MÜELLĠFĠN ESERĠNDE YARARLANDIĞI KAYNAKLAR

Müellif Tuḥfetu‟l-Aṣḥâb‟da konulara açıklık getirmek için kullandığı her bir Ģahidin kaynağını yahut sözün söyleyenini doğrudan zikretmemiĢ olsa da kimi yerde kiĢi ve eser isimlerine açıkça atıfta bulunmuĢtur. Burada, esere sonradan yapılan müdahaleler neticesinde müellifin kendisinin görmediği ve dolayısıyla kullanamayacağı kaynaklar da söz konusudur. Bu durumun, müellifin kullandığı kaynaklarla sonradan eklenmiĢ olan kaynakların tespitini bir hayli güçleĢtirmiĢ ve kimi yerde neredeyse imkânsız hale getirmiĢ olduğunu belirtmekte fayda vardır.

Her ne kadar metinlerin sıhhatini tespit etmek için yapılan araĢtırmalar neticesinde eserde ismi zikredilmeyen ancak müellifin kaynak olarak kullandığından kesinlik derecesinde emin olunan yahut ihtimal dâhilinde tahmin edilen eserler tespit edilmiĢ olsa da, eseri olduğu gibi ortaya koyma çabası gereğince okuyucuları ve araĢtırmacıları tek bir yöne kanalize etmemek için burada yalnızca metinde geçen belli baĢlı kaynaklar kronolojik sıraya riayet edilerek zikredilecektir. Bu kiĢiler ve kaynaklar hakkında bilgi tahkîk kısmında verildiği için burada tekrar edilmeyecektir.

- „Amr b. „Us mân b. Ḳanber el-Ḥâris î Sîbeveyhî (ö. 180/796), el-Kitâb,

- Ebû „Abdillâh Muḥammed b. „Umar b. Vâḳid es-Sehmî el-Vâḳidî (ö. 207/823), el-Ma âzî,

- Ebû „Ubeyd el-Ḳâsım b. Sellâm el-Heravî el-Baġdâdî (ö. 224/838), Ġarîbu‟l-

Ḥadîs ,

- Ebû „Us mân „Amr b. Baḥr b. Maḥbûb el-Kinânî el-Câḥiẓ (ö. 255/869), el-

Beyân ve‟t-Tebyîn, er-Resâ‟ili‟s-Siyâsiyye, er-Resâ‟ili‟l-Edebiyye, el- Ḥayevân vd.,

67

- Eb Ġsmâîl Ġsmâîl b. Yaḥyâ b. Ġsmâîl el-Meznî (ö. 264/877), Muḫtaṣaru‟l-

Meznî,

- Ebû Muḥammed „Abdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî (ö. 276/889),

eş-Şi„r ve‟ş-Şu„arâ‟, Edebu‟l-Kâtib, „Uyûnu‟l-Aḫbâr,

- Ebu‟l-„Abbâs Muḥammed b. Yezîd b. „Abdillâh el-Ekber el-Muberred (ö. 285/898), el-Kâmil,

- Ebu‟l-Ḥasen „Ali b. el-Ḥuseyn b. „Ali el-Mes„ûdî (ö. 346/957), Murûcu’ẕ-

Ẕeheb,

- Ebû Man ûr Muḥammed b. Aḥmed el-Ezherî el-Luġavî (ö. 370/980), et-

Tehzîb,

- Aḥmed b. Muḥammed b. Ġbrâhîm el-Ḫaṭṭâbî (ö. 388/998), Me„âlimi‟s-Sunen

fî Şerḥi Sunen-i Ebî Dâvud,

- Ebu‟l-Faḍl Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. Yaḥyâ el-Hemedânî (ö. 398/1008), el-

Maḳâmât,

- Ebu‟l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. „Ali b. el-Ḥuseyn el-Vezîr el-Maġribî (ö. 418/1027), Edebu‟l-Ḫavâṣṣ,

- Ebu‟l-Ḥasen Hilâl b. el-Muḥassin b. Ġbrâhîm e -Ṣâbî (ö. 448/1056), el-Emâs il

ve‟l-A„yân ve Muntedâ el-„Avâtif ve‟l-İḥsân,

- Ebu‟l-Ḥasen „Ali b. Muḥammed b. Ḥabîb el-Mâverdî (450/1058), Edebu‟d-

Dunyâ ve‟d-Dîn vd.,

- Ebû „Ali Ḥuseyn b. Muḥammed b. Aḥmed el-Merverr ẕî (ö. 462/1069), et-

Ta„lîḳa fi‟l-Ferâ‟iḍ,

- Ebû Bekr Aḥmed b. „Ali b. S âbit b. Aḥmed b. Mehdî b. S âbit el-Ḫaṭîb el- Baġdâdî (ö. 463/1072), Târiḫu Ba dâd,

- Cemâluddîn Eb Ġsḥâḳ Ġbrâhîm b. „Ali b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî (ö. 476/1083),

et-Tenbîh,

- Ebû „Abdillâh b. Ebî Na r Muḥammed b. Futûḥ b. „Abdillâh el-Ḥamîdî (ö. 488/1095), Cezvetu‟l-Muḳtebes fî Aḫbari „Ulemâ‟i Endelus,

- Ebû „Ali Yaḥyâ b. Îsâ b. Cezle el-Baġdâdî (ö. 493/1100), el-Minhâcu‟l-Beyân

68

- Eb Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed el-Ġazâlî (ö. 505/1111) Mişkâtu‟l-

Envâr,

- Ebû Muḥammed el-Ḳâsım b. „Ali b. Muḥammed b. „Us mân el-Ḥarîrî (ö. 516/1122), el-Maḳâmât, Durratu‟l-Ġavvâs fî Evhâmi‟l-Ḫavâṣṣ,

