Lucia di Lammermoor

Lucia di Lammermoor, Gaetano Donizetti'in üç perdelik trajik operasıdır. Salvatore Cammarano tarafından Sir Walter Scott'ın The Bride of Lammermoor isimli romanından uyarlanarak yazılmıĢtır. Operanın prömiyeri Napoli'deki Teatro San Carlo'da 26 Eylül 1835'te yapılmıĢtır. Bu opera ülkemizde de en son 2012 yılında Antalya Devlet Opera Balesi‘nde sahnelenmiĢtir. Sir Walter Scott‘ın The Bride of Lammermoor romanı, dilimize çevrilmemiĢtir. Opera üç perdeden ve Ģu akıĢtan oluĢmaktadır: Birinci perde, Lucia sevgilisi Edgardo ile gizlice buluĢacaktır. Kale muhafızları kaleye birinin gizlice girdiğini fark ederler, onu aramaya baĢlarlar, onun Edgardo olduğundan Ģüphelenirler. Lucia‘nın ağabeyi Enrico, Edgardo‘yu öldürmeye yemin eder.

Lucia, Edgardo'yu beklerken, hizmetkarı Alisa, kıskançlıkla Ravenswood (Edgardo‘nun ailesi) ailesinden olan bir erkeğin bir kızı öldürdüğünü ve bu kızın hayaletinin kendine de göründüğünü söyler. Alisa‘ya göre bu bir uyarıdır ve Lucia‘nın Edgardo'ya olan aĢkından vazgeçmesi gerekmektedir. Edgardo sahneye girer, Fransa'ya gitmesi gerekmektedir. Enrico ile barıĢmak ve Lucia ile evlenmek

istemektedir. Lucia bunun imkânsız olduğunu söyler. Bunun yerine birbirlerine evlilik yemini verirler ve yüzük değiĢirler. Edgardo ayrılır.

Ġkinci perde de, Ailesi Lucia'nın Arturo'yla evlenmesini istemektedir. Enrico Lucia'yı bu evliliğe ikna etmek için sahte bir mektup gösterir ve Edgardo‘nun onu aldattığını söyler. Papazı ve hocası olan Raimondo da Lucia‘yı Arturo ile yeni evliliğe ikna etmeye çalıĢır. Arturo gelir ve Lucia ile evlilik sözleĢmesini imzalarlar. Bu sırada Edgardo gelir. Raimondo kavga çıkmasını engeller, Edgardo‘ya evlilik sözleĢmesini gösterir. Bunun üzerine Edgardo Lucia‘yı lanetler, yüzüklerini birbirlerine iade ederler. Edgardo zorla kaleden çıkarılır.

Üçüncü perde, Enrico Edgardo‘ya gider ve onu düelloya davet eder. Edgardo bu düello davetini kabul eder. Raimondo gelerek Lucia‘nın damadı öldüğünü söyler. Lucia girer, Edgardo ile evleneceği hayalleri içindedir. Lucia kendini kaybedip yere yığılır kalır. Edgardo düelloda kendini Enrico'nun kılıcı üzerine atarak ölmeye karar vermiĢtir. Düello baĢlamadan önce Raimondo gelir ve Lucia'nın öldüğünü haber verir. Egdardo kendi kamasını kendi göğsüne saplar.

Katie Mitchell‘ın Lucia di Lammermoor prodüksiyonu 2016 yılında Londra Royal Opera House‘da sergilenmiĢtir. Mitchell‘ın yorumunda, ilk dikkati çeken Ģey sahnenin tasarımı olmuĢtur. Orijinal metinde sahne dıĢında olan birçok olay vardır (Lucia‘nın kocasını öldürmesi, intihar etmesi gibi). Katie Mitchell simultane sahne tasarımı sayesinde sahnenin bir bölümünü Lucia‘nın yatak odası ve banyosuna dönüĢtürmüĢtür. Diğer bölümde olaylar akarken, yatak odası ve banyoda Lucia‘nın hayatı da aynı anda seyredilmektedir. Lucia böylece neredeyse tüm oyun boyunca sahnededir ve görünmeyen olaylar açıkça gösterilebilmektedir. Böylece hikayenin öznesi olan Lucia, prodüksiyonun ana odak noktasına dönüĢmüĢtür.

