2. Yöntem
3.6. Kriz Yönetimi ve Özellikleri
Kriz, önceden tahmin edilemeyen, acil müdahale gerektiren ve örgütün olağan işleyişini etkisiz kılan bir durum olduğundan krizlerin önceden tahmin edilememesi ve normal prosedürleri etkisiz kılması, etkili bir kriz yönetim planlaması ve güçlü bir yönetim becerisini gerektirmektedir. Krizlerin doğru bir stratejik plan doğrultusunda, zararları en aza indirgenebilir. Kriz kavramını örgütler için bir alın yazısı gibi kaçınılmaz görerek örgütü kaderine terk etmekle, hiç krize uğramayacağını düşünerek önlem almamak ve kriz müdahale planı oluşturmamak kadar yanlış bir düşüncedir. Örgütler belirledikleri hedeflere ulaşabilmek için, muhtemel kriz durumlarını önceden belirleyip gerekli alt yapı sistemlerini ve stratejilerini oluşturmaları zorunluluk gerektiren bir durumdur.160
Kriz kavramında olduğu gibi, kriz yönetimini tanımlanmasında literatürde farklı tanımlama biçimleri vardır. Türk Dil Kurumu’nun 2006 yılında yayımladığı Türkçe Sözlüğünde açıklanan kriz Yönetimi, işletmelerde hatalı üretim, hammadde, kalite düşüklüğü, pazarlama vb. sebeplerle ortaya çıkan sorunlu dönemde, işbaşına getirilen yöneticilerin davranışlarını ifade eder. Ayrıca kriz yönetimi, insan sağlığı ve güvenliğine yönelik tehditleri, kamu ve özel şirket malvarlığı kayıplarını ve işletme veya faaliyetleri üzerinde olumsuz etkilerinin azaltmak amacıyla bir örgütün beklenmedik durumlarla hızlı, etkili ve etkin bir şekilde mücadele etme yeteneği şeklinde tanımlanmaktadır.161
Kriz yönetimini amacı; krizlerle karşılaşınca sorunun saptanması, sorunu öngörülen amaç çevresinde yeniden belirlenmesi, eldeki verilerin incelenmesi, en uygulanabilir seçeneklerin belirlenmesi, çözüm işbirliğinin denenmesi, son çözümün bilinçlendirilmesi ve çözümün uygulanması gibi aşamalarının takip edilmesi gerekir. Bu yönüyle kriz yönetimi hızlı ve etkin karar almayı ve uygulanan kararlarla ortaya çıkan sapmaların bir an önce düzeltilmesini zorunlu kılar.162
160 Sezgin, a.g.e., s.194
161Murat Güven ve Kamuran Mısırlı, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Kriz Yönetimi: Çaycuma Örneği, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1,2005, s.6 162 Gündüz, a.g.e., s.39
Kapsamlı bir kriz yönetiminde, kamu ya da özel sektör çalışanlarının karşılaşabilecekleri beklenmedik durumlara karşı hazırlıklı olması ve uygulanabilir çözümler bulması amaçlanmaktadır. Bununla birlikte, kriz zamanlarında her ihtiyaca cevap verebilecek bir kriz planı da kısa vadede mümkün görünmemektedir. Çünkü her kriz durumuna uygun ve kalıcı çözümler üretmek mümkün değildir. Krizler sonucu ortaya çıkarılan çözümlerde bir süre sonunda yeni bilgiler ve niteliği değişmiş yeni problemler ortaya çıkabilir. Aynı zamanda, noktasal ölçekli kriz planları doğal afetler sonucunda ortaya çıkan krizlerin yönetimini başarısız kılabilecektir.163
Son yıllarda görülen afetlerde, kamu yönetiminin yeteri derecede etkili olamaması, hedef kitlelere gerekli bilgilerin gerektiği biçimde verilememesi ülkemizde afet konusuna çok ciddi eleştiriler yapılmasına neden olmuştur. Bu eleştirilerin en önde gelenleri, Türk Kamu Yönetiminin kriz döneminde, müdahalede çok geç kalması, rutin uygulamaların dışına çıkamaması ve kriz yönetimi konusunda yeterli bilgi birikime sahip olmamasıdır. Bu eleştiriler sonucu kriz merkezleri kurulması kararlaştırılarak, kriz