H3: Firmaların krizden ekonomik anlamda etkilenmeleri ile yönetsel ve örgütsel anlamda etkilenmeleri arasında bir ilişki vardır.
Bazı firmaların 2008 krizinden ekonomik anlamda etkilenmesinin yanında, firma yönetici ve çalışanlarının yönetsel, örgütsel ve psikolojik olarak etkilendikleri görülmüştür. Bu etki olumsuz olduğu gibi olumlu da olmuştur. Firmaların hangilerinin yönetsel, örgütsel ve psikolojik olarak olumsuz yönde daha fazla etkilendiğinin tespit edilmesi beklenmektedir.
Kriz sonuçlarının firma yönetici ve çalışanları üzerindeki yönetsel, örgütsel ve psikolojik etkilerinin test edilmesi için yaşadıkları sorunlara ilişkin 9 soruluk 5’li likert ölçeği hazırlanmıştır (1= kesinlikle katılmıyorum, 3=kararsız, 5=kesinlikle katılıyorum). Firmaların 9 soruya verdikleri yanıtların güvenilirlikleri için Cronbach Alpha değerine bakılmış, alpha değeri 0,884 ( >0,600) olarak bulunmuştur. Böylece verilerin güvenilirliğinin yüksek olduğu görülmüştür.
Tek tek soru bazında firmaların krizden ekonomik olarak etkilenmesi ile firma yönetici ve çalışanlarının yönetsel, örgütsel ve psikolojik olarak etkilenmeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığı araştırılmıştır. Analiz için bağımsız örnek t testi uygulanmıştır. Bağımsız örnek testinin en önemli kriterlerinden biri grup varyanslarının eşit olmasıdır. Bunu için de Levene testi uygulanmıştır. Bu ifadeler aşağıda gösterilmiştir;
V16a: Yöneticilerimizde ve personelimizde psikolojik sorunlar yaşadık.
V16b: Karar sürecimiz bozuldu.
V16c: Firma içi iletişimimiz bozuldu.
V16d: Firma içi güven ortamı zarar gördü.
V16e: Firma içi çalışanların motivasyonu bozuldu, korku ve panik yaşadık.
V16f: Personelimizde ve yöneticilerimizde değişimlere karşı olumsuz bir durum oluştu.
146
V16h: Merkezi bir yapıya geçtik.V16i: Piyasadaki güven ortamı bozuldu.
Tablo 4.30. Ortalamaların Eşitliğine İlişkin Bağımsız Örnek testi
Ortalamalar Levene İstatistiği Olumlu Etkilenen Olumsuz Etkilenen F p v16a 2,63 3,24 ,038 ,846 v16b 2,75 3,47 ,089 ,765 v16c* 2,15 2,82 28,026 ,000 v16d* 2,28 2,79 5,530 ,020 v16e 2,48 2,93 ,426 ,515 v16f 2,53 3,02 ,149 ,700 v16g 2,38 2,64 3,581 ,060 v16h 2,48 2,75 2,506 ,115 v16i* 3,45 4,04 4,451 ,036
*%95 güven aralığında anlamlı, grup varyansları eşit değil
Tablo 4.31. Ortalamaların Eşitliğine İlişkin Bağımsız Örnek Testi
t Df P Ortalama farkı Farkın std. Hatası v16a* -2,821 154 ,005 -,616 ,218 v16b* -3,371 154 ,001 -,716 ,212 v16c* -3,922 85,737 ,000 -,669 ,171 v16d* -2,592 154 ,010 -,518 ,200 v16e* -1,973 64,166 ,043 -,456 ,231 v16f* -2,207 154 ,029 -,492 ,223 v16g -1,424 154 ,156 -,263 ,185 v16h -1,420 154 ,158 -,275 ,194 v16i* -2,963 64,356 ,004 -,593 ,200
* %95 güven aralığında gruplar arasındaki fark anlamlı.
Daha önce ifade edildiği gibi, t-testi istatistikleri grup içi varyansların eşit olduğu ve eşit olmadığı varsayımlarına ait iki farklı değer üretmektedir. Sadece firma içi iletişim, firma içi güven ortamı ve piyasadaki güven ortamı değişkenlerinin grup içi varyanslarının eşit olmadığı görüldü. Bu nedenle yalnızca bu değişkenlere ait t testi istatistik değerlerinden varyansların eşit olmadığı varsayımına yönelik değerleri alındı. v16a (t=-2,821, df=154, p=0,005), v16b (t=-3,371, df=154, p=0,001), v16c (t=-3,922,
147
df=85,737, p=0,000), v16d (t=-2,592, df=154,p=0,010),v16e (t=-1,973, df=64,166, p=0,043), v16f (t=-2,207, df=154, p=0,029), v16i (t=-2,963, df=64,356, p=0,004) değişkenlerine ait p değerleri 0,05’in altında olduğundan gruplar arası ortalamaların eşit olmadığına ilişkin H3 hipotezi kabul edilir. Bir başka deyişle, yöneticiler ve personelin
psikolojisi, karar süreci, firma içi iletişim, firma içi güven ortamı, çalışanların motivasyonu, personel ve yöneticilerin değişimlere karşı tavrı, piyasadaki güven ortamı, değişkenlerine ait grup ortalamaları arasındaki fark anlamlıdır. Firmaların krizden etkilenme değişkeninin yöneticiler ve personelin psikolojisi, karar süreci, firma içi iletişim, firma içi güven ortamı, çalışanların motivasyonu, personel ve yöneticilerin değişimlere karşı tavrı, piyasadaki güven ortamı değişkenleri üzerinde etkisi olduğu gözlenmiştir. Kısaca, krizden olumsuz yönde etkilenen firmaların yönetici ve personelinin psikolojisi’nin de olumsuz yönde etkilendiği, olumlu yönde etkilenen firmaların da buna karşın yönetici ve personelinin psikolojisi’nin olumlu yönde etkilendiği ve bu farkların anlamlı olduğu gözlenmiştir. Aynı farkın karar süreci, firma içi iletişim, firma içi güven ortamı, çalışanların motivasyonu, personel ve yöneticilerin değişimlere karşı tavrı ve piyasadaki güven ortamı değişkenleri bakımından da anlamlı olduğu gözlenmiştir.
