Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları (KMDTH)

1970’li yıllarda ülkemizde yaşanmakta olan döviz sıkıntısının giderilmesi için, yurt dışında çalışmakta olan vatandaşlarımızın tasarruflarından faydalanılması fikri benimsenmiş, bu fikir TCMB ve Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından göçmen vatandaşlarımızı özendirici bir dizi avantaj eklenerek asgari 2.000 DEM mevduat’ın 1 ve 2 yıllık vadelerde değerlendirilmesi temeline dayanan kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları (KMDTH) 1976 yılında yürürlüğe koyulmuştur.

Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesapları temelde yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın edindikleri birikimlerini ülkemiz ekonomisinde değerlendirmelerinin sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu yolla hem ülke ekonomisine uzun vadeli döviz kaynağı yaratılması, hem de sosyolojik bir sorun olmaya başlayan yurt dışına göçmüş olan Türk işçilerinin ve ailelerinin ülkemiz ile ilişkileri sağlamlaştırılarak sürekli hale getirilmesi amaçlanmıştır.

2.3.1. Sisteme Para Yatırma

2.3.1.1. TCMB şube ve temsilciliklerinden para yatırma. Almanya’da yaşamakta olan vatandaşlarımız TCMB’nın Frankfurt temsilciliğinin yanı sıra Berlin, Hannover, Hamburg, Duesseldorf, Stuttgart ve Münih’te bulunan bürolarına şahsen başvurarak, belirlenen alt limitler üzerindeki tasarruflarını yatırmak suretiyle Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı açtırabilmekteydi.

Ayrıca gerek Almanya gerekse de diğer ülkelerde çalışmakta olan işçilerimiz Türkiye’ye tatile geldiklerinde veya kesin dönüş yaptıklarında birikimlerini yurt içinde bulunan TCMB şubelerinde KMDTH’larına yatırabilmekteydi.

2.3.1.2. TCMB yurtiçi ve yurtdışı muhabirleri üzerinden para yatırma. Yurtdışında yaşamakta olan vatandaşlarımız Almanya’da Dresdnerbank veya Ziraat Bank International AG, Commerzbank AG, Deutsche Bank AG ve Citi Global Markets Deutchland AG&Co.KgaA’nın Frankfurt a.M. şubelerinden; Hollanda’da ABN- Ambro, Garanti Bank İnternational N.V., Demir-Halk Bank Nederland N.V.; Fransa’da Banque de Bosphore, Societe Generale, Credit Lyonnais, BNP Paribas’ın Paris şubelerinden; İngiltere’de Turkish Bank Ltd. Şubelerinden; ABD’de JP Morgan Chase Bank, Citibank NA, Vakıfbank New York, TCZB New York şubelerinden sisteme para yatırabilmekteydi. Bu yolla sisteme yatırılan paralar, ilgili banka şubesinden işlemin yapıldığı tarih valörü ile müşteri hesabına kaydedilmekteydi (Atalay, 2005, s.83).

2.3.1.3. TCMB posta çeki hesaplarına para yatırma. Özellikle Almanya dışında yaşamakta olan ve Almanya’da bulundukları bölgelerde TCMB veya muhabirlerinin şube veya birimlerinin olmaması durumunda sisteme para yatırmak isteyen vatandaşlarımız TCMB’dan bizzat ya da posta yoluyla talep ederek elde edecekleri posta çekleriyle veya bulundukları bölgelerdeki diplomatik misyon temsilciliklerimizden edinebilecekleri posta çekleri ile KMDTH hesabı açtırabilmekte ya da mevcut hesaplarına para yatırabilmekte idi. Bu yöntemle Almanya posta idaresi aracılığıyla gönderilen tutarlar aynı gün valörü ile diğer ülkeler posta idarelerinden gönderilen tutarlar ise banka hesaplarına ulaştığı tarih valörüyle müşteri hesaplarına aktarılmaktaydı.

2.3.1.4. TCMB hesaplarına banka havalesi yoluyla para yatırma. Dünyanın her tarafındaki işçilerimiz istedikleri takdirde bulundukları ülkelerdeki bankalardan TCMB Ankara Merkez Şubesi’ne havale yoluyla para göndererek KMDTH açtırabilmekteydi. Bu yöntemle gönderilen paralar TCMB’na ulaştığı tarih valörü ile müşteri hesaplarına geçilmekteydi.

Yukarıda izah edilen yöntemlerle KMDTH açtıran mudilere isimlerine düzenlenmiş ve üzerinde yatırılan tutar, vade ve faiz oranının yazılı bulunduğu KMDTH belgeleri elden veya posta yoluyla teslim edilmekteydi.

2.3.2. Sistemden Para Çekme veya Sistemden Ayrılma

2.3.2.1. TCMB şube veya temsilciliklerinden para çekme. Kredi mektuplu döviz tevdiat hesaplarını kapatmak veya kısmi para çekme işlemi yapmak isteyen mudiler yurt dışında veya yurt içindeki TCMB şube veya birimlerinden adlarına düzenlemiş KMDTH belgelerini ve pasaportlarını ibraz etmek suretiyle para çekme veya hesap kapatma işlemi yapabilmekteydi.

2.3.2.2. TCMB muhabirlerinden para çekme. Hesap sahipleri, bölüm 3.1.2’de değinilen TCMB yurtdışı muhabir ve anlaşmalı bankaların şubelerinden para çekme veya hesap kapatma işlemi yapabilmekteydi. Bu hesaplara para yatırmış olan mudiler, izin için yurda döndüklerinde veya kesin dönüş yaparak yurda döndükten sonra ülke içindeki TCZB şubelerinden bu hesaplarından para çekme veya hesap kapatma işlemi yapabilmekteydi.

