Yasal çerçevede hak düzenlenmişse yetki ve sorumluluk da düzenlenmiştir.
Hakkı kullanan mercinin hakka ilişkin yetkileri de vardır. Hakkın kullanılmasını sağlamakla görevli olan mercinin ise hakkın kullanılmasına ilişkin sorumlulukları vardır. Sorumluluk, uyulması gerekli hukuk (davranış) kurallarına aykırı düşmenin hesabını verme durumudur227.
Hakkın ihlal edilmemesi için işleyen bir denetim mekanizması oluşturulmalıdır.
Hasta Hakları Yönetmeliği’nin sekizinci bölümünde sorumluluk ve hukuki korunma yolları düzenlenmiştir.
“Hastanın ve hasta ile ilgili bulunanların, hasta haklarının ihlali halinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava hakları vardır.228” şeklindeki düzenlemeyle müracaat, şikayet ve dava hakkı düzenlenmiştir.
Hasta Hakları Uygulama Yönergesi hasta haklarının ihlal edildiğini düşünen hastanın veya hasta yakının başvurusuna ilişkin esasları düzenlemiştir229. Başvuru hastanelerde kurulan hasta hakları birimine yapılır. Hasta şikayet başvuru formu doldurur. Başvuru yapılırken başvuranın adı, soyadı, başvuruyla ilgili bilgilendirmenin yapılacağı adres, başvuruya konu olan kurumun ismi, başvuruya konu olan birim, ve hakkında başvuruda bulunulan personelin adı, soyadı başvuru formuna yazılır. Ayrıca Sağlık Bakanlığının internet adresinden hasta haklarıyla ilgili bölümden başvuru yapılabilmektedir.
Hasta hakları birimi 2 gün içerisinde hakkında başvuru yapılan sağlık personelinden şikayet konusu hakkında bilgi ister. Bu süre içerisinde bilgisine başvurulması gereken başka birileri varsa onların da bilgisi alınır. Başvurudan itibaren üçüncü günün sonunda hasta hakları birimince toplanan bilgi ve belgeler dosya halinde Hastane Hasta Hakları Kuruluna ulaştırılır.
227 ÇELİK Faik:“Cerrahın Yasal Sorumlulukları”,
http://www.ato.org.tr/dosyalar/dosya_cerrah_sorumluluk.php3 e.t 21.08.2006.
228 Hasta Hakları Yönetmeliği madde 42.
229 Hasta Hakları Uygulama Yönergesi madde 47.
Hastanelerde hasta hakları biriminin bir üst birimi Hastane Hasta Hakları Kuruludur. Hasta hakları birimine yapılan başvurular bu kurulca incelenir. Kurul haftada bir kez toplanır ve dosyaları değerlendirir. Başvurular hakkında kurul oy çokluğu ile karar verir. Karar hasta hakları birimine gönderilir.
Hasta Hakları Birimi kuruldan gelen karar üzerine başvuruda bulunan ve personel ile ilgili yapacaklarını belirler. Kurulun aldığı karar hakkında hasta bilgilendirilir. Hastaya kurulun aldığı karar üzerine yapabilecekleri hakkında bilgi verilir. Hasta hakları yönetmeliği ve ilgili diğer mevzuattaki bilgiler ışığında hastaya şikayete uğrayan personel hakkında yapılacak işlemlerin neler olduğu konusunda bilgi verilir.
Hasta hakları birimince adli ve idari soruşturma açısından kurulun başvuru hakkında aldığı karar hastane idaresine ve bakanlıktaki hasta hakları merkezine bildirilir.
Hasta hakları birimi başvurunun diğer tarafı olan hakkında başvuruda bulunulan sağlık personeline de kurulun kararını bildirir. Kurul şikayeti haklı bulmuş ve personelin hasta haklarını ihlal ettiğine ve kusurlu davranmış olduğuna karar vermiş olabilir. Bu durumda karar üst yazı ile başhekimliğe gönderilir. Başhekimlik gerekli idari ve adli soruşturma için gerekenleri yapmakla sorumludur. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre gerekli idari soruşturma yürütülür.
