlenecektir. Bunun sonucunda tek bir taşıma işlemi olarak değerlendirilen taşımanın gerçekleştirilebilmesi için bölümlere ayrılarak yapılan bazı taşımalar tek bir devlet ülkesi içerisinde gerçekleştirilmiş olsa dahi, taşıma uluslararası niteliğini yitirmeyecektir. Çünkü taşımanın uluslararası niteliği Varşova/Lahey sistemi ve 1999 tarihli Montreal Konvansiyonu md. 1/2’deki şartların gerçekleşmesi halinde; taraflar arasındaki taşıma sözleşmesine bağlı olarak taşıma işleminin bütününe bakılarak belirlenen kalkış ve varış yerlerine göre tespit edilecektir.

91 Kırman, s. 46.

30 İKİNCİ BÖLÜM

SORUMLULUK KAVRAMI

2.1. GENEL OLARAK

Çalışmamızın konusunu oluşturan uluslararası yük ve yolcu taşıma sözleşmelerinde taşıyıcının sorumluluğunun söz konusu olabileceği; yolcunun ölümü, yaralanması veya herhangi bir bedensel zarara uğraması; bagaj ve yükün ziyaı, hasara uğraması; yolcu bagaj ve yük taşımasındaki gecikme hallerinde, sorumluluğun hukuki niteliğinin konvansiyon metinleri dikkate alınarak tespit edilebilmesi için sorumluluk kavramı üzerinde, inceleme kapsamıyla sınırlı da olsa durulması önem arz etmektedir.

Sorumluluk kavramı ve hukuki sorumluluğun türlerine değinildikten sonra, konvansiyonların taşıyıcı için öngördüğü sorumluluk hallerinin hukuki niteliği konvansiyon metinleri dikkate alınarak her bir sorumluluk hali açısından ayrı ayrı incelenecektir.

TBK’nın Genel Hükümler kısmının birinci bölümünün ikinci ayrımı haksız fiillerden doğan borç ilişkilerini düzenlemektedir. Haksız fiili düzenleyen kurallar ise sorumluluk hukukunu oluşturmaktadır.⁹² Haksız fiiller, (borca) aykırı davranışlar ve dar anlamda haksız filler olmak üzere iki grupta toplanabilir.⁹³ Sözleşmeye (borca) aykırı davranışlar kavramı bu gruplandırma açısından dar anlamda haksız filler kavramının karşısında yer alır. Öyle ki dar anlamda haksız fiiller sözleşme dışı sorumluluğu anlatırken, sözleşmeye (borca) aykırı davranışlar ise taraflar arasındaki bir hukuki ilişki ya da sözleşmeden doğan bir borca aykırı davranılması durumundaki sorumluluğu düzenlemektedir. Bu ayrımdan ziyade haksız fiili düzenleyen kuralların sorumluluk hukukunu oluşturduğu düşünüldüğünde geniş anlamda sorumluluk hukuku, dar anlamda sorumluluk hukuku ve en dar anlamda sorumluluk hukuku olmak üzere içerik olarak yukarıdaki ayrımdan farklı bir hususu barındırmamakla

92 Eren, s. 489.

93 Haluk Tandoğan, Türk Mesuliyet Hukuku, Ajans-Türk Matbaası, Ankara, 1961, s.5; Reisoğlu, s.

162.

31 birlikte tanımda bütünlük açısından daha geçerli bir sınıflandırma yapılabilir. Bu takdirde “geniş anlamda sorumluluk hukuku” hem sözleşme dışı sorumluluğu, hem de sözleşmeden doğan sorumluluğu; “dar anlamda sorumluluk hukuku” sadece sözleşme dışı sorumluluğu, “en dar anlamda sorumluluk hukuku” ise sadece özel kanunlarda düzenlenmiş olan kusursuz sorumluluk hallerini ifade eder. Sorumluluk hukuku doktrinde bu üç ayrı anlam içerisinde değerlendirilmektedir.⁹⁴

Kavram olarak sorumluluk ise “…ile sorumluluk” ve “…den sorumluluk”

olarak iki ayrı anlamda kullanılır.⁹⁵ Buna göre, “...ile sorumluluk” borçlunun malvarlığının borcunun teminatını teşkil etmesi ve borcunu ifa etmemesi halinde borçlunun malvarlığına başvurularak alacağın zorla (cebri icra yolu ile) yerine getirilmesi anlamını taşımaktadır. Genel davranış kurallarına veya bir hukuki ilişkiden, örneğin bir sözleşmeden doğan özel bir yükümlülüğe (ödeve) aykırı davranan şahsın, bu davranışı ile verdiği zararı tazmin etme yükümlülüğü ise “...den sorumluluk” ile ifade edilir.⁹⁶ Görüldüğü üzere “…ile sorumluluk” zararı tazmin etme yükümlülüğü doğmuş olan ve borcunu ödemeyen kusurlu kişinin devlet organları aracılığıyla takip edildiği takdirde borcunu tazmin yükümlülüğünün nasıl ve ne ile gerçekleşeceğini düzenlemektedir. Buna karşılık “…den sorumluluk”

inceleme konumuzla da bağlantılı bir şekilde hangi durumlarda hangi sebeplerden ötürü sorumluluğun meydana geleceğini ve sorumluluğu meydana getiren sebebin kaynağını ifade etmektedir. 1999 Tarihli Montreal Konvansiyonu’nun “gecikme”

başlığı altında 19. maddesi “…den sorumluluk” kavramına örnek teşkil eder.

Taşıyıcı; yolcuların, bagaj ve kargonun havayoluyla taşınmasındaki gecikmelerde meydana gelen hasardan sorumludur. Bununla birlikte taşıyıcı, eğer kendisinin ya da çalışanlarının ve acentesinin hasardan kaçınmak için gerekli

94 Eren, s. 490; Tandoğan, Mesuliyet, s. 4.

95 Eren, s. 489; Tandoğan, Mesuliyet, s. 3; Zahit İmre, Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1949, s. 7; Kenan Tunçomağ, Borçlar Hukukunun Genel Esasları, İstanbul, 1971, s. 185; Necip Kocayusufpaşaoğlu, Borçlar Hukuku Dersleri Birinci Fasikül, İstanbul 1985, s. 37-38; Selahattin Sulhi Tekinay, v.d,, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993, s.21; M. Kemal Oğuzman, Turgut Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2006, s. 13-14; Gökhan Antalya, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa Göre Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, Beta Yayıncılık, İstanbul 2012, s. 48; Haluk Nami Nomer, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış), Beta Yayıncılık, İstanbul 2012, s. 18.

96 Eren, s. 490.

32 kılınabilecek bütün önlemleri aldıklarını veya kendisi ya da çalışanları ve acenteleri için bu tedbirleri almanın olanaksız olduğunu ispatlarsa, gecikmeden kaynaklanan hasar için sorumlu olmayacaktır.”

Sorumluluğa ilişkin inceleme konumuz açısından ilk sınırlamamızı “…den sorumluluk” kavramı ile ilgili olarak yaptıktan sonra; taşıyıcının sorumlu olduğu hallerde bu sorumluluğun hukuki niteliğini tespit edebilmek için, hukuki sorumluluğun türleri başlığı altında “kusur sorumluluğu” ve “kusursuz sorumluluk”

kavramları üzerinde çalışmanın kapsamıyla sınırlı kalınarak durulacaktır.

2.2. HUKUKİ SORUMLULUĞUN TÜRLERİ