- Cârullâh Ebu‟l-Ḳâsım Maḥmûd b. „Umar b. Muḥammed el-Ḫavârizmî ez- ZemaḫĢerî (ö.538/1144), el-Mufaṣṣal fi‟n-Naḥv, Rabî„u‟l-Ebrâr, el-Keşşâf

„an Ḥaḳâ‟iḳi Ġavâmiḍi‟t-Tenzîl,

- Ebû Sa„d „Abdulkerîm b. Muḥammed b. Man ûr et-Temîmî es-Sem„ânî (ö. 562/1167), el-Ensâb,

- Ebu‟l-Ḳâsım Ḫalef b. „Abdilmelik b. Mes„ d b. BeĢkuvâl (ö. 578/1183),

Târîḫu Endelus,

- Cemâluddîn Ebu‟l-Ferec „Abdurraḥmân b. „Ali b. Muḥammed el-Cevzî (ö. 597/1201), el-Muntazam fî Târiḫi‟l-Mulûk ve‟l-Umem, el-Mudhiş,

- Muḥammed b. Muḥammed Ṣafiyyuddîn b. Nefîsiddîn „Ġmâduddîn el-Kâtib el-Ġ behânî (ö. 597/1201), Ḫarîdetu‟l-Ḳaṣr ve Cerîdetu‟l-„Aṣr,

- Ebu‟l-„Abbâs Aḥmed b. „Abdilmu„min eĢ-ġerîĢî (ö. 619/1223), Şerḥu‟l-

Maḳâmât,

- „Ġzzuddîn „Ali b. Ebi‟l-Kerem Muḥammed b. „Abdilkerîm b. Abdi‟l-Vâhid Ġbnu‟l-Es îr (ö. 630/11233), el-Kâmil fi‟t-Târîḫ,

- Taḳiyyuddîn Ebû „Umar „Us mân b. „Abdirraḥmân Ġbn „Us mân b. Mûsâ Ġbnu‟ -Ṣalâh (ö. 643/1245), Ma„rifetu Envâ„i „Ulûmi‟l-Ḥadîs ,

- ġemsuddîn Ebu‟l-Muẓaffer Yûsuf b. Kazġ lî Sıbṭ Ebi‟l-Ferec Ġbni‟l-Cevzî (ö. 654/1256), Mir‟âtu‟z-Zemân,

- Aḥmed b. Ġbrâhîm b. Ebî Bekr Ġbn Ḫallikân eĢ-ġâfi„î (ö. 671/1282),

Vefeyâtu‟l-A„yân ve Enbâ‟i Ebnâ‟i‟z-Zemân,

- Tâcuddîn „Ali b. Enceb b. „Us mân b. „Abdillâh Ġbnu‟s-Sâ„î (ö. 674/1275),

Menâḳibu‟l-Ḫulefâ‟i‟l-„Abbâsiyyîn,

- Muḥyiddîn Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. ġeref b. Ḥasen b. Ḥuseyn en-Nevevî eĢ- ġâfi„î (ö. 676/1277), Tehzîbu‟l-Esmâ‟ ve‟l-Lu ât, er-Ravḍa,

- Necmuddîn Aḥmed b. Muḥammed b. „Ali Ġbnu‟r-Rif„a (ö. 710/1310), el-

69

- Tâcuddîn „Abdulbâḳî b. „Abdilmecîd el-Maḫz mî el-Mekkî (ö. 743/1342),

Behcetu‟z-Zemen,

- ġemsuddîn Muḥammed b. Aḥmed b. Us mân b. Ḳaymaz et-Turkmânî (ö. 748/1347), Târîḫu‟l-İslâm,

- Zeynuddîn „Umar b. Muẓaffer b. „Umar b. Muḥammed b. Ebi‟l-Fevâris Ġbnu‟l-Verdî (ö. 749/1349), Târîḫu İbni‟l-Verdî,

gibi kaynakların yanı sıra müellif, baĢta Kur„ân-ı Kerîm ve pek çok muteber hadis ve tefsir kitabıyla birlikte el-Ḥuṭay‟a (ö. 45/665), Ferezdaḳ(ö. 115/728), Ebu Nuvâs (ö. 198/814), Maḥmûd el-Varrâḳ (ö. 225/840), Di„bi‟l el-Ḫuzâ„î (ö. 246/680), Ġbnu‟r- Rûmî (ö. 283/896), el-Buḥturî (ö. 284/898), el-Mutenebbî (ö. 354/965), ġerafuddîn Ġbn „Uneyn (ö. 630/1232) ve Baha‟uddin Zuheyr el-„Atkî (ö. 656/1258) gibi Cahiliye döneminden çağdaĢlarına kadar çok sayıda Ģairin divanından da istiĢhâdda bulunmak suretiyle yararlanmıĢtır. Ayrıca es-Serûcî, mecâlis, muhâdara, emâlî, menkıbe, mesel, ahbâr tarzı ve tabakât, terâcîm tercüme-i hâl, ahvâl veyahut vefeyat olarak da adlandırılan biyografik-bibliyografik kitapların dıĢında tarih ve coğrafya gibi muhtelif alanlarda yazılmıĢ son derece önemli eserlerden de istifade etmiĢtir.

Son olarak Tuḥfetu‟l-Aṣḥâb‟da halen daha günümüzde tespit edilmemiĢ kaynakların var olduğu ve bu çalıĢmanın tahkîki esnasında kullanılan ve kaynakçada yer alan klasik eserlerin çoğunun da müellifin okuduğu kaynaklar arasında olduğu belirtilmelidir.