Kosova’da Bankacılık Sektörünün Gelişimi

Kosova, ECB’ye üye olmamasına ve kendi başına bağımsız bir para politikasına sahip olmamasına rağmen, avroyu ulusal para birimi olarak kullanmaktadır. Kosova'da bankacılık sektörü, ekonominin gelişmesine paralel olarak gelişme ve büyümesini sürdürmektedir. Bunun yanında bankalar mevduat toplama ve çeşitli alanlarda kredi verme işlemlerini sürdürmektedir. Kosova'nın bankacılık sistemi iyi düzenlenmiş, kârlı ve likit bir yapıya sahiptir. Kredilerde yüksek faiz oranları, mevduatlarda da çok az faiz oranları olması sebebiyle yabancı yatırımcıların varlıklarını Kosova bankacılık piyasasına yatırım yapmalarına olanak vermektedir. Kosova Cumhuriyeti Merkez Bankası (BQK), Kosova'daki finansal kurumları ve sigorta şirketlerini lisanslama, denetleme ve düzenleme yetkisine sahip bağımsız bir kamu kuruluşudur. Merkez Bankası, Basel Anlaşmalarını5

ve AB direktifleri doğrultusunda bankacılık kural ve düzenlemelerini kabul etmiştir. 2013 yılındaDünya Bankalar arası Mali İletişim Topluluğu (SWIFT) tarafından daha önce Sırbistan SWIFT kodunu kullanan Kosova’ya yeni SWIFT kodu verilmiştir. Böylece banka havalelerinin daha çabuk ve güvenli biçimde gerçekleşmesini sağlayacak ve finansal şeffaflıkta artış sağlayacaktır. Bundan birkaç ay sonra Kosova bir de

5 _{Basel Anlaşmaları; Bankacılık denetimiyle ilgili önemli hususların anlaşılmasının kolaylaştırılması}

ve dünya genelinde bankacılık denetiminin kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla, 1974 yılında oluşturulan Basel Bankacılık Denetim Komitesi’nin üyesi 13 ülkenin merkez bankaları ve bankacılık denetim otoritelerinin yetkililerinden müteşekkildir. Komite, ulusal sermaye yeterliliği hesaplama yöntemlerini birbirleriyle uyumlu hale getirmek ve bu konuda asgari bir standart oluşturmak amacıyla Basel-I olarak adlandırılan Sermaye Yeterliliği Uzlaşısını 1988 yılında yayımlamıştır. Daha sonralarda ise Basel-I kriterlerinin yetersiz kalındığı görülmüş ve yeni standartlar için çalışma başlatılmıştır. Ve 2006 yılında ''Basel-II Standartları'' kapsamlı versiyonu yayımlanmıştır. Basel III, 2008 Küresel Finansal Krizi'nden sonra Basel II uzlaşısının yetersiz yönlerini gidermek ve bankacılık sektöründe riski azaltmak üzere, finansal düzenlemeleri ve denetimini sağlamlaştırmak amacıyla Basel Komitesi tarafından hazırlanmış ek bir düzenlemedir.

Uluslararası Banka Hesabı Numarasına (IBAN) sahip olmuştur. Kosova’ya temin edilen IBAN kodu ile birlikte uluslararası bankacılık işlemlerinde oluşabilecek hatalarda böylece engellenmiştir.

Günümüzde Kosova'da bankacılık sisteminde faaliyet gösteren 10 banka bulunmaktadır. Bunlar, finans sektöründeki toplam aktiflerin %67,5'ini temsil etmektedir. 10 bankadan sekizi yabancı sermayeli olup, toplam bankacılık sistemi aktiflerinin %88,3'ünü oluşturmaktadır. İki yerli banka ise, kalan %11,7'sini oluşturmaktadır. Sekiz yabancı sermayeli bankadan üçünün menşe yeri Türkiye, diğer beş bankanın menşe yeri ise Avusturya, Almanya, Slovenya, Arnavutluk ve Sırbistan’dır.

