Dış Ticarete Etkisi

COVID-19 salgını nedeniyle dünya mal ticaretinin, 2020'de %13 ila %32 arasında düşmesi beklenmektedir. Neredeyse tüm bölgelerde, 2020 yılında ticaret hacimlerinde çift haneli düşüş yaşanacağı

öngörülmekte, en çok Kuzey Amerika ve Asya bölgelerinin bu durumdan etkilenmesi beklenmektedir. Özellikle elektronik ve otomotiv ürünleri olmak üzere karmaşık değer zincirlerine sahip sektörlerde ticaretin daha da düşeceği düşünülmektedir. Ayrıca, sadece mal ticareti değil hizmet ticareti de ulaşım ve seyahat kısıtlamaları nedeniyle direkt olarak salgından etkilenecektir. Öngörülen, bu düşüşlerin 2008-2009 finansal krizinden de fazla olacağı şeklindedir. Çünkü salgının hızını yavaşlatmak için getirilen hareket ve sosyal mesafe kısıtlamaları, işgücü arzı, ulaşım ve seyahat, dünyayı finansal kriz sırasında olmadığı kadar fazla etkilemiştir. Oteller, restoranlar, zorunlu olmayan perakende ticaret, turizm ve önemli imalat payları da dahil olmak üzere ulusal ekonomilerin tüm sektörleri salgın nedeniyle kapatılmıştır (WTO, 2020).

Son yıllarda Çin, üretim ölçeğindeki büyüme nedeniyle dünyanın üretim tedarikçisi haline gelmiştir. Çin, dünya arz ve talebinin %60'ını, dünya üretiminin % 65'ini ve dünya imalat malları ihracatının % 41'ini gerçekleştirmektedir. Bu nedenle, Çin’in Wuhan kentinden tüm dünyaya yayılan bu salgın, mal ve hizmet ticaretini derinden etkilemiştir (Barua, 2020). 2019 yılında dünyanın en çok ihracat yapan ülkesi olan Çin, aynı zamanda ABD’den sonra en çok ithalat yapan ülke konumundadır. Çin’in dünya ihracatı içindeki payı %13.2’dir.

Dünya Ticaret Örgütü (WTO) 2020 yılında salgın nedeniyle ihracatın Kuzey Amerika bölgesinde %40.9, Güney ve Orta Amerika bölgesinde %31.3, Avrupa bölgesinde %32.8, Asya bölgesinde %36.2 oranında azalacağını öngörmektedir.

152

Grafik 6: Seçilmiş Bazı Ülkelerin Aylık İhracat Değişimleri (%)

Kaynak: https://data.oecd.org/trade/trade-in-goods.htm

Grafik 6’da görüldüğü gibi Çin’de salgının şiddetlendiği Ocak ayında ihracatta %31 oranında düşüş yaşanmıştır. Avrupa ülkelerinde ve ABD’de Mart ayından itibaren salgının artışı ile birçok ülkede ihracatta büyük düşüşler görülmüştür. Türkiye’de Nisan ayında salgın nedeniyle ihracatta %41 oranında düşüş gerçekleşmiştir. Bunun en önemli nedeni; Türkiye’nin ihracatının yaklaşık yarısının Avrupa Birliği’ne (AB) gerçekleştirilmesidir.

WTO’ya göre salgın nedeniyle 2020 yılında ithalatın Kuzey Amerika bölgesinde %33.8, Güney ve Orta Amerika bölgesinde %43.8, Avrupa bölgesinde %28.9, Asya bölgesinde %31.5 oranında azalacağı tahmin edilmektedir. -60 -40 -20 0 20 40 60

Kas.19 Ara.19 Oca.20 Şub.20 Mar.20 Nis.20

Türkiye ABD Almanya Euro Bölgesi Çin Fransa Hindistan İngiltere İtalya Rusya

Grafik 7: Seçilmiş Bazı Ülkelerin Aylık İthalat Değişimleri (%)

Kaynak: https://data.oecd.org/trade/trade-in-goods.htm

Grafik 7’de görüldüğü gibi Çin’in Ocak ayında ithalatı da ihracatı gibi keskin bir düşüş göstermiştir. Salgın, Çin’de olduğu gibi tüm ülkelerde dış ticareti olumsuz etkilemiştir. Özellikle, Türkiye ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerde salgının etkisinin daha büyük olduğu görülmektedir. Türkiye’nin ithalatı Nisan ayında %25 azalmıştır. Çünkü Türkiye’nin en çok ithalat yaptığı iki ülke Çin ve Rusya’dır. Bu nedenle, salgının bu ülkelerde yayılması Türkiye’yi de büyük ölçüde etkilemiştir.

