Kredi kullandırma maliyet unsurları incelendiğinde; faiz, komisyon ve krediyle ilişkili diğer giderler genel maliyet unsurlardır. Ülkemizde ayrıca devlet tarafından uygulamaya konulan Banka ve Sigorta Muamele Vergisi ve Kaynak Kullanımını Destekleme fonu otorite tarafından yaratılan kredi maliyet unsurudur.
Kredi Faizi: Faiz, basit anlamı ile nakit kredinin ücretidir. Faiz, nakit plasmanlarda paranın değişim değerinin devredilmesi ve geri dönmeme riski karşılığında alınan bedeldir35. Bankalar çeşitli faaliyetler sonucunda edinmiş olduğu
kaynakları, maliyet değerinin üzerinde değerlendirerek gelir elde etmek zorundadırlar. Bu zorunluluğun başlıca nedenleri; mevcudiyetini devam ettirmek ve bulunduğu piyasaya ayak uydurmak, edinmiş olduğu kaynakları için almış olduğu yükümlülükleri yerine getirmek ve hissedarlarına gereken kârı sağlamaktır36.
Bankacılık Kanununun 144 maddesi; "Bakanlar Kurulu, bankaların ödünç para verme işlemleri ve mevduat kabulünde uygulanacak azamî faiz oranlarını, katılma hesaplarında kâr ve zarara katılma oranlarını, özel cari hesaplar dâhil bu maddede belirtilen işlemlerde sağlanacak diğer menfaatlerin nitelikleri ile azamî miktar ya da oranlarını tespit etmeye, bunları kısmen veya tamamen serbest bırakmaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu bu yetkilerini Merkez Bankasına devredebilir." demektedir.
Günümüzde, bankalararası para piyasası faiz oranları, mevduat faiz oranları, fiyatlar genel düzeyi (Toptan Eşya Fiyat Endeksi), Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili faiz oranları ile doğrudan etkileşim içinde olan faiz, tüm tarih boyunca hemen bütün toplumlarda uygulamada yer almıştır. Faiz olgusu, tarih sürecinde temel olarak dinsel ve ahlaki kurallarla çatışmış, otoriteler tarafından çoğunlukla sınırlandırılıp düzenlenmiş ve bazen tamamen yasaklanmıştır37. Günümüzde de toplumlarda benzer uygulamalar gözlenmektedir.
35Şakar, 2001, s. 14.
36Parasız, 2007, s.301-302. ve M.Necdet Timur, "Banka ve Sigorta Pazarlaması" 1. Baskı. Anadolu Üiversitesi Yayını No:1701, Eskişehir 2006, s.48-51.
37İsmail Zeyrek ve Zekeriya Mızırak, "Faiz Teorileri Üzerine Bir İnceleme: Finansal İstikrarsızlık
Kredi Komisyon ve Gider Karşılıkları: Ülkemizde 1991 yılına kadar bankaların talep edeceği komisyon ve gider karşılıkları çeşitli otoriteler tarafından belirlenmiş ve yön verilmiştir. 1991 yılında serbest piyasa kuralları ve Bankalar Kanunu ile çelişkilerinden dolayı mevcut uygulama iptal edilerek, bankalara; ücret, komisyon ve masraflarını serbestçe belirleme imkanı verilmiştir. Bankalar, kredi işlemlerinden sağlamış olduğu faiz dışındaki masraf ve gider karşılıklarını, rekabet koşulları ortamında serbest olarak belirlemektedir38.
Banka ve Sigorta Muamele Vergisi: Gelir Vergisi Kanununa göre bankalar yaptıkları işlemlerden lehlerine doğan ve nakden ya da hesaba aldıkları paralar üzerinden “Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi” ödemekle yükümlüdür. BSMV matrahı, işlemler sonucunda banka lehine tahakkuk eden ve nakden ya da hesaba tahsil edilen paralardır. ait olduğu ayın 15’inci günü akşamına kadar beyan edilir ve ödenir.
TABLO 4 : BSMV Oranları BSMV ORANLARI
Bankalararası mevduat muameleleri sonucu lehe kalan paralar %1 Bankalar ile SPK'na göre kurulan aracı kurumlar arasındaki borsa para
piyasası muameleleri sonucu lehe alınan paralar %1
DT ve HB ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve
Özelleştirme İdaresi'nce çıkarılan menkul kıymetlerin geri alım ve satım taahhüdü ile iktisap veya elden çıkarılması karşılığında lehe alınan paralar
%1 DT ve HB ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve
Özelleştirme İdaresi'nce çıkarılan menkul kıymetlerin vadesi
beklenmeksizin satışı nedeniyle lehe alınan paralar %1
Kambiyo muamelelerinde satış tutarı üzerinden %1
Bankalar arası kambiyo satış muamelelerinde satış tutarı üzerinden
01.08.2002 tarihinden itibaren %0
Diğer banka ve sigorta muamelelerinde lehe alınan paralar üzerinden %5 Kaynak: Veysi Seviğ, "Hangi İşlemler BSMV'ye Tabidir", http://www.muhase betr.com/makaleler/010/ (25/06/2010)
Bankaların yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine nakden veya hesaba aldıkları paralar da banka muameleleri vergisine tabidir. Kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet alıp satmayı, alım-satıma aracılık etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi
38 M.Necdet Timur, "Banka ve Sigorta Pazarlaması" Editör: Yavuz Odabaşı, 1. Baskı, TC.Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1701 , Eskişehir 2006, s.48-50.
meslek haline getirenlerin faaliyetlerinden dolayı lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi vermek veya faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla alınan paralar da verginin kapsamına girmektedir39. Halen uygulanmakta olan banka ve sigorta muameleleri vergisi tablo 4'de belirtilmiştir.
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu’nun kökeni 12.03.1988 tarih ve 88/12944 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’na dayanmaktadır. Söz konusu fonun amacı, yatırımların yönlendirilebilmesi ve ihtisas kredilerinde kredi maliyetlerinin düşürülmesi olarak belirlenmiştir. Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu’nun kaynakları kredi işlemlerinden kaynaklanmaktadır40.
TABLO 5 : KKDF Oranları KKDF ORANLARI 15/08/2004 Tarih Öncesi 15/08/2004 Tarih Sonrası A) Bankalarca ve finansman şirketlerince
kullandırılan
a) Tüketici kredilerinde (Gerçek kişilere ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla kullandırılan
krediler), b) Diğer kredilerde %10 %3 %15 %0
B) Bankalar ve finansman şirketlerinin yurtdışından
sağladıkları kredilerde %0 %0
C) Bankalar ve finansman şirketleri dışında
Türkiye'de yerleşik kişilerin yurtdışından sağladıkları kredilerde
%3 %3
D) Kabul kredili, vadeli akreditif ve mal mukabili
ödeme şekillerine göre yapılan ithalatta %3 %3
Kaynak:http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/Yararli_Bilgiler/2007_K KDF_Oranlari.html. (11/08/2010).
Bankalar ve finansman şirketleri tarafından kullandırılan tüketici kredilerinden % 10, diğer kredilerden % 3, bankalar ve finans kuruluşlarının yurt dışından sağladıkları kredilerden % 0, Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışından sağladıkları kredilerden % 3
39Veysi Seviğ, "Hangi İşlemler BSMV' ye Tabidir? ",2005, http://www.muhasebetr.com/makaleler /010/(25/06/2010)
40 Ercan Alptürk, "Kaynak kullandırımı Destekleme Fonu ile Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonunun
ve vadeli dış alımlardan (kabul kredili, vadeli akreditifli, mal mukabili) % 3 oranında KKDF kesintisi yapılmaktadır.