Ticari bankalar, finansal sektör varlıklarının %67,5'ini oluşturmaktadır. Geri kalanını emeklilik fonları, sigorta şirketleri ve diğer finansal aracılar içermektedir. Ürün ve hizmetleri arasında banka hesapları, krediler, yurtiçi ve yurtdışı ödemeler, banka kartları, banka garantileri, kredi kartları, e-bankacılık bulunmaktadır. 2018 yılı itibarıyla Kosova’daki bankacılık hizmetlerine erişim 238 şube ve alt şube, 522 ATM, 10 bin 589 POS ve 226 bin 576 e-bankacılık hesabı ile sağlanmaktadır. Kosova’da yer alan 10 banka da toplam 3 bin 328 banka çalışanı bulunmaktadır.

BQK’nın ‘‘Finansal İstikrar Raporuna’’ göre Haziran 2017'de Kosova'nın bankacılık sektörü varlıklarının toplam değeri yıllık %7,0 büyüme ile 3 milyar 67 milyon avroya ulaşmıştır (BQK, 2017, s. 34-44). Kosova’da bankacılık sektöründe ki hane halkı mevduatları toplam mevduatların yaklaşık %75,40'ını oluşturmaktadır. Özel sektör işletmelerinin mevduatları ise toplam mevduatın %23'ünü oluşturmaktadır.

Sektörün brüt kredi portföyü ise Haziran 2017’de %10 arttı ve 2 milyar 39 milyon avroya ulaştı. Bu oran Haziran 2016'da %8,4 idi. Yatırım bankacılığı sektörünün menkul kıymetler portföyü ise Haziran 2017'de yıllık %1,4'lük büyüme ile 459,5 milyon avroya ulaşmıştır. Bankacılık sektörü kredilerinin çoğu kurumsal kredilere ağırlık vermeye devam edip, toplam kredilerin %64'ünü oluştururken, hane halkı kredileri toplam kredilerin %35,8'ini oluşturmaktadır. İşletmelere verilen

krediler yıllık %8,8 oranında büyürken, bu sektörde ki yeni krediler %29,5 oranında büyümüştür. Hane halkı kredileri %12,5 oranında büyürken, bir önceki döneme göre ise büyüme de yavaşlama görülmektedir. Bu oran Haziran 2016'da %15,2 olmuştur.

Mevduatın toplam değeri Haziran 2017'de 2,89 milyar avroya ulaşarak yıllık %7,2'lik bir artış kaydetmiştir. Bu oran Haziran 2016'da %4,6 idi. Toplam mevduatın %73,1'ini oluşturan hane halkı mevduatları yıllık %5,4'lük bir artış kaydetmiştir. Bu oran Haziran 2016'da %5,2 idi. İkinci en önemli mevduat kategorisi toplam mevduatın %22,1'ini oluşturan işletmelerin mevduatları, %14,1'lik bir büyüme kaydetmiştir. Bu oran Haziran 2016'da %3,7 idi.

Bu bağlamda Kosova’da bankacılık sektörünün her yıl gelişmeye devam etmekte olduğunu söyleyebiliriz. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD)’nün, Mayıs 2018’de yayımladığı ‘‘Güneydoğu Avrupa'da Rekabet Edebilirlik’’ adlı raporunda (OECD, 2018), ülkelerde ki bankaların finansmana erişimleri bakımından Kosova, bölgede en yüksek seviyede bulunmaktadır.

Kosova’nın banka sektörü, bankacılık sektöründe rekabet, teminat gerekleri, kredi teslimi ve risk aracılığı gibi esas olarak kullanılan ana kategorilerde finansmana erişim üstün olarak değerlendirilmiştir. Finansmana erişimin artması veya yüksek seviyede olması işletmelerin genişlemesini kolaylaştırmakla birlikte ayrıca aile ekonomilerinin finansman gereksinimlerinin karşılanabilinmesini sağlamaktadır.