Sağlık kurumlarında kamu personeli ve sözleşmeli personel istihdam edilir.
Sözleşmeli personelin de hasta haklarına uygun davranması esastır. Hasta Hakları Yönetmeliğinde kamu personelinin sorumluluğunun nasıl tespit edileceği düzenlenmiştir. Şikayet halinde veya idarece kamu kurum ve kuruluşunda görevli personelin hasta haklarını ihlal ettiği tespit edilebilir. Hasta haklarını ihlal eden fiil ve hareketlerin tespit edilmiş olması halinde sağlık müfettişleri görevlendirilir.
Görevlendirme doğrudan valiliklerce veya Bakanlık veya personelin görevli olduğu kurumlar tarafından yapılır.
Hasta Hakları Yönetmeliğinde hasta hakları ihlallerinde bulunan gerek devlet memuru gerekse diğer kamu görevlisi personel için yaptırımlar düzenlemiştir. Görevleri sırasında ve hakların herhangi bir şekilde ihlali nedeniyle bu müeyyideler uygulanır.
Kamu görevlisi olan personelin hakkı ihlal eden fiilinin niteliğine göre, soruşturmacı tarafından disiplin cezası uygulanması teklif edilebilir. Mevzuatın öngördüğü disiplin cezaları yetkili amir veya kurullarca usulüne göre takdir edilir.
Hak ihlali ayni zamanda ceza hukukuna göre suç teşkil edebilir. Memur olan personel hakkında, Memurun Muhakematı Hakkında Kanunun hükümlerine göre yapılan soruşturma sonucunda olayın adli yargıya intikal etmesi gerekebilir. Dosya Cumhuriyet Başsavcılığı'na gönderilerek ceza davası açılması ve böylece personel hakkında fiiline uygun bulunan cezai müeyyidenin tatbiki sağlanır.
Kamuda görev yapan hekimler özel muayenehane açabilirler. Sağlık personeli de özel sağlık kurum ve kuruluşlarında ve muayenehanelerde görev alabilir. Kamu görevlisi personeli mesleklerini resmi görevleri dışında serbest olarak yaparlarken işledikleri fiillerden dolayı haklarında Hasta Hakları Yönetmeliği’nin kamu görevlisi olmayan personelin sorumluluğuna ilişkin hükümleri uygulanır.
Kamu görevlisi olmayan personel; hakları ihlal edilen hastanın şikayeti üzerine veya bu fiillerin başka şekilde tespiti halinde Bakanlık veya başka kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan bildirim üzerine cezalandırılabilir. Özel kanunlara göre kurulmuş olan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca disiplin cezasıyla cezalandırılırlar. Tabip Odaları mesleki soruşturma yürütebilirler. Odaya üye olsun olmasın, sivil veya asker tüm hekimler meslek örgütü tarafından sorgulanma ve yargılanmaya tabii tutulurlar. Bu yargılama sonunda hekim kusuruna göre uyarı, para cezası, 15 gün-6 ay geçici meslekten men cezasına çarptırılabilir.
Kamu görevlisi olmayan personelin hasta haklarını ihlallerinden doğan hukuki sorumlulukları, genel hükümlere göre doğrudan doğruya kendilerine veya bunları çalıştıran kurum ve kuruluşlara karşı veya hem kendilerine ve hem de çalıştıranlara karşı birlikte dava açılarak ileri sürülebilir. Kamu görevlisi olmayan personel hakkında, ceza hukukuna göre suç teşkil eden fiilleri sebebiyle cezai müeyyideler tatbik edilmesi,
genel hükümlere göre doğrudan doğruya cumhuriyet savcılıklarına yapılacak ihbar veya şikayet yoluyla gerçekleştirilebilir.