Bu değişkenlerle içsel tutarlılığın test edilmesi, başka bir ifadeyle bu 9 değişkenin tek bir ölçek olarak değerlendirilebilmesi için, firma yönetici ve çalışanlarının yönetsel, örgütsel ve psikolojik olarak krizden ne derece etkilendiğinin bir göstergesi olarak kullanabilmek için önce krizden etkilenme değişkeni ile bir fark teşkil etmeyen yetki ve sorumluluklarda karmaşa ve merkezi yapıya geçme değişkenleri çıkarılmıştır. Kalan değişkenler ile faktör analizi (asal bileşenler) yapılmıştır. KMO değeri 0,817, Bartlett’in küresellik testi Ki-kare değeri 549,148 (df=21, p=0,000) bulunmuştur. KMO değerine göre veriler faktör analizine oldukça uygundur (KMO>0,600). Ayrıca Bartlett’in küresellik testine göre, değişkenlere ait korelasyon matrisinin birim matris olduğunu söyleyen Ho hipotez reddedilmiştir. Böylece verilerin faktör analizine uygun olduğu
söylenebilir. Asal Bileşenler Analizine göre tek bir faktör oluşturulmuş, oluşturulan faktör toplam değişkenliğin yüzde 56,5’ini açıklamaktadır.
148
Tablo 4.32. Toplam Açıklanan Değişkenlik (Varyans)
Başlangıç özdeğerler Yükler
Bileşenler Toplam Varyans % Kümültif % Toplam Varyans % Kümültif %
1 3,955 56,502 56,502 3,955132 56,50189 56,50189 2 ,879 12,562 69,064 3 ,728 10,399 79,463 4 ,554 7,910 87,373 5 ,453 6,466 93,839 6 ,280 4,002 97,840 7 ,151 2,160 100,000
Böylece analize giren 7 değişkenin tek bir değişken olarak ifade edilebildiği görülmüştür. Bu noktadan sonra, 7 değişkenden yeni bir değişken elde edilmiştir. Firmaların 7 soruya verdikleri yanıtların ortalamaları alınmıştır (V16Ort).
Bu noktadan sonra farklı bir bakış açısına sahip olmak amacıyla, krizin işletme ve çalışanları üzerindeki etkisinin araştırılmasına devam edilmiştir. Piyasadaki değişimlerin işletmeler üzerindeki etkilerinin 9 değişkene ait ortalaması olan “krizden etkilenme” (v15Ort) değişkeninin, işletmelerin yaşadığı yönetsel ve örgütsel olumsuzlukları anlamaya yönelik 7 değişkene ait değerlerin ortalamasına ilişkin “yönetsel ve örgütsel olumsuzluklar” (v16Ort) değişkenini ne yönde etkilediğinin tespitine ve aralarındaki doğrusal bir ilişkinin varlığının tespit edilmesine yönelik olarak Korelasyon ve Doğrusal Regresyon Analizi yapılmıştır. Regresyon analizi, değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisinin bulunmasına imkân veren bir analiz yöntemidir. Korelasyon analizinde ise iki değişkenin arasındaki ilişki yönü ve şiddeti hesaplanır.
İki değişken arasındaki korelasyon değeri R=-0,501 (p=0,000, df=156, R2=0,251), olarak tespit edilmiştir. P<0,05 olduğundan oluşan modelin tahmin değerleri ile modele giren değişkenler arasındaki korelasyonun anlamlı olduğu, ancak şiddetinin ters yönde yüzde 50 civarında olduğu görülmüştür. Sonrasında ANOVA F istatistiği ile (F=51,625, p=0,000, df=1) modelin R2 değerinin (oluşan model ile değişkenliğin yüzde 25’ini ifade edebiliyoruz) kabul edilebilir seviyede olduğu, bu değerin tesadüf olmadığı tespit edilmiştir. Enter metoduyla yapılan Doğrusal Regresyon analizinin sonuçlarına göre, modele giren değişkenlerin katsayıları Tablo 4.34’te gösterilmiştir.
149
Tablo 4.33. Modele Giren Değişkenlerin Katsayıları
B t p Std. Hata
c (sabit) 22,608 ,000 ,192
v15ort -,501 -7,185 ,000 ,056
Katsayı (Coefficients) tablosu ise, regresyon denklemi için kullanılan regresyon katsayılarını ve bunların anlamlılık düzeylerini vermektedir. Araştırmanın verilerine göre v15Ort değişkeni azaldıkça v16Ort değeri artmaktadır. Bir başka deyişle, bir firma krizden ne kadar olumsuz yönde etkilenirse, yönetsel ve örgütsel olarak olumsuz yönde etkilenmesi beklenmektedir. Bu şekilde doğrusal bir ilişkinin varlığı gözlenmiş ve yukarıdaki bu doğrusal ilişkiye yönelik modeli Y=bX+a denklemine yerleştirdiğimizde
v16Ort =-0,501*v15Ort+4,351
olarak kurulmuştur.