Finansal Entegrasyon Tarihçesi

Aslında finansal entegrasyonun tarihi ile ilgili olarak, başlangıcının 1690’lara kadar uzandığı düşünülmektedir. Konuyu inceleyen iktisatçı tarihçiler, uluslararası finansal entegrasyonun görünürde de yüksek olduğu iki erken döneme işaret ediyor. Bunlardan biri klasik altın standardıydı, kırk yıllık veya 1870'lerin ortalarından 1914'e kadar süren bir süreç. Bir diğeri daha önce, 1690'larda başlayan ve Fransız Devrimi'nin başlangıcında sona eren yaklaşık yüzyıla gelindiğinde ortaya

çıkmaktadır. Ama Fransız devriminin başlamasıyla birlikte kesintiye uğramış bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır (Neal, 1990: 142). 17. yüzyılın sonlarında dünyanın ticaret imparatorluğunun hakimi, Amsterdam'da bankacılık, döviz ticareti, hisse senedi ticareti ve külçe alım satımının yapıldığı en önemli finans merkezi olan Hollanda Cumhuriyeti olmuştur. Amsterdam Borsası, birçok farklı türde menkul ve mal alışverişinin yapıldığı bir dünya pazarı olarak konumlanmıştır. Bu dönemde, Londra ve Amsterdam'ın da finansal olarak sıkı bir şekilde bütünleştiği bir dönem olmuştur.

Bu bölümde, ilk olarak yukarıda da tanımlamaya çalıştığımız finansal entegrasyon bölümünün çeşitli özelliklerini, 1690'dan 1789'a, 1875'ten 1914'e ve 1975'den 1998'e kadar olan dönemlerde ele alınacaktır.

13. yüzyıldan, 16. yüzyıla kadar, İtalyan şehir devletleri hem ticaret hem de finans alanında güçlü hüküm sürdüler. Ancak ondan sonra ki yüz yıl boyunca, durum dramatik biçimde değişmiştir. 17. yy.’ın sona ermesiyle birlikte Hollanda Cumhuriyeti dünyanın en önde gelen ticaret imparatorluğu konumundaydı ve Amsterdam’da en önemli finans merkeziydi. Bankacılık, döviz ticareti, hisse senedi ticareti ve altın ticareti Amsterdam'da yapıldı. Dahası, Amsterdam, Hollandalı yatırımcıların başta İngiltere olmak üzere yurt dışında yönettiği fonlar için bir kanal vaziyeti oluşturmuştur. Bu dönemin Hollandalıları finansal yenilikçiler ve aktif uluslararası arbitrajlardır.

Vadeli işlem sözleşmeleri, marjlar, kısa satışlar ve modern olarak baktığımız birçok finansal piyasa enstrümanı ve tekniği bu dönemlerde Hollanda’da yaygındı. Hollanda finansal ticaret faaliyetlerinin merkezi olan Amsterdam Borsası, bu dönemin gidişatında, hem işlem gören varlıkların türlerini hem de coğrafi odağını büyük ölçüde arttırmıştır.

17. yüzyılın ilk yıllarında Hollanda Doğu Hindistan Şirketi hisseleri, az sayıda emtia ve kambiyo senedi tek ticaret aracıydı. 18. yüzyılda ise, Amsterdam Borsası, geniş bir menkul kıymet ve emtia alım satımının yapıldığı bir dünya pazarı haline geldi. Bu yıllar boyunca, Londra maddi olarak Amsterdam ile yakından

bağlantılı hale gelmiştir. İngiltere’de ki finansal krizde Amsterdam, Londra için istikrar sağlayıcı güç sağlayan kıdemli ortak oldu. Buna karşılık İngiltere, ancak 17. yüzyılın sonunda bir finansal güce dönüşmeye başladı.

Bu süreçteki ilk olay, 1694 yılında İngiltere Merkez Bankası'nın, hükümetin finansal durumunu geliştirmek için geniş bir önlem paketi olan Tonaj Yasası'nın bir parçası olarak kiralanması olmuştur. İngiltere'de ticari bankacılık takip eden yıllarda hızla gelişmiştir. Londra bankalarının sayısı 1750-65 yıllarında 25 ila 30 arasında arttı, 1770'de 50, 1800'de ise 70'e yükselmiştir. Bu dönemde Londra Borsası kurulmuş ve döviz piyasasında aktif bir pazar başlamıştır. Devamında şimdi olduğu gibi, bilgi ve finans yakından bağlantılıydı. 1681 yılında, finansal piyasa fiyat tekliflerini düzenli olarak raporlayan ilk yayın kurulmuştur. Birçok rakip diğer yayınlarda bunu takip etmiştir.

En çok bilinen ve en uzun süredir faaliyet gösteren iki haftalık kurs, 1697'de Londra'da ki bir broker ve Huguenot göçmeni olan John Castaing tarafından kurulan ve 1730'larda ölümüne kadar onun tarafından ve sonraki seksen yıl boyunca çeşitli yayıncılar tarafından yayınlanan iki haftalık değişim kursu olmuştur. Londra daha sonra adım adım büyük dünya finans merkezine dönüşmeye başlamıştır.