5. SONUÇ

Küreselleşmenin son yıllarda artışı ile birlikte dünyanın herhangi bir yerinde ortaya çıkan bir durum tüm dünyaya hızlıca yayılmaktadır. Özellikle, salgın hastalıkların pandemiye dönüşmesinde küreselleşme

-50 -40 -30 -20 -10 0 10 20

Kas.19 Ara.19 Oca.20 Şub.20 Mar.20 Nis.20

Türkiye ABD Almanya Euro Bölgesi Çin Fransa Hindistan İngiltere İtalya Rusya

154

oldukça etkili bir faktör durumundadır. Pandeminin yayılmasını engellemek amacıyla ülkeler farklı önlemler almaktadır. Bu önlemlerin başında izolasyon gelmekte, bunun gereği olarak da insan yoğunluğunun ve mobilitesinin kısıtlanmasına dair bir dizi politikalar uygulanmaktadır. Bu politikaların sonucunda ülkeler gerek sosyal gerekse ekonomik anlamda zorlu bir süreç yaşamaktadır.

Tüm dünyada pandeminin hızının yavaşlatılması için alınan önlemler gereği ülke sınırlarının ve ülke içindeki iş yerlerinin kapatılması, tüm ekonomik birimlerde hem arz hem de talep şoklarına neden olmaktadır. Özellikle, sağlık ürünleri, gıda ve iletişim sektörleri hariç bütün sektörlerde ani duruş yaşanmakta, bu durum tüm dünyada durgunluğa ve işsizliğe sebep olmaktadır. Ayrıca, pandeminin öngörülebilir olmaması ekonomideki sorunları artırmaktadır.

İnsanların salgın nedeniyle ellerinde nakit para tutmak istemesi, reel sektörde olduğu gibi finansal sektörde de olumsuz bir etkiye neden olmakta, finansal piyasalardan kaçışı artırmaktadır. Özellikle, gelişmekte olan ülkelerde görülen cari açık sorunun finansmanı için finansal piyasalardaki getiriler oldukça büyük önem taşımaktadır. Zaten salgın nedeniyle mal ve hizmet ticareti yapamayan ülkelerin finansal sistemde de ani düşüşler yaşaması, ülkelerin dış borç sorununu artıracaktır.

Salgın hastalıkların kısa dönemdeki olası etkileri; talep şoku, arz tedarikinde bozulma ve arz şoku şeklinde kendini gösterecektir. Orta vadedeki olası etkileri; ticaret ve finansal akışlardaki bozukluk, arz ve talep şokları nedeniyle gerçekleşecek fiyatlar şokları, gelir kaybı ve

işsizlik, finansal risk ve istikrarsızlık şeklinde olacaktır. Uzun vadedeki olası etkileri ise doğrudan ve dolaylı yatırımların azalması ve tüm dünyada durgunluğun görülmesidir. Bu durgunluğun bir buhrana dönüşüp dönüşmeyeceği salgının süresine ve yaratmış olduğu tahribata bağlı olacaktır. Bu nedenle hükümetler, salgının ekonomik etkilerine karşı etkin para ve maliye politikaları uygulamalıdır.

156

KAYNAKÇA

Acar, Y. (2020). Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgını ve Turizm Faaliyetlerine Etkisi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1), 7-21.

Akan, H. (2015). Grip ve Korunma Yolları. The Journal of Turkish Family Phisician, 6(4), 133-141.

Akbaba, M., Kurt, B., & Nazlıcan, E. (2014). Yeni Coronavirus Salgını. Turk J Public Health, 12(3), 217-227.

