Büyütücüler: Büyüteç, bir nesnenin, bir alaşımın veya bir taşın yüzeyinin incelenmesinde, kuyumculukta sıkça kullanılan bir alettir. En azından bir tarafı dışbükey olan iki taraflı cam bir mercek kullanılır.
Çelik Kalemler: Engala kalemi, boşaltma kalemi, çılpa kalemi gibi isimler alırlar.
Çekiç: Sertliği ve parlaklığı aktarmakta, saflığı ayarlanmaktadır. Sıcak metallerin çekiçlemesi esnasında ince bir demir tozu, çekiç ve örsten değerli metale iletilir.
Çiftler (Pensler): Değişik alanlarda kullanılan ve değişik şekillerde adlandırılan bir alettir. Kuyumcular "çift" de demektedir. Küçük nesneleri ve taşları tutmak için kullanır.
Şekil 1. Çiftler
Domarika: Vernik yapımında kullanılan bir çeşit reçinedir.
Eğeler: Tesviyecilikte kullanılmaktadır. Eğe, iki kısımdan oluşur; Ġlki aletin diş açılmış eğe kısmı olup diğeri kuyruktur ve sapın içine girmektedir. Bu tür eğelere, "saplı eğeler" denir. Eğe tek sıra veya çift sıra dişli olabilir. Diş boyu, uzunluk ve genişlikten farklılık gösterir. Diş boyu bir inç veya bir cm. düşen diş sayısıdır. Eğeler diş biçimlerine göre kalın, kaba, yarı kaba, ince ve çok ince olarak sınıflara ayrılırlar.
Şekil 2. Eğeler
Faya Kâğıdı: Elmas mıhlamada k u l l a n ı l ı r .
Freze Uçları (Fisurlar): Sapları, matkap ucu gibi inceltilmiş ve değişik şekillere sahip bir çeşit eğedir. Her şekil kendi içinde numaralandırılmış olup, değişik çaptaki deliklerde kullanılırlar. Genelde bir deliğin (Dip kısmının) yuvarlatılması, bir kakmanın etrafının düzeltilmesi vb. işlerde kullanılır. En çok kullanılan Fisurlar, silindirik ve konik olanlarıdır. Normal eğelerin ulaşamayacağı girintili kısımlarda kullanılırlar. Dişlerinden dolayı taşlardan ayırt edilirler. Hem kuyumculukta, hem değerli taş yerleştirilmesinde kullanılırlar.
Şekil 3. Freze Uçları
1) Küresel 2) Kozalak 3) Disk 4) Kesik koni 5) Dişleri uçta kupa (dişleri içerde olanı daha yaygındır) 6) Konik 7) Silindirik konik 8) Silindirik 9) Lamba
İsteka: Elması yuvasına koymaya yarayan, balmumu ve kömür tozundan elde edilen bir çeşit mumdur.
Kargaburunlar: Bir teli veya levhayı tutmak, çekmek ve eğmek için kullanılır. Uçların şekilleri kullanım alanlarına göre farklılık göstermektedirler.
Şekil 4. Kargaburunlar
Keskiler: Kesme kapasitesi, kesilebilen en kalın çaplı çelik telle belirlenir. Eğer çelik su verilmemiş (sertleştirilmemiş) ise, bu kalınlık fazla olur. Tutacağa göre ağız izlemlerinin eğimi önemlidir. Geleneksel keskide bu düzlemler kesişirken, modern
keskilerde düzlemler eğimli ya da düzdür. Bu tipler kullanıcıya daha fazla rahatlık sağlamaktadır.
Şekil 5. Keskiler
a) Geleneksel keski b) Düz keski c) Eğimli (yan) keski Kılavuz ve Paftalar: Somun ve cıvataların dişlerinin açılmasında özel kılavuz ve paftalar kullanılır. Makinede ve elde kullanılan çeşitleri vardır. Somun veya delik içine vida dişi açmak için kullanılan kılavuzlar diş tipine göre (kör delik, boydan boya delik vb gibi) farklılıklar gösterir.