dönemlerinde farklı yönetim uygulamalarının yapılması gerektiği atılacak adımların en başında yer almaktadır. Türk Kamu Yönetiminde, gelişen afetlerden sonra kriz merkezleri oluşturulmuş ve geleneksel yöntemlerle bazı uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Bu merkezler yararlı olmakla birlikte görevlendirilecek personelin, kriz yönetimi ve modern yönetim teknikleri konusunda kalifiye personel olması gerekir. Aksi takdirde, kriz yönetimi, olağan dönemlerdeki yönetim uygulamalarından farklı olmayan, rutin hizmetlerin sunulduğu bir dönem olacaktır.164
Kriz yönetimi genellikle afet ve acil durum yönetimi gibi kavramlarla karıştırılmaktadır. Afet yönetimi, acil durum yönetimi gibi kavramlar daha çok aciliyet gerektiren durumlara işaret etmektedir. Kriz yönetimi ise bunlara göre daha daha geniş kapsamlıdır. Ülkemizdeki hukuki düzenlemelerde de daha çok afet yönetimi ön plana çıkmakla birlikte kriz yönetimi afet yönetimini de içine alan bir
163 Hikmet Yavaş, Doğal Afet Yönetimi ve Yerel Gündem 21 Çalışmaları Kapsamında İzmir’de Deprem Riski, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt:3, Sayı:3, 2001,
İzmir, ss.124-125
164 Burhan Aykaç, Kamu Yönetiminde Kriz ve Kriz Yönetimi, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi
süreçtir. Kriz yönetimi de afet yönetimi gibi kriz öncesi, kriz anı ve kriz sonrasını da içeren bir süreçtir ve süreklilik gerektirir. Kriz yönetiminin belli başlı özellikleri şunlardır:165
- Kriz yönetimi birçok aşamadan oluşan bir süreç yönetimi olup, sürekli ve etkileşimli işlemlerin bütünüdür.
- Kriz yönetimi, örgütsel yaşam için tehdit unsuru oluşturarak, örgütü tehlikeye düşürebilecek nitelikteki durumlarla ilgilidir,
- Örgütün olası krizleri öngörmesini ve tehditlere karşı hazırlıklı olmasını sağlar,
- Karar vericilerin krizi algılama şekilleri ve düzeyleri, krizin önlenmesi açısından değer taşımaktadır,
- Kriz yönetiminde devamlılık esastır ve süreklilik arz etmelidir,
- Etkin bir kriz yönetimi, örgütün krizi kontrol altına almasını ve en az kayıpla atlatmasını öngörür,
- Kriz yönetimi, krizin ve örgütün özelliklerine ve türlerine göre değişiklikler göstermektedir.
Krizin en önemli özelliklerinden biri tehdittir. Kriz anında ve sonrasında karşılaşılabilecek tehditler ve olası kayıpları ifade etmektedir. Tehdidin büyüklüğünün ne kadar olabileceği bilinmemektedir. Bilinmeyen ve gelecekte karşılaşabilme olasılığı yüksek olan olaylar toplumları tehdit eder. Krizin ikinci önemli özelliği ise zamandır. Kriz öncesinde, krizin ne zaman olacağı bilinmediği için bir zaman baskısı vardır. Kriz anı ve sonrasında krizin etkilerini en aza indirmek gerektiği için hemen müdahale etmek gerekir. Müdahalenin süresi ne kadar uzun olursa kriz öncesi duruma geri dönmek o kadar zorlaşır ki, bu durumda yaşanan süreç zaman baskısını yeniden yaşanmasına neden olur. Krizin üçüncü büyük özelliği ise sürprizdir. Toplumun beklenmediği anda ve aniden ortaya çıkmaktadır. Krizler beklenmedik anlarda çıktığı için toplum buna eğer hazırlıklı değilse krizin etkileri
165 Nazlı Demir, Türk Kamu Yönetiminde Kriz Yönetimi, İçişleri Bakanlığı Personel Genel
daha fazla hissedilecektir. Bir kriz planının olması sürpriz olarak karşımıza çıkan krizin etkilerini azaltmada yardımcı olacak, kriz sırasında ve sonrasında sakin ve kontrollü şekilde krize müdahale etmeye yardımcı olacaktır.166