Müşterinin Borçları 1 Avans Verme Borcu

Borsa üyesi, emrin borsada icrasını kendisine uygun bir avans verilmesi şartına bağlayabilir. Avansı talep hakkı, borsa üyesinin emrin icrası amacıyla

274 _{Penezoğlu,s.134.} 275 _{Penezoğlu,s.134-135.} 276 _{Kırca,s.129.,Penezoğlu,s.137.}

yapacağı harcamalar için müşterisine kredi sağlama konusunda bir

yükümlülüğünün bulunmaması esasına dayanır277.

İMKB Yönetmeliği’nin 32.maddesine göre,

“ Borsa üyeleri, alım emri verenlerden kaparo ya da teminat veya satın alınmak istenen menkul kıymet tutarının tamamının makbuz karşılığında ödenmesini, satım emri verenlerden satmak istedikleri menkul kıymetlerin ya da bunları temsil eden belgelerin kendilerine veya temsilcilerine teslim belgesi karşılığında teslimini, müşteri emrinin Borsaya intikal ettirmenin ön şartı olarak isteyebilirler.

Kaparo, peşin tahsil edilen bedel veya teslim alınan menkul kıymetler ya da bunları temsil eden belgeler, işlem gerçekleşmediği takdirde en geç 1 iş günü içinde müşteriye iade edilir. İşlem gerçekleştiği takdirde kaparo ve peşin tahsil edilen bedel alış bedelinden mahsup edilir.”

Kaparo, pey akçesini ifade etmektedir. Pey akçesi, BK.md.156/I’e göre, sözleşmenin kurulmasına delil olmak üzere taraflardan birinin diğer tarafa verdiği bir miktar para olup, pişmanlık akçesi (zamanı rücu) niteliğinde değildir. BK.md.156/II uyarınca, aksine bir sözleşme veya yerel adet yoksa, pey akçesini alan, bunu alacağına mahsup etmek zorunda değildir. Borçlu tarafından sözleşmenin kurulması sırasında alacaklıya verilen paranın asıl borca mahsup edilmeyeceği yolunda BK.156/II’nin koyduğu karine, modern iş hayatının gereklerine uygun düşmediği gerekçesiyle eleştirilmekte ve pey akçesi olarak verilen paranın avans olarak ödendiğini kabul edip, asıl borca mahsup etmenin somut adalet duygusuna daha uygun düşeceği söylenmektedir278.

Pey akçesinin ispat için kullanılan delil ile aynı fonksiyonu gördüğünü

söylemek güçtür. Pey akçesi daha çok, sözleşmenin taraflarının sözleşmeyle borç altına girme yönünde kesin bir iradeye sahip bulunduklarını göstermekte, sözleşmeyi pekiştirmekte ve bir anlamda sözleşmenin teyidi

277 _{Kırca,s.146.} 278 _{Kırca,s.147.}

niteliğini taşımaktadır. Avans ise, bir şahsın yapacağı bir edim karşılığında ileride muaccellik kazanacak akdi bir alacağına mahsuben önceden ödenen paradır. Görüldüğü gibi, kaparo ile avans özlerinde farklı kurumlardır. Ancak, pey akçesi anlamında kullanılan kaparonun BK.156/II uyarınca asıl borca mahsup edildiği durumlarda kaparo ile avans bir anlamda aynı amaca hizmet ederler. İster kaparo, ister pey akçesi, isterse avans olarak adlandırılsın, müşteri tarafından borsa üyesine verilen paranın aynı zamanda bir teminat

fonksiyonu gördüğü göz ardı edilemez279.

3.1.4.2.2. Ücret Ödeme Borcu

Müşteri ile borsa üyesi arasındaki vekalet veya komisyon olarak

nitelendirilen hukuki ilişki, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmeden kaynaklandığından, müşterinin asli edimi piyasa üyesinin hizmet bedelini (ücretini) ödemektir. BK.md.416 f.1’de komisyon sözleşmesinde komisyoncunun ücret mukabilinde işlem tesis ettiği yazılıdır. BK. md.386 f.3’de de, vekalet sözleşmesinde sözleşme içeriğinde ücrete yer verilebileceği belirtilmektedir280.