Şekil 1’de ki raporda Kosova, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Karadağ’dan daha yüksek seviyelerde, Sırbistan ve Makedonya’yla ise aynı seviyede yer almaktadır.

Şekil 1: Banka Finansmanına Erişim: Alt Boyut Ortalama Puanları ve Gösterge Puanlar

Kaynak: OECD

Raporda yer alan Bankacılık sektörü göstergesindeki rekabet, yabancı bankalar için giriş koşullarına ve devlet bankaları için elverişli koşullara bakmaktadır. Teminat gereklilikleri göstergesi, teminat ve karşılık gerekliliklerini, kabul edilen teminat türleri ve daha küçük kredi büyüklükleri için esneklik dereceleri bakımından sıkılığını analiz etmektedir. Kredi iyileştirme ve risk azaltma göstergesi ise, hükümetlerin bankaların küçük ve orta büyüklükteki işletmelere borç verme kapasitesini iyileştirmek için önlemler getirip getirmediğini incelemektedir. Değerlendirilen altı küçük ve orta ölçekli işletme ekonomisinin tümü için bu göstergelerdeki ortalama puan 2.9'dur. Bu durum, banka finansmanına erişimin iyi bir şekilde geliştiğini göstermektedir, ancak borç verme uygulamalarını geliştirmek için önemli bir yer bulunmaktadır.

3.4.1. Yabancı ve Türk Sermayeli Bankaların Kosova Bankacılık

Sektöründeki Yeri

Daha önce de bahsettiğimiz üzere Kosova’da 2’si yerli, 8’i yabancı sermayeli banka olmak üzere toplamda 10 banka bulunmaktadır. Bu bankalar, Kosova'nın resmi para birimi olan Avro ile çalışmaktadır ve Kosova Cumhuriyeti Merkez Bankası (BQK) tarafından lisanslanıp, denetlenmektedir.

Türkiye’den Ziraat Bankası, Türkiye Ekonomi Bankası (TEB) ve İŞ Bankası, Kosova’da bankacılık hizmetleri vermektedir. TEB’in 22 şubesi, İŞ Bankasının 2

0 1 2 3 4 5

Arnavutluk Bosna-Hersek Kosova Makedonya Karadağ Sırbistan Banka finans alt boyutuna erişim için ortalama puan Bankacılık sektöründe rekabet

şubesi ve Ziraat Bankasının da 2 şubesi bulunmaktadır. Ayrıca Banka Kombëtare Tregtare (BKT) hisselerinin %60’ı Çalık Grubuna aittir.

Türk bankaları dışında, Kosova’da: 2 yerli banka:

- 43 şubesi olan Bank for Bussines (BpB), - 46 şubesi olan Economic Bank,

Ve 5 yabancı sermayeli banka:

- 53 şubesi olan Slovenya menşeli NLB Prishtina Bank,

- 23 şubesi olan Arnavutluk menşeli Banka Kombëtare Tregtare (BKT), - 64 şubesi olan Alman menşeli ProCredit Bank,

- 52 şubesi olan Avusturya menşeli Raiffeissen Bank, ve

- 8 şubesi olan Sırbistan menşeli Komercijalna Banka ad Beograd bulunmaktadır.

Komercijalna banka ad Beograd-Mitrovica şubesi dışında, diğer tüm bankalar Kosova Bankalar Birliği (KBA) üyesidir. KBA, Kosova'daki bankacılık endüstrisinin sesidir. 2002 yılında ki kuruluşundan bu yana KBA, Kosova'nın uzun vadeli ekonomik kalkınmasını destekleyen sağlıklı bir bankacılık sektörünü desteklemek amacıyla Hükümet, BQK, medya ve kamuoyu ile işbirliği yapmaktadır (Kosovo International Trade Guide, 2018).

IV. BÖLÜM