Lucia di Lammermoor operasında erkek karakterler çok fazla sahnedeler, psikolojileri iyi çizilmiĢ, kompleksler, heyecan vericiler ve ilginçler. Kadın karakterlerin çizilmesinde aynı derecede dikkat ve düĢünceli olunmadığını düĢünüyorum. Eksik gibi görünen bazı sahneler var. Böylece benim prodüksiyonum merkezdeki karakterlerin öyküsündeki boĢlukları doldurmaya çalıĢacak. Bu Ģeyleri

dengeleyecek. (Thompson, 2015).

Mitchell‘ın simultane sahneleme tasarımı çok sayıda eleĢtiri almıĢtır. ―Mitchell‘ın bölünmüĢ sahne yaklaĢımı, izleyicinin belirli bir anda sadece Ģarkı söylemesi

beklenen karakterleri değil, eĢ zamanlı olarak sahne dıĢında olanları da görmesini sağlıyor. Etkisi çok dikkat dağıtıcı.‖ (Hall, 2016).

―Asıl eylem bir taraftayken, diğer tarafta birçoğu Mitchell‘ın icadı olan çok sayıda dikkat dağıtıcı iĢ yürütülmekte.‖ (Tanner, 2016).

―Ġlgi sürekli olarak sahnenin baĢka bölümlerine çekiliyor, bizi Ģarkıcıdan, genellikle de güçlü, çekici bir sesi olan, ancak zorlayıcı dikkat dağıtıcılarla savaĢmak zorunda olan zavallı Edgardo karakterini oynayan Castronovo dan koparıyordu.‖ (Maddocks, 2016).

―

da

‖

Simultane sahne kullanımı, Mitchell ın Enrico ve Edgardo nun buluĢup düello yapmaya karar vermelerini, Lucia nın kocası Arturo yu hizmetçisi Alisa nın yardımıyla öldürmesini eĢzamanlı olarak sahnelemesiyle birleĢmektedir. Lucia, kocasını öldürerek yapmaya zorlandığı evliliğinden kaçmaya çalıĢırken, Enrico ve Edgardo nun düello yapma anlaĢmasında, Lucia nın erkek iliĢkilerinin yönettiği bir yaĢamdan kaçıĢ fikrini göstermiĢtir. Bu yorum, Edgardo nun operanın sonunda, Lucia nın banyosundaki ölüm aryasıyla sağlamlaĢtırılmıĢtır. EleĢtirmen Fiona Maddocks bu karara hayıflanmıĢtır: Castronovo nun son vedasını akan suyun sesine karĢı söylemek zorunda kalması, operasal saldırıydı diye yazmıĢtır. Ancak bunu bir saldırı olarak değil, erkek sesinin operanın anlatısını son sözleriyle kapsamasına izin vermeyi reddeden bir dikkat dağıtıcı olarak okursak, o zaman Mitchell‘ın istediği ve bunun ürettiği rahatsızlıklar, metinsel anlatımın yüzeyinin altında çalıĢan güç iliĢkilerini ortaya çıkarmak için etkili bir politik strateji olarak görülebilir. Katie Mitchell‘ın bir diğer katkısı da, hikayedeki boĢlukları doldurmaktır. Bir Ģarkıcının otuzlu ya da kırklı yaĢlarında olmasına rağmen 19 yaĢındaki bir Lucia yı oynadığı gelenekler, bana yanlıĢ mesaj veriyor gibi geliyor, demiĢtir. Bu yüzden bizi biraz serbest bırakmak istiyorum. Lucia nın karakteri kırklı yaĢlarında bir kadın olarak temsil edilecek ve hiçbir zaman evlenmeyeceğini çok fazla kabul etmiĢ olacak. Ve

bunun iyi bir hikaye, olumlu bir hikaye olarak anlaĢılmasını istiyorum. (Thompson, 2015).

