Edebiyat (Nesir, ġiir, Tabakât ve Edebiyat Tarihi)

Daha önce de zikredildiği gibi Aḥmed b. Ġbrâhîm es-Serûcî‟nin yaĢadığı dönemde çok sayıda âlim yetiĢmiĢ ve bir o kadar da eser telif edilmiĢtir. Bu konuda, edebiyatın belli baĢlı türleri olan nesir, Ģiir, edebiyat tarihi ve ahvâl, tabakât veyahut terâcim olarak da adlandırılan biyografi alanında kıymetli eserler kaleme alınmıĢtır.

Ġbnu‟l-Es îr (ö.637/1239)147

, Bahâ‟uddîn Zuheyr el-Kâtib (ö. 656/1258)148 gibi inĢâ sanatında çığır açan divan kâtipleri; en-Nuveyrî (ö. 733/1333)149

, Ebû Ḥayyân

142 _{Cemâluddîn Eb „Amr „Us mân b. „Umar b. Ebî Bekr b. Y nus Mısırlı fakih, edîb ve dil âlimidir. Bir}

süre ġam‟da yaĢayan âlim Ġskenderiye‟de vefat etmiĢtir. Farklı ilim dallarında önemli eserler kaleme alan müellif nahivde el-Kâfiye, sarfta ise eş-Şâfiye eseriyle ünlüdür. (Ayrıntılı bilgi için bk. e -Ṣafedî,

el-Vâfî bi‟l-Vefeyât, XIX, 321-325; ez-Ziriklî, el-A„lâm, IV, 211.)

143 _{Asıl adı Muvaffaḳuddîn Ya„îĢ b. „Ali b. Ya„îĢ Ġbn Ebi‟s-Serâyâ Muḥammed b. „Ali Ebu‟l-Beḳâ‟ olan}

müellif, Ġbn Ya„îĢ ve Ġbnu‟ -Ṣâni„ adlarıyla da bilinmektedir. Devrin önde gelen dilcilerinden olup aslen Musullu olan Ġbn Ya„îĢ Halep‟te doğmuĢ ve orada vefat etmiĢtir. Eserleri: Şerḥu‟t-Taṣrîfi İbn

Cinnî, Şerḥu‟l-Mufaṣṣal. (Ayrıntılı bilgi için bk. Ġbn Taġrîberdî, en-Nucûmu‟z-Zâhira, VI, 355; es-

Suyûṭî, Bu yetu‟l-Vu„ât, II, 351-352.)

144 _{Cemâluddîn Eb „Abdullâh Muḥammed b. „Abdullâh Ġbn Mâlik eṭ-Ṭâ‟î, Endülüs‟te doğmuĢ sonra}

ġam‟a taĢınmıĢ ve orada vefat etmiĢtir. Kıraat ve nahiv ilminde bilgi sahibi olan müellif, nahiv ilmine dair telif ettiği Elfiyye adlı eseriyle günümüze kadar adından söz ettirmiĢtir. el-Kâfiyetu‟ş-Şâfiye,

Lâmiyetu‟l-Ef„âl, Şevâhidu‟t-Tavḍîḥ ve el-„Arûḍ eserlerinden bazılarıdır. (Ayrıntılı bilgi için bk.

Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, III, 407-408; ez-Ziriklî, el-A„lâm, VI, 233; Keḥḥâle,

Mu„cemu‟l-Mu‟ellifîn, III, 450.)

145 _{Bahâ‟uddîn Muḥammed b. Ġbrâhîm b. Muḥammed b. Ebî Na r el-Ḥalebî, Ġbnu‟n-Neḥḥâs adıyla}

bilinmektedir. Aslen Halepli olup Kahire‟de ilim tahsil eden zat Mısır‟da yaĢayan dönemin değerli bir dil âlimidir. (Ayrıntılı bilgi için bk. Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, III, 294-297; Muḥammed b. Muḥammed b. Y suf Ebu‟l-Ḫayr Ġbnu‟l-Cevzî, Ġâyetu‟n-Nihâye fî Ṭabaḳâti‟l-Ḳurrâ‟, Mektebetu Ġbn Teymiyye, ty., II, 46; es-Suyûṭî, Bu yetu‟l-Vu„ât, I, 13-14.)

