Laboratuvar ÇalıĢmaları

2.5.1. Laboratuvar ÇalıĢması Nedir?

Laboratuvar çalıĢması öğrencileri araĢtırmaya, bulup öğrenmeye sevk eder ve nasıl öğrenileceğine entegre eder. Laboratuvar çalıĢması iyi bir fen bilimleri öğretiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Öğrencilerin bilimsel teĢebbüste bulundukları, soru sordukları, yaptıkları, sınıflandırdıkları, veri topladıkları, açıklama ve deney yaptıkları iĢ tam bir öğretimdir. Bu tür çalıĢma öğrencilerin plan yapmasına ve araĢtırmalara iĢtirak etmelerine izin verir veya ellerini kullanma yeteneklerini geliĢtirmelerine yardım edecek faaliyetlere katılmalarına müsaade eder.

Bazı laboratuvar çalıĢmaları öğrencilere özel aletleri kullanacakları el aktiviteleri, bazıları ise günlük hayatta karĢılaĢacakları sıradan aletleri kullanma becerileri kazandırır. Bazı laboratuvar çalıĢmaları ise çok az veya hiçbir aletin gerekli olmadığı doğal ortamlarda ve sahalarda meydana gelir.

Fen bilimleri laboratuvarı, fen bilimi öğretiminin kalbidir. Çünkü laboratuvar birçok amaca hizmet eder. Laboratuvar faaliyetleri öğrencileri bilimsel teĢebbüse yöneltir, dahil eder. Laboratuvar çalıĢmaları, öğrencilere kendi düĢüncelerini ve ulaĢtıkları sonuçları araĢtırmalar içinde paylaĢma imkânı verir. Laboratuvar faaliyetleri öğrencilere kendi kiĢisel gözlemler ile elde ettikleri verilerle yeni fikirler keĢfetmelerine yardım eder. Kavramlar ve teoriler arası iliĢki kurdurarak somut öğrenme deneyimleri kazandırır. Bu faaliyetler öğrencilerin bilime karĢı olumlu tavır geliĢtirmelerine de yardımcı olur.

Colletge ve Chiappetta (1989), fen bilimleri öğretiminde laboratuvar kullanımının dört önemli sebebi olduğunu ileri sürmüĢtür. Fen bilimleri ilk ve bazı orta

36

dereceli okullarda, öğrencilerin elle kullanacakları somut nesne ve fırsatlar olmaksızın kavrayamayacakları pek çok karmaĢık ve soyut konuyu ihtiva eder. Laboratuvar çalıĢmaları öğrencilere metotların ve fen bilimleri ruhunun değerini anlama ve onlara iĢtirak etme fırsatını verir. Uygulamalı deneyimler büyük oranda genelleĢtirilebilir sonuçlar ile yeteneklerin geliĢmesine ön ayak olur. Öğrenciler faaliyet ve uygulamalı çalıĢmalardan hoĢlanırlar ve sonuç olarak motive olurlar, fen bilimlerine olan ilgileri artar.

Hard (1964) laboratuvarların, sınıf çalıĢmalarıyla ilgili önemli fikirler üzerinde yoğunlaĢmasını ve ders kitabından önce gelmesini önermiĢtir. Hatta son zamanlarda bazı otoriterler fen bilimleri öğretmenlerine dersleri hipotez kurmanın, tahmin yapmanın, kavramları geliĢtirmenin ve fen bilimlerine doğru olumlu tavırlar geliĢtirmenin önemini vurgulayan laboratuvar çalıĢmalarına doğru götürmeyi tavsiye etmektedir (akt. Baltürk, 2006).

Laboratuvar çalıĢmalarının üzerinde çok duran tavsiyeler, bazı öğrenciler ve belirli amaçlar için uygun olabilir. Önceden iĢaret edildiği gibi, 1960‟lardaki ders programı reform projeleri daha çok laboratuvar yönelimli olmuĢtur. Ne yazık ki bunlar öğrencilere, değiĢen toplum hayatında yaĢamak için gerekli olan deneyimleri sağlayamamıĢ ve günlük hayatla ilgisi çok az olmuĢtur. Sonuç olarak değiĢik bir yaklaĢım kullanılmıĢ, tümdengelim ve doğrulama türü laboratuvar aktiviteleri fen bilimleri ders programı içindeki yerini almıĢtır.

Fen bilimleri dersinde laboratuvar çalıĢmalarının sıklığını, önemini ve amaçlarını belirleyecek olan kimse fen bilimi öğretmenidir. Eğer öğretmen laboratuvar çalıĢmasının önemli olduğuna inanıyorsa ve fen bilimlerinde ustalığa ve yeteneğe sahipse, öğrenciler öğretmenin felsefesini yansıtacak laboratuvar çalıĢmalarına sık sık katılabilme gibi iyi bir Ģansa sahip olacaklardır (Çepni ve diğ., 1994).