Al-Hazmi, A. (2016). Challenges presented by MERS coronavirus, and SARS corona virus to global health. Saudi Journal of Biological Sciences, 23, 507-511. Atabey, M. vd., (2003). Şiddetli Akut Solunum Yetmezliği Sendromu (SARS).

Akciğer Arşivi, 4, 155-159.

Ay, A. (2020). Orta Doğu Solunum Sendromu Coronavirüsü Salgınları. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(1), 158-167.

Azman, A. S. vd.,(2013). The incubation period of cholera: a systematic review. Journal of Infection , 66(5), 432-438.

Badur, S. (2010). Pandemik influenza A (H1N1) 2009 epidemiyolojisi. Türk Pediatri Arşivi Dergisi, 45(80), 25-30.

Baril, L. vd. (2019). Can we make human plague history? A call to action. BMJ Global Health, 4, 1-4.

Baron, R. C. vd., (1983). Ebola virus disease in southern Sudan: hospital dissemination and intrafamilial spread. Bulletin of the World Health Organization, 61(6), 997-1003.

Barua, S. (2020). Understanding Coronanomics: The economic implications of the coronavirus (COVID-19) pandemic. SRRN , 1-44.

Beeching, N. J. vd., (2014). Ebola Virus Disease. British Medical Journal, 349, 1-15. Buruk, K., & Özlü, T. (2020). New Coronavirus: SARS-CoV-2. Mucosa, 1(3), 1-4. Canning, D. (2006). The Economics of HIV/AIDS in Low-Income Countries: The

Case for Prevention. Journal of Economic Perspectives, 20(3), 121-142. Chan, P. K. (2002). Outbreak of Avian Influenza A (H5N1) Virus Infection in Hong

Kong in 1997. Clinical Infection Disease, 34(2), 58-64.

Çeti, B., & Ünlüönen, K. (2019). Salgın Hastalıklar Sebebiyle Oluşan Krizlerin Turizm Sektörü Üzerindeki Etkisinin Değerlendirilmesi. AHBVÜ Turizm Fakültesi Dergisi, 22(2), 109-128.

Çolakoğlu, G. (2010). Kuş Gribi (Avian İnfluenza) ve Korunma Önlemleri. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 3(2), 1-9.

Demeure, C. E. vd., (2019). Yersinia pestis and plague: an updated view on evolution, virulence determinants, immune subversion, vaccination, and diagnostics. Genes & Immunity Journal, 20, 357-370.

Dixon, S. vd., (2002). The Impact Of HIV And AIDS On Africa's Economic Development. British Medical Journal, 324(7331), 232-234.

Donnelly, C. A. vd., (2003). Epidemiological determinants of spread of causal agent of severe acute respiratory syndrome in Hong Kong. The Lancet Journal, 361(9371), 1761-1766.

Eastman, J. T. (2009). The Making of a Pandemic: Bubonic Plague in the 14th Century. The Journal of Lancaster General Hospital, 4(1), 10-17.

Fitch. (2020, 04 02). Global Economic Outlook - Coronavirus Crisis Update 2 April 2020. Fitch Ratings: https://www.fitchratings.com/research/sovereigns /global-economic-outlook-covid-19-crisis-update-april-2-2020-02-04-2020 adresinden alınmıştır

Gaffeo, E. (2003). The Economics of HIV/AIDS: A Survey. Development Policy Review, 21(1), 27-49.

Gössling, S., Scott, D., & Hall, C. M. (2020). Pandemics, tourism and global change: a rapid assessment of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, 1-20. Heymann, D. L., & Shindo, N. (2020). COVID-19: what is next for public health?

The Lancet, 395(10224), 542-545.

Hsiao, A. vd., (2018). The health economics of cholera: A systematic review. Vaccine Journal, 36, 4404-4424.

IATA. (2020). Air passenger demand & capacity evaporate amid COVID-19. Montreal, Canada: International Air Transport Association.