146 _{Cemâluddîn Ebu‟l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. „Ali el-En ârî Mısır‟da doğmuĢ ve Dîvânu‟l-}

ĠnĢâ‟da çalıĢmıĢ devrin önde gelen dil âlimlerindendir. Bir süre Trablus‟ta kadılık yapan âlim vefatına kadar Kahire‟de yaĢamıĢtır. Lisânu‟l-„Arab sözlükçülük alanında yapılmıĢ en meĢhur eseridir. (Ayrıntılı bilgi için bk. Bağdatlı Ġsmâîl PaĢa, Hediyyetu‟l-„ rifîn Esmâ‟u‟l-Mu‟ellifîn ve s âru‟l-

Muṣannifîn, Dâru Ġḥyâ‟i‟t-Turâs i‟l-„Arabî, Beyrut, 1951, II, 142; Keḥḥâle, Mu„cemu‟l-Mu‟ellifîn, III,

731.)

147

Na rullâh b. Muḥammed b. Muḥammed b. „Abdilkerîm eĢ-ġeybânî Ebu‟l-Fetḥ, Ġbnu‟l-Es îr el-Kâtib adıyla da bilinmektedir. Vezirlik, divan kâtipliği yapan âlim Cezîratu Ġbn Ömer‟de doğup Musul‟da eğitim görmüĢtür. Bir süre ġam‟da yaĢayıp Musul‟a dönen müellif Bağdat‟ta vefat etmiĢtir. el-

Mes elu‟s-Sâir fî Edebi‟l-Kâtib ve‟ş-Şâ„ir, Kifâyetu‟ṭ-Ṭâlib fî Naḳdi Kelâmi‟ş-Şâ„ir ve‟l-Kâtib ve el- Me„âni‟l-Muḫteri„a baĢlıca eserlerindendir. (Ayrıntılı bilgi için bk: Ġbn Ḫallikân, Vefeyâtu‟l-A„yân, V,

389-397; ez-Ziriklî, el-A„lâm, VIII, 31.)

148 _{Bahâ‟uddîn Ebu‟l-Faḍl Zuheyr b. Muḥammed b. „Ali el-Muhellebî el-„Atekî devrin Ģair ve}

28

el-Endelusî150, el-„Umarî (ö. 749/1348)151, Ġbn Nubâte el-Mı rî (ö. 768/1366)152 gibi değerli edebiyatçılar; Yaḥyâ el-Cezzâr (ö. 679/1281)153

Muḥammed b. „Abdilmun„im (ö. 685/1286)154, „Afîfuddîn et-Tilimsânî (ö. 690/1291)155, el-Bû îrî (695/1296)156, Sirâcuddîn el-Varrâḳ (695/1296)157, Ġbnu‟l-Verdî (ö. 749/1349)158 gibi çok sayıda

etmiĢtir. ġiirlerinin toplandığı bir divanı vardır. (Ayrıntılı bilgi için bk. Ġbn Ḫallikân, Vefeyâtu‟l-

A„yân, II, 332-338. )

149 _{ġihâbuddîn Ebu‟l-„Abbâs Aḥmed b. Abdi‟l-Vehhâb b. „Abdilkerîm en-Nuveyrî tarih, edebiyat gibi}

birçok ilim dalında eser vermiĢtir. Kahire‟de doğup orada vefat etmiĢtir. Nihayetu‟l-Ereb fî Funûni‟l-

Edeb en meĢhur eseridir. (Ayrıntılı bilgi için bk. e -Ṣafedî, el-Vâfî bi‟l-Vefeyât, VII, 110-111; Ġbn

Ḥacer el-„Asḳalânî, ed-Duraru‟l-Kâmine, I, 231.)

150 _{Es îruddîn Eb Ḥayyân Muḥammed b. Y suf b. „Ali b. Ḥayyân el-Endelusî el-Ġırnâṭî Arap dili ve}

edebiyatı, tefsir, hadis ve kıraat âlimidir. Gırnata‟da doğan âlim Kahire‟de eğitim alıp burada çok sayıda talebe yetiĢtirmiĢ ve Kâhire‟de vefat etmiĢtir. el-Baḥru‟l-Muḥîṭ, Tuḥfetu‟l-Erîb, et-Teẕyîl ve‟t-

Tekmîl, Dîvân, İrtişâfu‟ḍ-Ḍarb min Lisâni‟l-„Arab çok sayıdaki eserinden yalnızca birkaçıdır.

(Ayrıntılı bilgi için bk. eẕ-Ẕehebî, Ma„rifetu‟l-Ḳurrâ‟, s. 387; Bağdatlı Ġsmâîl PaĢa, Hediyyetu‟l-

„ rifîn, II, s. 152-153; ez-Ziriklî, el-A„lâm, VII, 152.)

