Kumul Makamlarındaki Danslar

Uygur dansları insanlara estetik haz veren, bazen tek bir kişi ile bazen birden fazla kişi ile sahnelenen, genellikle müzik eşliğinde icra edilen geleneksel hareketlerdir. Makamların icrasında danslar önemli bir yer tutar. Çok eski bir geçmişe sahip olan makam ve meşrep, Kumul Uygurlarının günlük yaşamının bir parçasıdır. Marko Polo, eserinde Kumul halkıyla ilgili şu bilgiye verir: “Kumullular çok neşeli insanlar doğrusu. Gülüp oynamasını çok seviyorlar. Öyle derin düşünceye dalan insanlar değil, başlıca uğraşları müzik. Zaten varsa müzik, yoksa müzik. Çalsınlar, dans etsinler, eğlensinler.”86

Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere, Kumul’da müzik sosyo- kültürel yaşamın temelini oluşturur.

Kumul Dansı:

Dans sanatı, insan medeniyetinin en eski hareketli faaliyetlerinden biridir. Yani canlılığın en belirgin işareti olan dans, değişik makamlarla günümüze kadar ulaşmıştır. Uygur makam ve dansları eskiden beri diğer halkların dans ve makamlarını etkileyerek dünyada ün kazanmıştır. Çinlilerin ünlü yazarı Bey Cu Yi “Atlas Dansı” adlı şiirinde dans ve makama dair şu ifadeleri kullanmıştır:

Bin gazel, yüz bin dans, sayısını öğrenmek çok zordur,

45

Hepsinin içinde atlas dansı hayatıma heyecan kattı87

Kumul meşrepleri aynı zamanda kültür ve dans okuludur. Her meşrepte yeniden yaratılan koşaklar, icra edilen dansları daha güzel bir hale getirir. Uygurlarda danslar çok çeşitlilik göstermekle beraber Kumul’da icra edilen danslar daha farklı bir şekilde kendini göstermektedir.Dans icrasında belli bir yerde icra edilen meşreplerde toplanan ahali içinde genellikle erkekler erkeklerle, kızlar kızlarla dans etse de bazen erkelerin sevdiği kızı dansa kaldırdığı veya karşı cinse sevgisini söylemek için de dansa davet ettiği görülmektedir. Dans sırasındaki el ayak figürleri erkeklerin erkeklere has biraz da sert görülürken kadınların yapmış olduğu figürlerde kadına has kibar ve nazik hareketler olmaktadır. Dans esnasında insanların yüz ifadeleri de çok önemlidir. Dansın vermiş olduğu mutluluk ve heyecanla yüzler genellikle güleç bir şekildedir. Karşı cinsler karşılıklı oynarken birbirlerinin yüzüne bakarak oynar.Kumul danslarında genel olarak hareketler estetik ve birbirleriyle ahenk içindedirler.

Nazırkom Dansı:

Nazırkom dansı Uygur halkının ortak değerlerini yansıtan bir dans türüdür. Bu dansıdiğerlerinden ayıran en önemli özellik komik bir mahiyete sahip olmasıdır. Bu dans türü icra edilirken bir ya da iki kişinin değişik kılıklara girerek toplanan halkı farklı figürler eşliğinde güldürmeye çalışması söz konusudur. Dans esnasında oynayan kişiler sözleri genellikle doğaçlama söylerken dans figürlerinde de ayaklarını daha fazla kullanmaktadırlar. Dansı icra edenler genellikle el ayak, yüzdeki uzuvları hareket ettirme yeteneğine sahip kişilerdir. Uzuvların hareket ettirilmesi ise insanlar arasında gülmeye sebep olmaktadır.88

Tabak (Çine-Tahse) Dansı:

