• Sonuç bulunamadı

Müslümanın Gayri müslime Mirasçı Olacağını Savunanlar ve Delilleri

C. Müslümanın Gayri müslime Mirasçı Olup Olmama Meselesi

2. Müslümanın Gayri müslime Mirasçı Olacağını Savunanlar ve Delilleri

Sahabilerden Muaz b. Cebel ile Muaviye; tâbiîn ve onları izleyenlerden Muhammed b. Hanefiyye (v. 81/700) , Ali b. Hüseyin ( v. 61/680), Said b. Müseyyeb, Mesrûk, Abdullah b. Ma’kil (v.88/707), Şa’bi, İbrahim en-Nehaî, İshak

219

Ebî Ebû Nasr Abdülvehhab b. Ali es-Sübkî, Ref‘u’l-hâcib ‘an Muhtasari İbni’l-Hâcib, Beyrut 1999, III, 317; Bâbertî, a.g.e., II, 259.

220

Ebî Bekir Muhammed b. Ahmed es-Semerkandî, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-’ukûl, Dâru’t-Türas, Kahire 1997, 322; es-Sübki, a.g.e., III, 317.

221

Nisa, 4/11.

222

Nisa, 4/141.

223

Bâbertî, a.g.e., II, 260; Okur, “a.g.m.”, s. 101.

224İbn Kudâme, el-Muğni, VI, 246; Muhammed Abdurraûf el-Münavi, Feyzü’l kadir şerhu’l Câmiu’s- sağir, Mısır 1938, VI, 449.

51

(v. 238/853) ve Yahya b. Amr (v. 289/902) müslümanın gayri müslime (ehli-kitab) mirasçı olacağını savunmuşlardır.225

Muaz b. Cebel’in bu görüşte olduğunu şu rivayetten anlamaktayız: Ebü’l Esved ed-Düelî demiştir ki; Muaz b. Cebel’e bir müslümanın varis olduğu bir yahudinin mirası getirildi. Muaz da Hz. Peygamberin “İslâm artırır, eksiltmez” hadisinin manasına bakarak müslümanı varis kılmıştır.226

Muaviye b. Ebû Süfyan da müslümanın gayri müslime mirasçı olabileceği görüşündedir.227

Abdullah b. Ma’kil da Muaviye’nin görüşünü güzel bulumuştur.228 Hz. Ömer’in de bu görüşte olduğu iddia edilmektedir. Hammâd’dan (v. 120/738) rivayet edildiğine göre Hz. Ömer şöyle dedi: “Şirk ehline varis oluruz, onlar bize varis olamazlar.”229Bu rivayetin doğru olmadığı Hz. Ömer’den bu rivayetin aksinin sabit olduğu ileri sürülmüştür. 230

Nitekim Eş’as b. Kays’ın (v. 40/661) yahudi olan halası vefat ettiğinde Hz. Ömer Eş’as’ı yahudi olan halasına mirasçı kılmadı ve şöyle buyurdu: “ ( Ölen yahudiye ) ancak kendi din ehli mirasçı olabilir.” 231

İbn Teymiyye (v. 728/1328) de bu görüşü kesin olarak savunurken, öğrencisi İbnü’l- Kayyim (v. 751/1350) hocasının görüşüne meyilli olduğu anlaşılmaktadır.232

Caferî mezhebi de bu görüştedir.233 Hatta Caferîler gayri müslimin malının tamamının müslüman olan varise verileceği kanaatini taşımaktadırlar.234

Konuyla ilgili Hz. Ali’den gelen bir rivayeti delil olarak zikretmişlerdir. İbn Ribat’ın anlattığına göre Hz. Ali şöyle buyurdu: “Eğer bir zimmî babası hayattayken müslüman olursa, babasının bir başka müslüman olan oğlu varsa ve sonra babası

225

İbn Kudâme, el-Muğnî, VI, 246; Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref en-Nevevî, el-Minhâc fî şerhi

Sahihi Müslim b. el-Haccâc, byy 1994, XI, 52. 226

Ebû Dâvûd, “Ferâiz”, 10.

227

Nevevî, a.g.e., XI, 75; Necmüddin Mahfuz b. Ahmed b. Hasan el-Kelvezânî, et-Tehzîb fi’l ferâiz ( thk. Muhammed İsmail eş- Şâfiî), Beyrut 1997, 223.

228

İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, VI, 287.

229

San‘ânî, el-Musannef, X, 339.

230

İbn Kudâme, el-Muğni, VI, 246; İbn Abdilber, el-İstizkâr, IV, 370.