2.3.2.3. Banka havalesiyle para çekme. Bulundukları ülkelerde veya bölgelerde TCMB temsilciliği, muhabiri veya anlaşmalı olduğu banka bulunmayan mudiler sistemden para çekmek veya hesap kapatmak istediklerinde; taleplerini beyan ettikleri ve paranın gönderilmesini istedikleri banka, şube ve hesap bilgilerini içerir bir dilekçe, ekinde KMDTH belgesinin aslı, pasaport fotokopilerini eklemek suretiyle para çekme veya hesap kapatma işlemi yapabilmekteydi.

Bu yolla ödeme işlemi veya kapatma işlemi yapılan KMDTH belgeleri işlem niteliğine göre (kısmi ödeme ise yeni bakiyenin olduğu belge) müşteriye gönderilir ya da TCMB tarafından arşivlenirdi.

2.3.3. Sistemin Hesap Sahiplerine Sağladığı Avantajlar

2.3.3.1. Yüksek faiz. Avrupa veya diğer ülkelerde işçi olarak çalışmakta olan vatandaşlarımız birikimlerini bulundukları ülkelerde değerlendirmek istediklerinde, Avrupa genelinde seyreden düşük enflasyondan kaynaklanan düşük faiz oranları ile karşılaşmakta idi. Oysa ki Türkiye’de süregelen yüksek enflasyon nedeniyle meydana gelen yüksek faiz uygulamaları sonucunda paralarını Türkiye’de değerlendirmeleri durumunda çok daha yüksek faiz kazancı elde edebilmekteydiler.

2.3.3.2. Vergi avantajı. KMDTH’larına yatırılan birikimlerden elde edilen faizler ülkemizde vergi dışı tutulmuş, bu durum TCMB’nca yapılan reklâm ve tanıtım kampanyalarında sistemin en büyük avantajlarından birisi olarak ön plana çıkarılmıştır. Fakat örnek olay incelemesinde de görüleceği üzere bu durum hesap sahiplerine bir avantaj sağlamamış, aksine ilerleyen süreçle birlikte bu hesaplara para yatıran birçok bir çok mudinin mağduriyetine sebebiyet vermiştir.

2.3.3.3. Permi avantajı. KMDTH’larına para yatıran vatandaşlarımız yatırdıkları tutarlarla orantılı olarak; yurda getirecekleri fabrika makine teçhizatı, zirai makine teçhizatı, ev elektroniği ürünleri ve otomotiv ürünlerinde gümrük vergisi indirimlerine sahip olabiliyorlardı.

2.3.3.4. Türkiye’de döviz hesabı açtırabilme avantajı. 20.02.1930 Tarih, 1567 sayılı kanunla Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşayan kişilerin üzerlerinde döviz bulundurmaları, bankalarda bu dövizlerle hesap açtırmaları yasaklanmıştır, özel durumlarda (yurtdışından ülkeye girişte, ülkeden yurt dışına çıkışta, ithalat ve ihracat durumlarında) ihtiyaç duyulan dövizler evrak karşılığı ve sınırlı miktarlarda TCMB’dan edinilebilmekteydi, kişilerin ülkeye soktukları dövizler ise yine evrak karşılığında TCMB’nca Türk Lirası’na çevrilmekte idi. Bu kanun 11.08.1989 tarihinde çıkarılan 32 sayılı kararla değiştirilene dek Türkiye’de hiç kimse döviz cinsinden hesap açtırma imkânına sahip değildi. Ancak KMDTH sisteminde getirilen istisna ile yurtdışında çalışmakta olan vatandaşlarımıza mevduatlarını Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde döviz hesaplarına yatırma; ülkeye izinli veya kesin dönüş yaparak gelmeleri halinde ihtiyaç duyacakları dövizi bu hesaplardan çekme avantajı sağlanmıştır. Bu avantaj, 11.08.1989 tarih, 32 sayılı kararın kabulüyle döviz hesabı açma kısıtlamasının kaldırılması ile avantaj olma özelliğini yitirmiştir.

Bu ilkeler doğrultusunda çalışmakta olan KMDTH’larında özellikle vergi avantajı konusunda problemler yaşanmış, TCMB tarafından mudilere taahhüt edilen vergi avantajları her ne kadar Türkiye Cumhuriyeti sınırları dâhilinde uygulanmış olsa da özellikle Almanya’da, Alman vergi yasaları ve Almanya ile Türkiye Cumhuriyeti arasında 16.04.1985 tarihinde imzalanan ve 09.07.1986 Tarih, 19159 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 31.12.1989 yürürlük tarihiyle uygulamaya koyulan “Gelir ve Servet Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması” maddeleri kapsamı dışında kalması nedeniyle özellikle göçmen vatandaşlarımızın büyük sıkıntılar yaşamasına neden olmuştur. Nitekim araştırmamızın ilerleyen (3.5) bölümünde bu durumdan kaynaklanan sıkıntıların üzerinde durularak göçmen vatandaşlarımız ve ülkemiz üzerinde olumsuz etkiler doğuran bu aksiliğin yaşanmaması için neler yapılmalıydı, tekrar böyle bir durumla karşılaşılmaması için neler yapılması gerekir, gibi sorulara cevaplar aranacaktır.