IHS Markit. (2020, 05 25). PMI by IHS Markit: https://ihsmarkit.com/products/pmi .html adresinden alınmıştır

IIF. (2020). Capital Flows Report Sudden Stop in Emerging Markets. Washington DC, ABD: Institute of International Finance.

ILO. (2020). How COVID-19 is changing the world: a statistical perspective. İsviçre: International Labour Organization.

İSO. (2020). İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat Sanayi PMI Raporu. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası.

Joo, H. vd., (2019). Economic Impact of the 2015 MERS Outbreak on the Republic of Korea’s Tourism-Related Industries. Health Security, 17(2), 100-108. Kanra, G., & Kara, A. (2003). SARS: Şiddetli Akut Solunum Yetmezliği Sendromu.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 46, 155-161.

Kaya, A., & Coşkun, A. (2015). VIX Endeksi Menkul Kıymet Piyasalarının Bir Nedeni Midir? Borsa İstanbul Örneği. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(1), 175-186.

Kenawy, M. A. vd., (2018). A Brief Report on Pubonic Plague (The Black Death) and its Origin. SEJ Diseases and its Preventions, 1(1), 1-8.

Keogh-Brown, M. R., & Smith, R. D. (2008). The economic impact of SARS: How does the reality match the predictions ? Health Policy Journal, 88, 110-120. Kumar, P. (2009). A large cholera outbreak due to a new cholera toxin variant of the

Vibrio cholerae O1 El Tor biotype in Orissa, Eastern India. Journal of Medical Microbiology, 58, 234-238.

Küçüksille, E. (2019). MSCI Değişim Duyurularının Hisse Senedi Getirilerine Etkisi. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 2(2), 155-166.

158

Malvy, D. vd., (2019). Ebola Virus Disease. The Lancet Journal(393), 936-948. Maphanga, P. M., & Henama, U. S. (2019). The Tourism Impact of Ebola in Africa:

Lessons on Crisis Management. African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 8(3), 1-13.

McKibbin, W., & Fernando, R. (2020). The Global Macroeconomic Impacts of COVID-19: Seven Scenarios. Centre for Applied Macroeconomic Analysis, 1-43.

Moody's. (2020, 03 06). Coronavirus will hurt economic growth in many countries well into Q2. Moody's Investors Service: https://www.moodys.com/research/ Moodys-Coronavirus-will-hurt-economic-growth-in-many-countries-well--PBC_1217764 adresinden alınmıştır

Nemli, S. A., & Demirdal, T. (2016). Ortadoğu Solunum Yetmezliği Sendromu Koronavirüsü. Kocatepe Tıp Dergisi, 17, 77-83.

Parlak, E. (2015). Middle East Respiratory Syndrome: MERS. Journal of Microbiology and Infectious Diseases, 5(2), 93-98.

Pourrut, X. vd., (2005). The natural history of Ebola virus in Africa. Microbes and Infection Journal, 7, 1005-1014.

Prager, F., Wei, D., & Rose, A. (2017). Total Economic Consequences of an Influenza Outbreak in the United States. Risk Analysis, 37(1), 4-19.

Rehberi, B. H. (2017). T.C. Sağlık Bakanlığı. Ankara: Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. S&P. (2020, 04 16). Economic Research: COVID-19 Deals A Larger, Longer Hit To Global GDP. S&P Global Rating : https://www.spglobal.com/ratings/en/ research/articles/200416-economic-research-covid-19-deals-a-larger-longer-hit-to-global-gdp-11440500 adresinden alınmıştır

Smith, K. M. vd., (2019). Infectious disease and economics: The case for considering multi-sectoral impacts. One Health, 7, 1-6.

Smith, R. D. (2006). Responding to global infectious disease outbreaks: Lessons from SARS on the role of risk perception, communication and management. Social Science & Medicine, 63, 3113–3123.

Spyrou, M. vd., (2016). Historical Y. Pestis Genomes Reveal the European Black Death as the Source of Ancient and Modern Plague Pandemics. Cell Host & Microbe Journal, 19, 874-881.