Eğer öğretmen bir fen bilimi programının fonksiyonunun bilgiyi aktarmak olduğuna inanıyorsa, laboratuvar nitelik itibariyle tümdengelim olacaktır. Sınıf tartıĢmaları ve ders kitabı okunduktan sonra tümdengelim metodu uygulanacak, böylece laboratuvar elde olan bilgileri onaylama hizmetini görecektir. Eğer öğretmen bir fen bilimi programının nitelik olarak araĢtırma olduğuna inanıyorsa, bundan sonra laboratuvar tümevarımlı olacaktır ve ders kitabını okumadan önce öğretmen dersi anlatmadan, sunmadan önce araĢtırmalar yapacaktır.

37

Fen bilimleri baĢlangıcında ve uygulamasında öğretmenler; fen bilimleri öğretmen mesleği felsefesini, (ders programını göz önüne alarak) öğrencileri, yetenekleri ve elde edilebilir malzemeleri dikkatli bir Ģekilde formüle etmelidirler. Öğretmen belirlenen amaçlara ulaĢmak üzere öğrencilerin kullanacağı değiĢik laboratuvar çalıĢmalarını bilip uygulayabilmelidir.

2.5.2. Laboratuvar YaklaĢımları

Birçok laboratuvar çalıĢması yaklaĢımı vardır ve farklı yaklaĢımlardan farklı sonuçlar elde edilir. Mesela bazı laboratuvar çalıĢmaları, kavramların önceden sınıfta tartıĢılmasını, bazıları ise belli bir özellikteki fen bilimleri süreçlerinin geliĢtirilmesini gerektirebilir. Her tür laboratuvar yaklaĢımı kendisini diğerlerinden ayıracak belli karakteristiklere sahiptir.

Genel olarak laboratuvar yaklaĢımları beĢ kategoride toplanabilir: 1. Doğrulama veya tümdengelim

2. Tümevarım

3. Fen bilimleri süreci yeterliliği 4. Teknik yeterlilik

5. AraĢtırma açısından yeterlilik (AraĢtırma yapmaya imkân verecek yeterliliğe sahip olma)

Doğrulama ve tümdengelim laboratuvar, belki de fen bilimleri derslerindeki laboratuvar çalıĢması yaklaĢımlarının en yaygın olanıdır. Bu laboratuvar çalıĢmasının amacı; kavramları, prensipleri (ilkeleri) ve kanunları örneklerle açıklamaktır. Öğretmen genellikle ilk önce, ders anlatımı, tartıĢmalar ve okuma ile ana fikri sunar.

Laboratuvar çalıĢmaları bir konuyu örneklerle açıklamak ve fikirleri somut faaliyetler kullanarak doğrulamak için yapılır. Mesela biyoloji öğretmeni farklı bakteri hücresi tiplerini göstermek için tümdengelim yaklaĢımını kullanabilir; ilk önce çubuk Ģekil spiral ve küresel Ģekilli hücreler tartıĢılır, bunu öğrencilerin mikroskopta değiĢik bakteri Ģekillerini gözlemledikleri bir laboratuvar oturumu takip eder.

Bir fizik öğretmeni öğrencilere ıĢığın yoğunluğunun ıĢık kaynağı ile alıcısının arasındaki mesafe arttığında nasıl azaldığını ispatlamak için doğrulama laboratuvar

38

yaklaĢımını kullanabilir. Laboratuvarlarla ilgili olarak öğrencilere sık sık bir formül sunulur ve problemler iki nokta arasındaki farklılıkları göstermek için bu formüller kullanılarak tahtada örneklerle açıklanır. Öğrenciler genellikle doğrulama laboratuvarları aracılığı ile bu matematiksel modellere ikna edilir, inandırılır. Birçok kavram, ilke ve kanunlar en iyi tümdengelim yöntemi ile geliĢtirilebilir. Bu yöntemde konu ilk önce öğretmen tarafından tartıĢtırılır, bunu fikri doğrulayacak bir laboratuvar faaliyeti takip eder.

Birçok fizik ve kimya kanunu laboratuvar çalıĢmalarında matematiksel formüllerle en iyi Ģekilde örneklerle açıklanarak anlatılır. Bu konular için formüller sınıfta ilk kez sunulduğunda öğrenciler bu formülleri anlayabilirler. Ancak verileri; kanunları ya da prensipleri doğrulamak için formül içinde kullanılmalarına izin verildiğinde, bu formüllerin anlamlarını kavrayabilirler.

Doğrulama laboratuvarı yapının büyük bir miktarı ve kılavuzluğu öğrencilere verilen pozitif özelliklere sahiptir. Öğrencilere öğrenmeleri istenen hususlar ve kendilerinden beklenenler hakkında fikir verir. Birçok öğrenci, özellikle ilköğretim ikinci kademe öğrencileri, belirsiz olan ödevleri hoĢ görmezler ve bu yüzden laboratuvar çalıĢmalarında neyi araĢtırdıklarını bilme ihtiyacı hissederler. Doğrulama laboratuvarları öğrencilere verileri toplamak için ve istenen sonuçlara ulaĢmak için izleyecekleri önceden belirlenmiĢ yöntemler sunar (Colletge, Chiappetta, 1989).