Bu dansı icra eden kişi başının üstüne en az üç veya daha fazla tas koyar. Başının üstüne koyduğu bu tasların es üstte olanın içine ise su koyar. Başının üstünde tasları yere düşürmemeye çalışırken bir yandan da her bir eline bir tabak alır. Eline almış olduğu bir yüzük ve ya yüzük kadar büyük bir demir ile tabaklardan değişik sesler

87 _{Abduşükür Muhammed Emin, Uygur Makam Hazinesi, Şincañ Üniversitesi Neşriyatı, 141-151.} 88 _{Yusuf Ğazi, Kumul Makamları Hakkında Tetkikat, Şincañ Güzel Sanat Neşriyatı, 2014, 360.}

46 çıkararak dans eder. Dans eden kişi genellikle bu alanda ustalaşmış bir kişidir. Zira başın üstünde tasları dengede tutarken aynı zamanda müzik eşliğinde dans etmek zordur. Dansçı hem çalınan müzik hem de kendi elindeki tabakların çıkarmış olduğu ritimle seyircileri eğlendirmektedir. Dans icrasında, icra eden kişi uzman olduğu için danstaki hareketler daha uyumlu ve dans malzemelerinin kırılgan olmasından dolayı da hareketler daha nazik ve kibardır.89

Kara Çıra Dansı:

Bu dans türü çok eski zamanlardan günümüze taşınmıştır.90_{İcra eden kişi başına ve}

ellerine birer yanan mum koyarak oynanır. Bu dans icra edilirken biraz daha dikkat edilmesi gerektiğinden tabak dansı gibi bu işi bilenler tarafından uygulanır. Bu dans özellikle Kumul’un Beş Şehir91_{, On İki Dağ}92

bölgesinde daha yaygın ve orijinal bir şekilde icra edilmektedir.93

Yaşlı Erkek-Yaşlı Kadın (Bovay-Momay) Dansı:

Bu dans, Kumul’da hemen her insan tarafından bilinir ve icra edilir. Bu dans genellikle yaşlıların karşılık bir şekilde birbirleriyle uyumlu hareketlerinden oluşur. İcra sırasında yaşlı kadın veya erkeğin dans figürleri nazik, karşısındakine saygı ifade eder bir şekilde oynanırken bu hareketlerin daha genç olan kişilere örnek olması istenir. Bu dansın amacı gençlere faziletli, ahlaklı, erdemli ve saygıyı olmayı öğretmektir.94

Tavuk Dansı:

Tavuk dansını ise bir erkek ve bir kadın icra eder. Erkek horoza benzemek için kostüm giyerken kadın tavuğa benzemek için kostüm giyer. Mecliste müzik eşliğinde dans etmeye başlarlar. Bu dansta genel olarak hayvan figürleri ön plandadır. Bu dansın vermek istediği mesaj erkelerin kadınlara, zenginlerin fakirlere ve

89

Yusuf Ğazi, Kumul Makamları Hakkında Tetkikat, Şincañ Güzel Sanat Neşriyatı, 2014, 355. 90_{Bu dansın ortaya çıkışı ve icrası hakkında geniş bilgi için bk. Nuri Mahmut, Türk Halk Oyunu} “Çayda Çıra” ve Uygur Halk Dansı “Dalda Çıra” Üzerine, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 2013, S. 2, 37-40.

91

Beş Şehir: Sumkağa, Astane, Karadöve, Lapçuk, Toğuçi.

92 _{On İki Dağ: Şarlar, Koray, Bağdaş, Tal, Tömurti, Toşo, Nerinkir, Tuz Köl, Aratürük, Num, Bay,} Edir.

93 _{Yusuf Ğazi, Kumul Makamları Hakkında Tetkikat, Şincañ Güzel Sanat Neşriyatı, 2014, 362.} 94 _{Yusuf Ğazi, age.,362.}

47 güçlülerinzayıflara yapmış olduğu baskının kötü olduğunu vurgulamaktır. Birlikte el ele vererek bu dünyanın daha yaşanabilir hale getirilebileceği mesajı da verilir.