Suarez, D. L. vd., (2004). Recombination Resulting in Virulence Shift in Avian Influenza Outbreak, Chile. Emerging Infectious Diseases, 10(4), 693-699. Suntur, B. M., Kaya, H., & Kuşcu, F. (2018). Bir mevsimsel influenza epidemisi

deneyimi. Ege Tıp Dergisi, 57(1), 46-50.

Şanlı, K. (2010). İnfluenza Virüsü ve Domuz Gribi. JOPP Dergisi, 2(1), 4-12. Şit, A., Hacıevliyagil, N., & Büyükoğlu, B. (2019). VIX Endeksi ve Borsa Etkileşimi:

BIST 100’de Bir Uygulama. 23. Finans Sempozyumu (s. 766-773). İstanbul: Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi.

Teoh, S. L. vd., (2018). Global economic evaluation of oral cholera vaccine: A systematic review. Human Vaccines & Immunothrapeutics, 14(2), 420-429.

TÜBA. (2020). Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu . Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.

Uçucu, A. Ç. (2018). The Economic Roots of National Epidemics. 1st International Health Sciences and Life Congress, (s. 74-85). Burdur/ Türkiye.

UNWTO. (2020). Impact Assesment of the Covid-19 Outbreak on International Tourism . World Tourism Organization .

Veenstra, N., & Whiteside, A. (2005). Economic impact of HIV. Best Practice & Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 19(2), 197–210.

Velavan, T. P., & Meyer, C. G. (2020). The COVID-19 epidemic. Tropical Medicine and International Health, 1-3.

Weaver, J. (2014). The Impact of Emerging Diseases on Livestock. Seminar Nasional Teknologi Peternakan dan Veteriner, 11-17.

WHO. (2020, 05 11). Cholera. World Health Organization: https://www.who.int/ news-room/fact-sheets/detail/cholera adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 15). Covid-19. World Health Organization: https://www.who.int/ emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-coronaviruses adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 12). Ebola Virus Disease. World Health Organization: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ebola-virus-disease adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 12). HIV / AIDS. World Health Organization : https://www.who.int/ news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 17). Influenza (Avian and other zoonotic). World Health Organization: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/influenza -(avian-and-other-zoonotic) adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 17). İnfluenza (Seasonal). World Health Organization: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/influenza-(seasonal) adresinden alınmıştır

WHO. (2020, 05 14). Plague. World Health Organization: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/plague adresinden alınmıştır

World Health Organization. (2020, 05 09). https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death adresinden alınmıştır

WTO. (2020, 05 31). Trade set to plunge as COVID-19 pandemic upends global economy. World Trade Organization: https://www.wto.org/english/ news_e/pres20_e/pr855_e.htm adresinden alınmıştır

Xu, Z. vd., (2020). Pathological findings of COVID-19 associated with acute respiratory distress syndrome. The Lancet, 8(4), 420-422.

Yücel, B., & Görmez, A. (2019). SARS-Corona Virüsüne Genel Bakış. Türkiye Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 2(1), 32-39.

Zeren, F., & Hızarcı, A. E. (2020). KOVID-19 Koronavirüsün Hisse Senedi Piyasalarına Etkisi: Seçilmiş Ülkelerden Kanıtlar. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 3(1), 78-84.

BÖLÜM 7

SAĞLIK EKONOMİSİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALARIN TEORİK OLARAK İNCELENMESİ

Nihan ŞEKER13 M. Hakan YALÇINKAYA 14

13 Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Bölümü, e-mail: nihansekerr@gmail.com

14 Doç. Dr., Manisa Celal Bayar Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü, e-mail: mustafahakanyalcinkaya@gmail.com

1. GİRİŞ

Günümüzde gittikçe önemi artan sağlık ve sağlık ekonomisi ile ilgili çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Bu amaçla bu kapsamda literatür de yer alan ve sağlık ekonomisi alanında yapılan çalışmalar derlenerek genel bir sonuca ulaşmak hedeflenmiştir. Teorik şekilde yaptığımız araştırmalar sonucunda nitel özelliklere sahip olan çalışmamızın sağlık ekonomisi alanına ve ileride yapılacak çalışmalara fikir sağlayacağı düşünülmektedir.