1870'lerin ortasından I. Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar ki dönem, altın standardının en parlak zamanları olmuştur. Aynı zamanda tüm göstergelerle, önemli bir ekonomik ve finansal entegrasyon dönemi olmuştur. Çeşitli çağdaş kaynaklardan elde edilen dönem ve niteliksel kanıtlar üzerine yapılan çalışmalar, o yıllarda menkul kıymetlerin ve döviz piyasalarının, dünyanın gördüğü en entegre ülkeler arasında olduğunu göstermektedir. Stok ve tahvil piyasaları güçlü bir uluslararası boyuta sahip idi. Uluslararası arbitraj faaliyetleri daha yaygın hale gelmiştir.Tüm büyük ülkelerde ticari ve yatırım bankacılığı sistemleri daha yakın bağlantılar geliştirmiştir.

İlerleyen yıllarda finansal piyasalarda önemli bir kurumsal değişim zamanı olmuştur. Görünen o ki, finansal entegrasyon büyük ölçüde arttı ve artmaktadır. Reel döviz kuru oynaklığında keskin bir artış ve bu yıllarda artan riskle karşı karşıya kalan uluslararası finans kurumları bu zorluklarla baş etmek için birlikte çalışmıştır.

Uluslararası sermaye hareketliliği, sermaye kontrolleri, faiz tavanı gibi uluslararası sermaye hareketliliğine ilişkin düzenleyici kısıtlamalar zayıflamış ve bu düzenleyici çerçeve yeni piyasa ortamında maliyetli olduğu için kaldırılmıştır. Yeni geliştirilen finansal araçlar ve yeni piyasalar, yatırımcıların döviz kuru oynaklığının etkilerini hafifletmesine olanak tanıdı. Bütün olarak bakıldığı zaman kurumlardaki bu değişikliklerin artan volatilitenin etkilerini dengelediğinden daha fazla olduğu görülmektedir.

Bu bağlamda, 1980'lerin başlarında Walter Wriston tarafından yazılan bir yazıdan alınan alıntıyı dikkate almak gerek; Citibank'ın eski başkanı ve bu dönemin finansal değişimlerinin baş mimarlarından biri; günümüzde çok az örnek haricinde, ulusal sınırların artık bilgi, fikir ya da finansal verilerin yayılmasına karşı savunmasız kaldıklarını söylemiştir. Buna örnek olarak da Avro para piyasalarını verip, onu kimsenin tasarlayıp, kontrol etmediğini; teknoloji ile geliştirilen kontroller vasıtasıyla yönetildiğinin altını çizmiştir (Frieden, 1987: 166).

Roma Antlaşması’nın taslaklarının oluşturulduğu bu dönemlerde, devam etmekte olan Bretton Woods sisteminin3istikrar sağlama konusunda sorunsuz devam edeceği beklentisiyle, antlaşmada para politikalarına dair sadece kısıtlı bir diyaloga yer verilmiştir. Ama bu süreci takiben ileri ki yıllarda meydana gelen ekonomik gelişmelerle beraber Bretton Woods sisteminin sürdürülebilirlik konusunda bir kısım sıkıntılar oluşmaya başlamıştır. 1969 yılında düzenlenen Lahey Zirvesinde, Ekonomik ve Parasal birlik, entegrasyon bakımından Avrupa’nın nihai amacı haline gelmiştir. ABD’nin doları dalgalanma pozisyonuna bırakmasıyla, güvensiz bir ortam oluşmuş ve proje durdurulmuştur. Ancak 1971 yılında Bretton Woods sisteminin çökmesiyle birlikte dönemin 12 AET üyesi devlet tarafından Tek Avrupa Yasası (SEA) önce 17 şubat 1986 yılında Lüksemburg'da, sonra da 28 Şubat 1986'da Lahey'de imzalanmıştır . Bu süreci takiben 3 yıl sonra 1989’da o dönemin AB komisyonun başında bulunan Jacques Delors, hazırlanması 10 yıl süren Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği esasına dayalı üç aşamalı bir taslak planı takdim

3 _{Bretton Woods Sistemi: Bretton Woods anlaşması ile Dolar, altına dönüşebilen tek para birimi}

olarak kabul edilmiş ve 1 ons altın 35 dolar olacak şekilde düzenlenmiştir. ABD dış talep olduğunda doları bu tutar karşılığında altına çevirmeyi kabul etmiştir.

etmiştir. 1991’de AET anlaşmasının değişime uğramasıyla beraber para birliği kurumsal bir yapıya bürünmüştür. 1992 yılında Maastricht Antlaşmasının ardından AB liderleri Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) oluşturulması için bir mutabakat sağlamışlardır. Bu birliğin oluşturulmasının nihai hedefi, döviz kurlarının sabitlenmesi ve AB içinde istikrarlı bir ekonomi büyüme potansiyelini sağlamaktır. Bu bağlamda EPB, AB’ye üye olan ülkelerin ekonomik ve parasal politikalarının entegrasyonunun sağlanması ve ortak para birim olarak Avro’nun kullanılması aşamasında faal hale getirilmiştir. EPB, ekonomik entegrasyonun temel aşamasıdır. Delors’un 3 aşamalı taslak planına değinecek olursak:

Temmuz, 1990’de yürürlüğe giren birinci aşamayı başlıca oluşturan öğeler sermaye dolaşımlarında tam liberalizasyona sahip olunması ve üye ülkelerin ekonomi ve para politikalarının entegrasyonlarının sağlanmasıdır. Bu aşama 3.yıl sonunda 1993 yılında sonlanmıştır.