Türk Sermaye Piyasası Mevzuatında aracı kuruluşlara (borsa üyelerine) ödenen ücret, “kurtaj” kavramı ile karşılanmaktadır. VOBY md.131’e göre, borsa üyeleri, vadeli işlem sözleşmesi bazında müşterileri adına yaptıkları işlemlerin sayısı ve tutarı üzerinden kurtaj ücreti alır281.

3.1.4.2.3. Masrafları Ödeme Borcu

Vadeli işlem piyasasında borsa üyesi tarafından gerçekleştirilecek

masraflar, başlangıç ve sürdürme teminatları, vergiler, piyasaya ve takas merkezine ödenecek ücretler, vadeli işlem sözleşmesinin ters işlem veya nakdi mutabakat ile sona ermesi halinde teminatlarla karşılanamayan zarar tutarı, fiziki teslim halinde teslimi yapılacak malın taşıma ve saklama masrafları olarak sayılabilecektir. BK. md.394 f.1 ve md. 422 f.1 gereğince, müşteri, borsa üyesinin kendi işlemlerine ilişkin olarak yaptığı masrafları

279 _{Kırca, s.147-148.} 280 _{Penezoğlu,s.141.} 281 _{Penezoğlu,s.141.}

ödemekle mükelleftir. BK. md.74 gereğince, yapılan masrafların ifası kural olarak derhal talep edilebilecektir. Ancak, çerçeve sözleşmede bunun aksinin

kararlaştırılması mümkündür282.

Borsa üyesi, masraflar nedeniyle alacaklı durumda bulunduğu parayı faizi ile birlikte talep edebilir. Müşteriden talep edilebilecek olan bu faiz, temerrüt faizi değil, kapital faizidir283.

3.1.4.2.4. Borsa Üyesini Borçtan Kurtarma Borcu

Borsa üyesi, BK.md.394, f.1 gereğince, vekil gibi, emrin icrası dolayısıyla müşteri hesabına giriştiği borçlardan kurtarılmasını müşterisinden isteyebilir. Esas itibariyle bu borç, müşterinin masrafları ödeme borcunun özel bir türüdür. Başka bir anlatımla, müşterinin borsa üyesini borçtan kurtarma yükümü, borsa üyesinin takas merkezine olan borcunun devam etmesi, bu borcun henüz ifa edilmemiş olması durumunda söz konusu olur. Borç takas merkezine yapılan ifayla sona ermişse, borçtan kurtarma yükümlülüğü,

masrafların ödenmesi yükümlülüğüne dönüşür284.

Borçtan kurtarma, ya kurtarıcı borcun nakli ile müşterinin borsa üyesinin borcunu üstüne alması, ya da borcu ödemesi veya borç için teminat göstermesi biçiminde olur285.

3.1.4.2.5. Borsa Üyesinin Uğradığı Zararı Tazmin Borcu

Müşterinin emrinin icrası sırasında zarara uğrayan borsa üyesi, bu hususta kusuru bulunmadığını ispatlayamayan müşteriden bu zararının tazminini talep edebilir (BK.md.394/II). Bunun için zararla müşteri emrinin icrası arasında uygun illiyet bağının varlığı gereklidir. Borsa üyesi müşterinin, kusuru bulunmadığını ispatlayamaması halinde zararının tazminini

282 _{Penezoğlu,s.142., Kırca,s.152.} 283 _{Penezoğlu,s.142., Kırca, s.152.} 284 _{Kırca, s.152-153.}

müşteriden isteyebilir. Müşterinin kusur derecesi, tazminat miktarının tayininde gözönünde tutulur286.