Mitchell, dönemi yansıtmak için, hikayeyi 19. yüzyılın ortalarına yerleĢtirmeyi seçmiĢtir. Konseptim, birçok farklı eĢzamanlı ortamın olacağı bölünmüĢ bir sahne oluĢturmak. Ġlk sahnede, asıl eylem, Ģarkı eylemi, Normanno nun (kale muhafızlarının kaptanı) sevgilileri arayıĢını anlatacak – fakat aynı zamanda Lucia ve hizmetçisinin, erkek kılığına girerek kendini gizlemek için erkek kardeĢinin yatak odasına gizlice girdiğini göreceğiz. Tehlikeli bir durum içinde, kardeĢinin nefret ettiği sevgilisi Edgardo yla buluĢmaması gerekiyor; sadece normal hayatını sürdürmüyor. Lucia nın zekasını ve eylemliliğini yükselten böyle sahneler göstermek istiyorum. Bu tarz boĢlukları kastediyorum. Lucia nın neden delirdiğini anlamaya ihtiyacımız var. Ophelia nın nasıl delirdiğini göremediğimiz Hamlet te olduğu gibi, eksik bir sahne var. Aynı Lucia, onu önce aklı baĢındaonra deli görüyoruz. Burada bu boĢluğu dolduracağız. Sonuçta, eğer düğün gecenizde keskin bir alet aldıysanız ve çok güçlü bir adamı öldürmeye çalıĢtıysanız ve iĢler çok yanlıĢ gittiyse – bir bıçağın içeri girip çıktığı filmlerde olduğu gibi değil, ama bu tam bir kanlı karmaĢa – insanları rahatsız etmek için yeterli. Bunun tümünü göreceğiz.

(Thompson, 2015).

Opera metinlerinin yapı olarak dramatik yapıda olduklarını söyleyebiliriz ve formları müzikle paralellik gösterdiği için yapılarını değiĢtirmek pek mümkün olmayabilmektedir.

Bu opereti hazırladığımız tablolara göre inceleyecek olursak, ilk olarak Ģu göze çarpacaktır; Mitchell, bu yorumunu genel olarak dramatik yapıya uygun olacak Ģekilde sahnelemiĢ ama aynı zamanda postdramatik tiyatroda fazlasıyla gördüğümüz seyirci için dikkat dağıtma yöntemini seçmiĢtir. Ġlk izlenim dikkatin dağılmasıdır, fakat iyi incelediğimizde bunu kendi vesilesini anlatmaya hizmet eden bir biçim olarak kullandığını görebilmekteyizdir. Bunu postdramatik sahnelemedeki eĢzamanlılığa örnek olarak gösterebiliriz. Kendi vesilesine giderken yönetmen, postdramatik öğelerden yararlanmıĢ, fakat yazardan yola çıkarak yarattığı eserde dramatik yapıya uygun hareket etmiĢtir. Mitchell yorumunda, yazarın geçmiĢte kalmıĢ, günümüz için artık yanlıĢ olan politik yapıya ve değiĢen düzenine vurgu yapmıĢtır. EleĢtirmenler Mitchell‘ı metnin yapısını bozmakla itham etmiĢ olsalar da Mitchell özde sadece birkaç müdahaleyle eserde anlam kayması yaratmıĢtır.

Sahnelemede bütüne dair postdramatik ögeler vardır denilebilir, ama bu etkiler anlam karmaĢası değil, anlamın kayması Ģeklinde oluĢmuĢtur, bunu da yönetmenin yorumu olarak niteleyebiliriz. Yani Mitchell yazarın niyetini kendi vesilesi yönünde evirmiĢtir diyebiliriz. Bu nedenle sonuca giden süreçte postdramatik ögelerin kullanımının aslen dramatik yapıya hizmet ettiğini söylemek yanlıĢ olmayacaktır. Salt dramatik yapıyı oluĢturan ögelere ise temsilin tasarlanmıĢ oluĢunueyircinin konumunu, izleğin bütünlüklü ve tamamlanmıĢ oluĢunu ekleyebiliriz.

ġekil 4.6: Lucia di Lammermoor (Royal Opera House)

Kaynak: roh, 2016