Şekil 6. Kılavuz ve Paftalar
Maşa: Elle tutulamayacak kadar ısısı yükselmiş olan metal veya eritme kaplarını tutmak için kullanılan bir alettir. Çeşitli ebat ve özelliklerde olan maşalar bir ucu birleştirilmiş iki demir çubuk şeklindedirler.
Makaslar: Kuyumcular fazla büyük makaslar kullanmazlar. Genelde kesilecek kalınlıklar küçük olduğundan 10 ve 15 cm olanları kullanılır. Uzun levhaları kesmek için özel şekilli ve rahat çalışmayı sağlayan makaslar kullanılır. Seri üretimlerde, motorlu makaslardan haydanılmaktadır.
Malafalar: Yüzükler için kullanılan demir bir konik şekildedir. Başka bir deyişle yüzük işlemede, malafa bir nevi örs vazifesi görmektedir. Nitekim çekiçle vurulan darbelerin etkinliğini artırmaktadır. Boyları farklı farklı olup, geniş ve dar olanları vardır. Sapın yanında en ufak ve en büyük çapı belirten sayılar vardır.
Şekil 8. Malafalar
Mandren: Hareketi sağlamak üzere bir aletin sapını sabitlemeye yarar. Vidalı bir sistem sayesinde, döndürüldüğünde sıkışan en az üç parçadan oluşur. Kuyumculukta el ve kuyumcu frezesi, frezelerde vb aletlerde rastlanır. Tornalarda da bulunan mandren, özel bir anahtar ile açılıp kapanır.
Matkap Uçları: Kuyumcu delik açmak zorundadır. Testerenin ağzını geçirmek için, taşa yuva açmak için, menteşe yerleştirmek için, diş açmak için vs. kullanılır. Piyasada helisel uçları bulunmakta olup bu uçlar malzemenin sertliği, talaşın türü ve deliğin derinliğine göre farklılık göstermektedir. Mızrak uçlar, nispeten yumuşak malzemelerde ve derin olmayan deliklerde kullanılır. Kuyumculukta genelde 1 mm. daha büyük delikler delinmediğinden talaş yok denecek kadar azdır. Delik açmak için matkap ucu kullanılır. Matkapla el ve elektrikli matkaplar olarak ikiye ayrılır.
Şekil 9. Matkap Uçları
Pota: Madenin eritildiği kaptır. Tas şeklinde biçimlendirilmiş kilin pişirilmesi sonucu elde edilmiştir.
Şalimo: Sıvı gaz ile çalışan bir alettir. Tavlama, eritme ve kaynak işlerinde sıcak basınç şalimodan çıkan alevle sağlanır. Kullanım amacına göre eritme, tavlama ve kaynak gibi başlık çeşitlen mevcuttur.
Şekil 11. Şalimolar
Şide: Potada eritilen madenin, eriyik halde dökülerek dondurulmasında kullanılan bir malzemedir. Demir-çelikten yapılmış olup, eritilen madenin döküleceği çeşitli boy ve genişlikte dökümle oluşturulmuş yuvaları mevcuttur. Silindirde şekillenecek olan maden, şidenin yuvalarında, silindire uygun halde dondurulur. Astar Şidesi, Tel Şidesi, Halka Şidesi gibi çeşitleri bulunmaktadır.
Şekil 12. Şideler
Testere: Kuyumcunun temel aletlerindendir. Ġki ayrı kısımdan oluşmaktadır: Sabitleyici vidası bulunan bir sap ve uzun bir kılı, değişik boyları vardır. Erkek yüzüklerinin şekillendirilmesinde, kalıp ile çoğaltılan nesnelerin ayrılmasında, levhaların kesilmesinde daha büyük testereler kullanılırken, hassas işlerde en inceleri kullanılır. Bazı durumlarda levhanın üzerine çizilmiş bir şekil kesilebilir.
Zımba: Ġnce levhaların kesilmesinde kullanılır. Kesilen parça aletin içinde kalır ve elle çıkarılır. Bazı türlerinde ise kesilen parça fire ile birlikte alt kısımda bulunan boşluktan düşer.