151 _{ġihâbuddîn Ġbn Faḍlullâh Aḥmed b. Yaḥyâ b. Faḍlillâh el-ḲuraĢî ġam‟da doğup burada vefat etmiĢtir.}

ĠnĢâ, edebiyat, tabakât, tarih ve coğrafya gibi ilim dallarıyla meĢgul olan âlim bu alanlarda eserler vermiĢtir. Mesâliku‟l-Ebṣâr fî Memâliki‟l-Emṣâr, Muḫtaṣar Ḳalâ‟idi‟l-„İḳyân, Yaḳaẓatu‟s-Sâhir kaleme aldığı eserlerdendir. (Ayrıntılı bilgi için bk. Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, I, 157-161; Kâtip Çelebi, Keşfu‟ẓ-Ẓunûn, II, 1662; ez-Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 268.)

152 _{Cemâluddîn Ebû Bekr Muḥammed b. Muḥammed b. Muḥammed b. Muḥammed b. Nubâte el-Mı rî}

Mısır‟da doğup büyümüĢ, bir süre ġam‟da kalıp tekrar Kahire‟ye geri dönmüĢ ve hayatının sonuna kadar burada yaĢamıĢtır. ġair ve edipliğinin yanı sıra sır kâtipliği görevinde bulunmuĢtur. Dîvân,

Şerḥu‟l-„Uyûn fî Şerḥi Risâleti İbn Zeydûn, Maṭla„u‟l-Fevâ‟id, el-Muḫtâr min Şi„r İbni‟r-Rûmî

eserlerinden birkaçıdır. (Ayrıntılı bilgi için bk. es-Suyûṭî, Ḥusnu‟l-Muḥâḍara, I, 571; ez-Ziriklî, el-

A„lâm, VII, 38.)

153

Cemâluddîn Ebu‟l-Ḥuseyn Yaḥyâ b. „Abdilazîm b. Yaḥyâ b. Muḥammed b. „Ali el-Mı rî ailesinden dolayı kasaplık yaptığı için el-Cezzâr lakabıyla anılmıĢtır. Dîvân, Fevâ‟idu‟l-Mevâ‟id, „Alâ‟imu‟l-

Velâ‟im Ģairin önemli eserleridir. (Ayrıntılı bilgi için bk. Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, IV,

277-278; Ġbnu‟l-„Ġmâd, Şeẕerâtu‟ẕ-Ẕeheb, VII, 636.)

154 _{Tam adı ġihâbuddîn Eb „Abdullâh Muḥammed b. „Abdilmun„im b. Y suf b. Aḥmed el-En ârî el-Mı rî}

olan müellif Ġbnu‟l-Ḫaymî adıyla da bilinmektedir. Çok sayıda güzel nazım kaleme alan Ģâir el-

Ḳaṣîdetu‟l-Bâ‟iyye adlı eseriyle meĢhurdur. (Ayrıntılı bilgi için bk. ġihâbuddîn Aḥmed b.

„Abdilvehhâb en-Nuveyrî, Nihâyetu‟l-Ereb fî Funûni‟l-Edeb, thk. Necîb Mu ṭafâ Fevvâz - Ḥikmet Fevvâz, Dâru‟l-Kutubi‟l-„Ġlmiyye, Beyrut, ty., XXXI, 90-96.)

155 _{ġemsuddîn Suleymân b. „Ali b. „Abdillâh b. „Ali edib ve Ģairdir. ġam ve Mısır gibi Ģehirlerin yanı sıra}

Anadolu‟ya da seyahat etmiĢ ve Konya‟da Ṣadruddîn Konevî‟nin baĢında bulunduğu ilim meclisine katılmıĢtır. (Ayrıntılı bilgi için bk.Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, II, 72-73; e -Ṣafedî, el-Vâfî

bi‟l-Vefeyât, XV, 249-253.)

156 _{ġerafuddîn Eb „Abdillâh Muḥammed b. Saîd b. Hammâd b. „Abdillâh es-Ṣanhâcî el-Mı rî aslen}

Mağripli olup Mısır‟ın BehĢîm Ģehrinde doğmuĢ ve Ġskenderiye‟de vefat etmiĢtir. Divan sahibi olan Ģair el-Burde Ģiiri ile meĢhurdur. (Ayrıntılı bilgi için bk. es-Suyûṭî, Ḥusnu‟l-Muḥâḍara, I, 570; ez- Ziriklî, el-A„lâm, VI, 139.)

157 _{Tam adı Eb Ḥaf „Umar b. Muḥammed b. Ḥasen olup Mısır‟ın önemli Ģair ve ediplerindendir. Büyük}

bir divan sahibi olan âlim, Naẓmu Durrati‟l-Ġavvâṣ, Lem„u‟s-Sirâc gibi eserler de kaleme almıĢtır. (Ayrıntılı bilgi için bk. Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, III, 140; Ġbn Taġrîberdî, en-Nucûmu‟z-

Zâhira, VIII, 83; ez-Ziriklî, el-Aʿlâm, V, 63.)

