LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

verimliliği, demografik ve beşeri sermaye faktörleri üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Bununla birlikte sağlık durumu iyi olan bireylere sağlanan eğitim olanaklarından daha etkin sonuçlar alınacağı ve sağlıklı kişilerin çalışma ömrünün daha uzun olacağı ve böylece bu kişilerden daha uzun süreli yararlanılacağı belirtilmektedir. Bu bağlamda beşeri sermaye açısından sağlık statüsünün de eğitim kadar önemli olduğu, ekonomik büyüme ve kalkınma açısından eğitim alanında yapılan yatırımlar kadar sağlık harcamalarının da gerekli olduğu kanısına varılmaktadır (Ay, Kızılkaya ve Koçak, 2013:164). Bu bağlamda çalışmanın temel amacı, eş bütünleşme ve Granger nedensellik testleri kullanılarak Türkiye’nin 1980-2017 dönemindeki sağlık göstergeleri ve ekonomik büyüme serileri arasındaki ilişkiyi ekonometrik olarak incelemektir.

2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

Mayer (2001), 18 Latin Amerika ülkesi için doğumda yaşam beklentisi ile büyüme arasındaki ilişkiyi araştırdığı çalışmada 1950-1990 yılları arasını baz alarak, doğumda yaşam beklentisinden büyümeye doğru bir nedensellik ilişkisinin olduğunu ortaya koymuştur.

Kar ve Ağır (2006), Türkiye’de sağlık harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi 1926-1994 dönemi için ADF, Johansen eş bütünleşme ve Vektör Hata Düzeltme Modelini kullanarak incelemiş olup, çalışma sonucunda ekonomik büyümeden sağlık harcamalarına doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını ortaya koymuştur.

Taban (2006), Türkiye’de sağlık göstergesi olarak doğumda yaşam beklentisi, sağlık kurumlarının sayısı, yatak sayıları ve sağlık personeli başına düşen kişi sayısı verilerini kullanarak büyüme üzerindeki etkilerini araştırmıştır. 1968-2003 yıllarına ait verilerin kullanıldığı analizden elde edilen nedensellik testi sonuçlarına göre sağlık kurumlarının sayısı dışındaki sağlık göstergeleri ile reel GSYH arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir.

Yumuşak ve Yıldırım (2009), sağlık göstergelerinin ekonomik büyüme üzerindeki etkisini inceledikleri çalışmada Türkiye’ye ait 1980-2005 yılları arasında sağlık harcamaları, doğumda yaşam beklentisi ve büyüme verilerini kullanmışlardır. Analiz sonucunda; Türkiye'de sağlık harcamalarından hasılaya doğru küçük ve negatif bir etkinin olduğunu ortaya koymuşlardır.

Çetin ve Ecevit (2011), 15 OECD ülkesine ait 1990-2006 dönemi yıllık verilerini kullanarak sağlık göstergeleri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Havuzlanmış Regresyon Modeli çerçevesinde panel OLS metodu ile elde edilen analiz sonuçlarına göre, sağlık harcamaları ile ekonomik büyüme arasında istatistikî olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

Sülkü ve Caner (2011), 1984-2006 yılları arasında Türkiye’nin kişi başına GSYH ile kişi başına özel, kamu ve toplam sağlık harcamaları verilerini kullanarak büyüme ile sağlık göstergeleri arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Johansen eşbütünleşme testinin kullanıldığı analiz sonucunda değişkenler arasında pozitif bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuşlardır.

28

Yıldırım ve Tıraşoğlu (2012), Türkiye’de sağlık harcamaları ve GSYH arasındaki ilişki 2006-2012 yıllarına ait aylık verileri kullanılarak araştırmışlardır. Araştırılan dönem için 2008 Dünya Ekonomik Krizinin muhtemel etkileri göz önünde bulundurularak, seride tek yapısal kırılmaya izin veren Lee ve Strazicich (2004) birim kök testi ve tek kırılmalı Gregory ve Hansen (1996) eş bütünleşme testi kullanmışlardır. Analiz sonucunda tek yapısal kırılma durumunda sağlık harcamaları ile ekonomik büyüme arasında uzun dönemli bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuşlardır.

Ay, Kızılkaya ve Koçak (2013), eş bütünleşme yöntemi kullanılarak Türkiye’nin 1968-2006 dönemindeki sağlık göstergeleri ve ekonomik büyüme serileri arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Sağlık göstergesi olarak yataklı sağlık kurumu sayısı, yataksız sağlık kurumu sayısı ve sağlık memuru başına düşen kişi sayısı ile ilgili verilerin kullanıldığı çalışma sonucunda değişkenler arasında pozitif bir ilişkinin olduğu gözlemlenmiştir.

Akar (2014), Türkiye’de 2004-2013 aylık verileri için sağlık harcamaları, sağlık harcamalarının nispi fiyatı ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi eş bütünleşme analizi ve vektör hata düzeltme modelini kullanarak analiz etmiştir. Çalışmanın ampirik bulgularına göre, uzun dönemde sağlık harcamaları, bu harcamaların nispi fiyatı ve ekonomik büyüme değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktayken, kısa dönemde anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir.

Selim, Uysal ve Eryiğit (2014), Türkiye ile 7 AB üyesi ülkeye ait 2001-2011 yılları arasında kişi başı sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisini kısa ve uzun dönemli olarak panel eş bütünleşme ve hata düzeltme modelleri kapsamında değerlendirmişlerdir. Analiz sonucunda elde edilen bulgulara göre kişi başı sağlık harcaması ve ekonomik büyüme arasında kısa ve uzun dönemde pozitif bir ilişki olduğu ortaya konmuştur.

Başar, Künü ve Bozma (2016), Türkiye’nin 1998-2016 dönemlerine ait aylık verileri kullanarak sağlık harcamaları ve eğitim harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini analiz ettikleri çalışmada uzun dönemde sağlık harcamalarındaki bir artışın ekonomik büyümeyi aynı yönlü etkileyeceğini ortaya koymuşlardır.

Saraçoğlu (2017), Türkiye'nin de aralarında yer aldığı 10 Avrasya ülkesinde 1995-2014 dönemi için kişi başına sağlık harcamaları ile büyüme arasındaki ilişkiyi Pesaran et al. (2008) yatay kesit bağımlılığı testi ve Hadri & Kurozumi (2012) panel birim kök testi, Westerlund & Edgerton (2007) panel eş bütünleşme testi ve Dumitrescu & Hurlin (2012) panel nedensellik testi kullanarak analiz etmişlerdir. Analiz sonuçları kişi başına sağlık harcamaları ile büyüme arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin olduğunu göstermiştir.

Kızıl ve Ceylan (2018), Türkiye’de 1979-2015 dönemi için sağlık harcamaları ve 65 yaş üzeri nüfusun ekonomik büyüme üzerine etkisini ARDL yaklaşımı ve FMOLS, DOLS ve CCR tahmin yöntemlerini kullanarak araştırmışlardır. Bulgulara göre kişi başı sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerinde pozitif ve istatiksel olarak