1994 yılında uygulanmaya konulan ikinci aşamada ise, bir Avrupa Para Enstitüsü (EMS) oluşturup, Para Birliğinin, ECB’ye dönüştürülmesi hedeflenmiştir. Bununla beraber kamudaki toplam bütçe açıklarının Merkez Bankaları ile finanse edilmesi önlenmiş, para politikaları yakın takibe alınmıştır. Böylece üçüncü aşamaya geçmeye yönelik gerekli altyapıları oluşturabilmek adına EMS kurulmuştur.

1999 yılında resmen üçüncü aşama başlamıştır. Finansal ve ekonomik bakımından farklılıkları olan 11 AB üye ülkesi para politikalarına ilişkin tüm yetkileri ECB’ye aktarmıştır. 1 Ocak 2002 tarihi itibarıyla AB’nin yeni resmi parası Avro kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde 19 AB üye ülkesinin yanı sıra, AB üyesi olmayan Kosova ve Karadağ’ın da aralarında bulunduğu 6 ülke daha Avro’yu kullanmaktadır.

Ekonomik ve parasal birliğin son aşaması olan Avro’nun ortak para birimi olarak kabul edilmesinin ardından, Avrosistem oluştu. Avro Bölgesi'nin tek resmi para birimi olarak avroyu kabul eden AB üyesi devletler kolektifinin bir parasal otoritesi olarak karşımıza çıkan Avrosistem ECB ve Avro Bölgesi'nin bir parçası olan 19 üye ülkenin ulusal merkez bankalarından oluşmaktadır (NBB:What is the

Eurosystem?, 2014). Ulusal merkez bankaları ECB'nin para politikasını uygulamaktadır.

Avrosistem’in temel amacı fiyat istikrarıdır. İkincil hedefler arasında ise finansal istikrar ve finansal entegrasyon bulunmaktadır. Avrosistem’in misyon bildirgesi, ECB ve ulusal merkez bankalarının hedeflere ulaşmada ortaklaşa katkıda bulunduğunu belirtmektedir. Avrosistem bağımsızdır; Avrosistem ile ilgili görevleri yerine getirirken, ne ECB ne de bir ulusal merkez bankası ne de karar verme organlarının herhangi bir üyesi herhangi bir harici kuruluştan bilgi alabilir veya talimat alabilmektedir. Topluluk kurumları, organları ve üye devletlerin hükümetleri, görevlerini yerine getirirken ECB'nin veya ulusal merkez bankaların karar organlarının üyelerini etkilemeye çalışamazlar. Avrosistem, Avro Bölgesi'nin bir parçası olmayanlar da dahil olmak üzere, 28 Avrupa Birliği üyesi ülkenin merkez bankalarını içeren Avrupa Merkez Bankaları Sisteminden (AMBS) farklıdır. Kosova’nın bu kuruma üyeliği ile ilgili statü durumu Karadağ ile birlikte, diğer ülkeler tarafından potansiyel kabulü olan ülke konumundadır.

Kosova’daki yakın geçmişe baktığımız zaman, 1990’ların sonlarında yaşananların ardından, diğer para birimleri özellikle Deutsche Mark, dinarın yanında yaygın olarak kullanılmıştır. Eylül 1999'da UNMIK Kosova'da ödemeler ve sözleşmeler için dövizlerin kullanılmasına izin veren yani diğer para birimlerini de kabul eden bir yönetmelik çıkarmış; Ve bu statükoyu tanımıştır. Böylece, Yugoslavya’ya ait sermaye kontrollerinin yanı sıra, yurtiçi işlemler için yabancı para kullanımlarına ilişkin Yugoslavya kısıtlamaları bir kenara bırakılmıştır. Yabancı para birimleri artık Kosova’daki ödeme ve sözleşmeler için serbest ve yasal olarak kullanılabilir hale gelmiştir (Mitra, 2001: 22).

Yugoslav dinarı hiçbir zaman resmen dolaşımdan geri çekilmemişti, fakat kullanımı da teşvik edilmemiştir. Almanya gibi, Kosova’da 1 Ocak 2002’de avroya geçmiştir. Avro ile yapılan bu değişiklik, ECB ve Euro bölgesindeki birçok ulusal banka ile işbirliği içinde gerçekleştirilmiştir. Aralık 2001'e kadar, yaklaşık 100 milyon avro nakit, Kosova'nın Bankacılık ve Ödeme Makamı'na yüklenmiştir (Svetchine, 2005: 252-256).