158 _{Zeynuddîn „Umar b. Muẓaffer b. „Umar b. Muḥammed b. Ebi‟l-Fevâris, ġam‟da doğup Halep‟te vefat}

etmiĢtir. Dönemin ünlü fakih, edip, Ģair ve tarihçilerindendir. Teẕkiratu‟l-Ġarîb, el-Behcetu‟l-Verdiyye

29 Ģair; Ġbn Ḫallikân (ö. 681/1282)159

, Ebu‟l-Fidâ‟ (ö. 732/1331)160, eẕ-Ẕehebî, e - Ṣafedî (ö. 764/1363)161

gibi tabakât ve genelde tarih özelde edebiyat tarihi alanında günümüze kadar kaynak kitap olarak kullanılan eserler telif eden büyük âlimler yetiĢmiĢtir.162

Aḥmed b. Ġbrâhîm es-Serûcî de böyle ilmî bir ortamda yetiĢmiĢ ve hem kendi asrına hem de kendinden sonrasına önemli katkılarda bulunmuĢtur. ġimdi ise bu ortamın ona nasıl tesir ettiği kendi hayatı ile ilgili verilecek bilgilerle ortaya koyulacaktır.

bk. Muḥammed b. ġâkir, Fevâtu‟l-Vefeyât, III, 157-160; Ġbnu‟l-„Ġmâd, Şeẕerâtu‟ẕ-Ẕeheb, VIII, 275- 276.)

159 _{Tam adı ġemsuddîn Ebu‟l-„Abbâs Aḥmed b. Muḥammed b. Ġbrâhîm b. Ḫallikân el-Bermekî el-Ġrbilî‟dir.}

Edebiyat tarihi alanında önemli eserler kaleme alan müellif, hayatını Mısır ve ġam‟da geçirmiĢ, ġam‟da vefat etmiĢtir. Kadılık ve müderrislik görevlerinde bulunan âlimin en meĢhur eseri Vefeyâtu‟l-

A„yân an Enbâ‟i Ebnâ‟i‟z-Zemân‟dır. (Ayrıntılı bilgi için bk. es-Subkî, Ṭabaḳâtu‟ş-Şâfi„iyye, VIII, 33-

34; Ġbnu‟l-„Ġmâd, Şeẕerâtu‟ẕ-Ẕeheb, VII, s. 647-650.)

160

Tam adı Ġsmâ„îl b. „Ali b. Maḥmûd b. Muḥammed Ġbn „Umar b. ġâhinĢâh b. Eyyûb olan zât el- Meliku‟l-Mu‟eyyed ünvanıyla da tanınmaktadır. Edebiyat, tarih, din, felsefe ve tıp gibi ilimlerde bilgi sahibi olmasının yanı sıra aynı zamanda bir devlet adamıdır. Tarih ve coğrafya alanında kıymetli eserleri vardır. (Ayrıntılı bilgi için bk. es-Subkî, Ṭabaḳâtu‟ş-Şâfi‟iyye, IX, 403-404; ez-Ziriklî, el-

A„lâm, I, 319.)

161

Ṣalâḥuddîn Ḫalîl b. Aybek e -Ṣafedî, dinî ilimlerin yanı sıra tarih ve edebiyatta da derin bilgi sahibidir. Filistin‟de dağan müellif ġam, Kahire ve Halep Ģehirlerinde yaĢamıĢ, ġam‟da vefat etmiĢtir. ĠnĢâ kâtipliği ve vekillik görevlerinde bulunan e -Ṣafedî‟nin tarih ve edebiyat alanındaki eserlerinden birkaçı Ģunlardır: el-Vâfî bi‟l-Vefeyât, A‟yânu‟l-„Aṣr ve A‟vânu‟n-Naṣr. (Ayrıntılı bilgi için bk. es- Subkî, Ṭabaḳâtu‟ş-Şâfi„iyye, X, 5-6; Ġbnu‟l-„Ġmâd, Şeẕerâtu‟ẕ-Ẕeheb, I, 64-65.)

162 _{Burada temsili olarak bazı ilmi disiplinlere ayrılan ve bir ilim dalında adı zikredilen ulemânın ekseriyeti}

30

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

EBU’L-‘ABBÂS ġEMSUDDÎN AḤMED B. ĠBRÂHÎM ES-SERÛCÎ’NĠN HAYATI VE ESERLERĠ

31

1.1. EBU’L-‘ABBÂS ġEMSUDDÎN AḤMED B. ĠBRÂHÎM ES-