231

İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, VI, 286.

232

Ebü’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Abdulhalim İbn Teymiyye, el-Fetâva’l-kübrâ, Beyrut 1987, V, 445; İbnü’l-Kayyim, Ahkâm, II, 465.

233

Küleynî, Fürû‘u’l-Kâfî, VII, 152.

234

52

vefat ederse müslüman olan babasının bütün malını alır. Diğer oğul (müslüman olmayan oğul) ve vefat edenin karısı müslüman oğluyla birlikte kocasının mirasından alamaz”.235 Bu konuda ileri sürülen delilleri aşağıda icleleyeceğiz.

a. Naklî Deliller

Müslümanın gayri müslime mirasçı olabileceği içtihadına varanlar bu ictihadlarını konuyla ilgili bazı hadis-i şerif ve sahabe görüşüne dayandırarak temellendirmektedir. رب نب للهادبع نع وبأ ينثدح لاقو امهنم ملسملا ثروف ملسمو يدوهي رمعي نب ىيحي ىلإ امصتخا نيوخأ نأ ًدي لاق اذاعم نأ هثدح لَّجر نأدوسلأا : لوقي ملسو هيلع للها ىلص للها لوسر تعمس " صقني لَو ديزي ملَّسلإا " ملسملا ثروف .

“Abdullah b. Büreyde’den rivayet ediliyor: Biri müslüman diğeri Yahudi olan iki kardeş (ölen babaları için ) Yahya b. Yamer’e başvurdular. O da onlardan müslüman olanı mirasçı kıldı ve şöyle dedi: “ Ebu’l Esved’in bana haber verdiğine göre; bir adam ona (şöyle ) demiş – Muaz b. Cebel dedi ki : - Ben rasûlullah’ı “İslâm artırır, eksiltmez” derken işitti ( Muaz bu sözü söyledikten ) hemen sonra müslümanı varis kıldı.”236

Muaz’ın “İslâm artırır ve eksiltmez” hadisine binaen müslümanı kâfire mirasçı kıldığı anlaşılıyor. Yukarıdaki hadisin delalet yönü şöyle belirtilmektedir: İslâm, müslüman olan kimsenin hakkını artırır ve onun hakkından hiçbir şey eksiltmez. Müslüman, İslâm’a girmeden önce kâfir olan akrabasından miras hakkı kazanmıştır. İslam’a girdikten sonra bu haktan yoksun kalacak olursa, İslâm’a girmesi onun daha önce var olan hakkını eksiltmiş olur. Bu ise caiz değildir. Dolayısıyla müslüman biri kitap ehlinden olan birisine mirasçı olur.237

Müslümanın gayri müslime varis olacağını savunanlar bu konudaki hadisle ilgili farklı bir değerlendirme yaparak ictihadlarını desteklemek istemişler: Yüce Allah’ın “Allah size, çocuklarınızın hakkında erkeğe iki kişinin payı kadarını

235 Tûsî, el-İstibsâr, IV, 200. 236 Ebû Dâvûd, “Ferâiz”, 10. 237

53 emretmektedir..”238

sözlerinin zahirinden müslümanın gayri müslime, onun da müslümana mirasçı olabileceği anlaşılmaktadır. Fakat Hz. Peygamberin “iki farklı din sahipleri birbirine varis olamazlar” hadisiyle tahsise uğramıştır; çünkü ayet geneldir, hadis ise özeldir. Dolayısıyla has olan âmm olana takdim edilir. Aynen bunun gibi “İslâm artırır ve eksiltmez” hadisi, “iki farklı din sahipleri birbirine varis olamaz” hadisinden daha hastır. Bunun için daha has olan bu hadis “iki farklı din sahipleri birbirine varis olamaz” hadisine takdim edilmelidir, şeklinde delillerini temellendirmeye çalışmışlardır.239

Ayrıca bu konuyla ilgili şu hadis de delil olarak zikredilmiştir: ملسملا عم دلولاف امهدحأ ملسأ اذإ ًداتقو ميهاربإو حيرشو نسحلا لاقو . نم همأ عم امهنع للها يضر سابع نبا ناكو هموق نيد ىلع هيبأ عم نكي ملو نيفعضتسملا . ىلعي لَو ولعي ملَّسلإا لاقو

