Kredilendirme sürecinin başlangıç aşaması ihtiyaç içinde olan müşterinin bankaya kredi talebini iletmesi veya banka tarafından ihtiyaç sahibi bulunarak kredi talebinin alınması ile kredilendirme sürecinin başlatılmasıdır. Müşteri kredi talebinde, krediyi hangi amaçla kullanacağını, talep ettiği kredinin miktarını, kullanmak istediği süreyi ve vermeyi düşündüğü teminatları açık bir şekilde ifade etmelidir.
Banka kredi talebi ile müşteri hakkında bilgi toplamaya başlar. Kredi müşterisi daha önceden banka ile çalışmamış ise toplanacak bilginin derinliği ve genişliği artmaktadır. Toplanacak bilgiler; müşterinin iş konusu, ortakları, sermaye yapısı, yönetimde etkin olan ortak, yönetim kadrosu, başka bankalarla ilişkileri, mevcut kredi limit ve riskleri, geciken ödemeleri vb. konularda olmaktadır. Ön istihbarat denilen bu çalışma, öncelikle firmanın bankanın kredilendirme ön koşullarına uyup uymadığının tespiti için yapılmaktadır53.
52 Aydın, 2006, s.147. 53 Şakar, 2001, s.64.
Firmaların kredi başvurusunda bulunurken ileri sürdükleri krediye ihtiyaç nedenleri ile gerçek kredi kullanım nedenleri arasında çoğunlukla büyük farklılıklar olmaktadır. Kredi talebinde genellikle firmalar tarafından işletme sermayesi yetersizliğinden dolayı kredi ihtiyaçları olduğu vurgulanır. Ancak kredi, işçilik giderleri veya vergi borcunun ödenmesi yada alacak veya stok finansmanı gibi çok farklı alanlarda da kullanılabilir. Gizlenilen gerçek kullanım nedenlerinden en tehlikeli olanı kısa vadeli kredilerin sabit varlık yatırımlarında kullanılmasıdır54. Banka müşteri ile
yapılan görüşmede, talep edilen kredinin gerçek kullanım alanını tespit etmelidir.
Firma ile yapılan ön görüşmede çeşitli bilgiler temin edilirken firma yetkililerinin sorulara cevap veriş biçimleri, müşterinin söylediği sözler ve ifade ettiği konuların doğruluk derecesi çapraz sorularla anlaşılabilir. Böylece kredi müşterisinin moralitesi hakkında bilgi edinilmeye çalışılır.
3.3.2. İstihbarat
Kredinin güvenli, verimli ve akışkan (seyyal) olarak plase edilmesi, risk minimizasyonu ve kredi değerliliğinin tespiti amacıyla, gizlilik ve tarafsızlık içinde, bankalar tarafından şahıslar veya firmaların ahlaki ve mali durumlarını doğru olarak tespit etmek amacıyla çeşitli kaynaklardan yapılan bilgi toplama ve değerlendirme işine istihbarat denilmektedir.
Kredinin seyyal olarak çalışması, verimli ve güvenli bir şekilde kullandırılması, kredi talebinde bulunan işletmenin tanınması ile mümkündür. Kredinin geleceğinin güvencede olması ve riskin vadesinde tahsil edilebilmesi; müşterinin ve ihtiyacı olan kredi türü ve limitinin en iyi şekilde tespiti ile mümkündür. Buda ancak yapılacak görüşmeler ve iyi bir istihbarat ile sağlanmaktadır. Bu açıdan istihbarat bankalar için büyük önem taşımaktadır.
Müşteri ile yüz yüze yapılan görüşmeden elde edilen bilgilerin doğruluğunun test edilmesi ve daha farklı bilgilere ulaşılabilmesi için bankaların başvurdukları farklı kaynaklar vardır. Bu kaynaklar; Merkez Bankası Risk Santralizasyon bilgileri, protesto
54 James A. Cractchfield ve Charles N. Herring, “Money and Financial Institution and Economy,”, Ewilliam Pigott, Prentice Hall, Inc., New York, U.S.A., 1965, s.68.
olmuş senet ve karşılıksız çek bilgileri, TBB Kredi Kayıt Bürosundan temin edilecek bireysel kredi verileri, diğer bankalardan temin edilen bilgilerdir. Müşteri hakkında bilgi sektördeki rakip firmalardan, kendisine mal satan firmalardan, mal sattığı müşterileri ile Ticaret ve Sanayi odaları ile dernek gibi mesleki kuruluşlardan da temin edilebilir. Ticaret sicil kayıtları, tapu kayıtları, Vergi Daireleri kayıtları ve İcra Daireleri müşteri hakkında istihbarat yapılacak diğer kaynaklardır. Aynı zamanda yazılı ve görsel yayınlar ve günümüzün ilerleyen teknoloji ortamında internet vb. gibi kaynaklar taranarak da müşteri hakkında genel bilgilere ulaşılabilir.
3.3.3. Kredi Başvuru Evrakları
Kredi taleplerinin değerlendirmesi, bireysel müşteriler ile iş yeri sahibi kişi ve kuruşlar için farklı değerlendirme esaslarına tabi tutulmaktadır. Bireysel kredi taleplerinin değerlendirilmesi, ticari faaliyeti olan kişi ve kurumlara göre daha basit ve kısa sürede olmaktadır.
Kredi talebinde bulunan bireysel müşteriden nüfus cüzdanı, maaş bordrosu, maaşında haciz olmadığına dair yazılı bilgi, çalışanın işyerinin imza sirküsü, vergi ve vatandaşlık numarası, ikametgah belgesi yada ikametgahını gösteren elektrik, su, vb faturası gibi evrak ile sahip olduğu taşınır ve taşınmaz varlıklara ait belgeler istenmektedir55. Bu belgelerin sadece kredi talebinde bulunan müşteri için değil aynı zaman da kefalet verecek kişi içinde alınması gerekmektedir.
Bankalar ticari faaliyeti olan kişi ve kuruluşlar üzerinde, bireysel müşterilere göre daha farklı incelemelerde bulunurlar. Bu nedenle daha farklı bilgi ve belgeler isterler. İncelenen firmanın son üç yıllık bilanço, gelir tablosu ve mizanları, inceleme dönemi itibariyle ara mizan, üçer aylık dönemlerde düzenlenen geçici vergi beyannamesi ve gelir tablosu, kuruluş ve değişikliklerle ilgili ticaret sicil gazeteleri, oda kayıt belgesi, Yatırım Teşvik belgesi ve ekleri, kredi ve yatırımlarla ilgili düzenlenen yeminli mali müşavir raporları, imza sirküleri gibi bilgi ve belgeler bankalar tarafından istenmektedir. Firma ve ortaklara ait tapular ve araç ruhsatları, ortak ve yöneticiler hakkında bilgiler, iştirak ve bağlı ortaklık var ise ortaklık yapıları, yönetim ve mali
55 Hatice Biçen Yılmaz,"Bankalar Tarafından Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi", http://www. paradoks.org/makale/yil2_sayi1/Hatice%20B.YILMAZ.pdf s.3. (07/7/2010)
verileri, firmanın taahhütleri, bağlantıları ve sözleşmelerinin nüshası, firmanın ihracat ve ithalat bilgileri, kapasite raporu ve firmanın üretim miktarları, Merkez Bankası taahhütnamesi, kullanmış olduğu kredi ve leasing sözleşmelerinin geri ödeme planları, factoring sözleşmeleri gibi belge ve bilgiler de firma kredi çalışmasında istenmektedir56.