Hasan, Şüreyh, İbrahim, Katade şöyle demiştir. Ana babadan biri Müslüman olursa, çocuk müslüman olan ile birliktedir. İbn Abbas anasıyla birlikte müstezaflardan ( Mekke’de zayıf düşürülmüşlerden)idi. Babasıyla birlikte kavminin dinine mensup değildi. O şöyle demiştir: “İslâm üstün gelir (fakat) ona üstün gelinmez.”240 Buhârî’nin es-Sahîh’inde de geçen bu hadis İbn Abbâs’ın sözü gibi algılanabilir; fakat Âiz b. Amr el-Müzenî’nin( v. 69/681) merfu olarak zikrettiği “İslâm üstündür ona üstün gelinmez.”241

rivayetinden bu hadisin Hz. Peygambere ait olduğu anlaşılmaktadır. 242

Müslümanı gayri müslime mirasçı kılanlar, bu hadiste İslâm’ın üstünlüğünden bahsedilmekte olduğunu, dolayısıyla İslam’ın üstün olmasının müslümanın gayri müslime mirasçı olması; onun ise müslümana mirasçı olamamasına delalet ettiğini ileri sürmüşlerdir.243

Mirasta mirasçının miras bırakan kişi üzerinde bir tür velilik hakkı söz konusudur. İslâm’ın üstün olmasından dolayı bu velilik müslüman üzerinde kâfir için sabit olmaz. Ama kâfir üzerinde müslüman

238 Nisa 4/11. 239 Râzî, Mefâtihu'l-ğayb, IX, 211. 240 Buhârî, “Cenaze”, 79. 241

Ali b. Amr ed-Dare-kutnî, es-Sünen, III, 252.

242

Ebî Muhammed Mahmud b Ahmed Ayni, Umdetü’l kari şerhu Sahihu’l Buhârî, byy ts VII, 169.

243

Ahmed b. Muhammed b. İsmail Tahtâvî, Hâşiyetü’t-Tahtâvî ale’d-dürri’l-muhtâr, byy ts, IV, 378; Kişkî, a.g.e., s. 55.

54

için sabit olur.244 Mirasçılık hakkı bazen genel bazen ise özel sebeplerle kazanılır. Müslüman kâfire genel bir sebepten dolayı mirasçı olabilir; çünkü İslam ülkesinde varisi bulunmayan zimmîye müslümanlar varis olurlar. Ama kâfir hiçbir zaman müslümana genel sebeple mirasçı olamaz. Genel sebeple mirasçı olamayan kâfir özel sebeple de mirasçı olamaz. Buna örnek olarak mürtedi zikredebiliriz. Diğer gayri müslimler de mürtede kıyas edilerek müslümana mirasçı olamazlar.245

b. Aklî Delil

Müslümanı gayri müslime mirasçı kılanlar birtakım naklî delillere başvurdukları gibi bu konuyla ilgili aklî delile de başvurmuşlardır. Konuyla ilgili delilleri şöyle sıralayabiliriz:

1. Müslümanın gayri müslime varis olmalarının onların (ehl-i kitap) kadınlarıyla evlenmenin caiz olduğuna kıyas edilmiştir. Bir müslümanın ehl-i kitaptan olan bir kadınla evlenebileceği gibi ehl-i kitaba varis de olabilir. Buna karşılık gayri müslim biri müslüman kadınla evlenemeyeceği gibi onlar müslümanlara varis olamazlar.246

2. Kâfirlerin kanlarını müslümanların kanlarına eşit olmamasının müslümanın gayri müslime varis olabileceğine kıyas edilmiştir. Buna göre nasıl ki, bir müslümanın kanına karşılık gayri müslimden kısas alınır ve gayri müslimin kanına karşılık müslümandan kısas alınmayacaksa; müslümanın gayri müslime varis olabileceğine, onun ise müslümana varis olamayacağı hükümü verilmiştir.247

3. Gayri müslimin malını ganimet olabilmesinin müslümanın gayri müslime mirasçı olabileceğine kıyas edilmiştir. Buna göre nasıl ki, müslüman gayri müslimin malını ganimet olarak alabiliyorsa; müslümanın gayri müslime varis olabileceği, gayri müslimin müslümana varis olamayacağı hükmü ortaya çıkar.248

244 Serahsî, el-Mebsût, XXX, 30. 245 Serahsî, el-Mebsût, XXX, 31. 246

Şâfiî, el-Ümm, IV, 73; İbn Rüşd, Bidâye, II, 295; Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî,

Nihâyetü’l hidâye ilâ tahrîr’l-Kifâye, Beyrut 2003, s. 94. 247

İbn Rüşd, Bidâye, II, 296.

248

55

3. Müslümanı Gayri müslime Mirasçı Kılanların Delillerine Verilen Cevap