Korunan Hukuksal Değer

A. Genel Olarak

Suçla korunan hukuksal değer ceza hukuku teorisinin temel konularından birisidir. Hukuksal değer akademik çalışmalarda olduğu kadar yargı kararları ve yasama faaliyeti açısından da ciddi önem taşımaktadır. Ancak suç tipini içeren düzenlemelerle korunan hukuksal değerin birkaç paragrafa indirilmesi bu konuyu basitleştirmekte ve sığlaştırmakta böylece hukuksal değerin aslında ne kadar karmaşık olduğu gözden kaçmaktadır. Hukuksal değerin ikinci plana atılması suç tipinin belirliliğini de ciddi

şekilde etkilemektedir. Zira hukuksal değer bazen sadece kanun hükmünün lafzından yola çıkarak belirlenmektedir. Hukuksal değer bir kere belirlendikten sonra suçun unsurlarını ortaya koymak daha da kolaylaşmaktadır225.

Hukuksal değerin belirlenmesinde salt hukuksal değer kuramı esas alınabileceği gibi hukuksal değerin suç tiplerinin sınıflandırmasına göre ele alınması da mümkündür. Hukuksal değer belirlenmeden bir ceza hükmünün düzenlenmesi ve suçun unsurlarının ortaya konması mümkün değildir. Hukuksal değer ön plana alınmadan yapılan düzenlemelerde korunması amaçlanan menfaat ortaya konamamaktadır 226 . Esas itibariyle yukarıda sözü edilen her iki bakış açısı da tek bir neticeyi ortaya koymaktadır: Hukuksal değer ve suçun unsurlarının birbirinden ayrılması mümkün değildir. Ancak hukuksal değer ve suçun unsurlarının birlikte ele alınması kanun hükümlerinin yorumunda her zaman gerçekleşmez. Zira kanun koyucu bir hukuksal değeri korumak istediğinde bunu suç tipleri düzenleyerek gerçekleştirir ve suç tipindeki unsurların

225 _{Dohmen/Sinn, s. 205.}

89 yorumlanması bir taraftan hukuksal değeri de ortaya koyar. Aksi halde ceza kanunu garanti fonksiyonunu kaybetmiş olurdu. Bu nedenle hukuksal değer suç tipinin yapısının ve yorumunun temelidir ve hukuksal değerin ceza hukukuna ilişkin tartışmaların merkezinde olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Hukuksal değere ilişkin bu açıklamalar dışında hukuksal değer kavramının içeriğini de ortaya koymak gerekir. Hukuksal değer kavramının içeriği ve temelinde yatan prensiplerin ortaya konmasının en kolay yolu ceza hukukunun amaçları ve görevini esas almaktır. Ceza hukuku toplumda düzenli bir ortak yaşam için özel önem taşıyan menfaatleri korumalıdır. Bu nedenle caza hukukunun toplumsal barışı garanti eden bir işlevi de vardır. Elbette bu ceza hukukunun ceza vererek koruma işlevini yerine getirmesinin son çare (ultima ratio) olduğu tekrar hatırlatılmalıdır. Bu prensip aynı zamanda oranlılık ilkesini de hatırlatmaktadır. Ceza hukukunun görevlerine elbette belirli hukuksal değerlerin korunması da dahildir. Hukuksal değerin belirli olmasından kasıt toplumun temel ve mümkünse üzerinde mutabakata varılmış değerlerin koruma altına alınmasıdır227.

Hukuku toplumdan bağımsız düşünmek mümkün olmadığı için hukuksal değer de sadece kanun koyucunun belirlemesi nedeniyle kabul görmez. Daha ziyade toplumda değer verilen ve ihlali tepkiye yol açan menfaatler dikkate alınır. Ancak sistemi eleştirebilmek sadece bu kabulden yola çıkmak yeterli değildir. Hukuku yorumlayan kişinin kendisini toplumdan soyutlamadan toplumda mutlak kabul edilen değerleri incelemesi gerekir. Bu değerlerin insan haklarıyla olan yakın ilişkisi bir dezavantaj değildir; bilakis toplumun yapısı ile eleştirisinin uzlaşma noktasıdır. Dolayısıyla hukuksal değere ilişkin tartışmalar her zaman suç tiplerinin, toplumun değerlerinin ve sisteme yönelik eleştirilerin odak noktasındadır. Tüm bu belirlemeler ortaya iki farklı hukuksal değer modeli çıkarmıştır: pozitivist sistem içi yaklaşım ve sistem üstü model228.

Sözü edilen ilk modelde hukuksal değer kanun koyucunun korumaya değer bulduğu değerlerdir. Hali hazırdaki suç tiplerindeki hukuksal değer ise hükmün ratio

227 _{Dohmen/Sinn, s. 207.}

90 legis’idir. Toplumdaki kurallarla ilgili olarak değerleri kanun koyucu kendisi saptar yahut yaratır. Bu tür bir modelin belirlemek istedikleri sadece sistematik niteliktedir ve bu model nihai olarak sistematik şekilde ortaya konmuş değerlere hizmet eder229.

Sistem üstü model ise başlangıç noktası olarak hukuk dışı bir zemini seçer. Bu yaklaşıma göre hukuksal değer sadece ceza hukukunu ilgilendirmez, bilakis toplumsal değerler sosyal ve toplumsal araştırmalarla belirlenir. Sonuç olarak hukuksal değer sadece kanun koyucu tarafından belirlenmez. Korunmaya değer olan ve olmaya kanun koyucudan bağımsız olarak vardır. Dolayısıyla bu anlayış sistemi eleştirir, suç tiplerinde korunan değerlerin meşruluğunu sorgular ve suçun yapısal unsurlarına göre kanun koyucunun her kararının kesin olmasını ve bu kararın ölçülmesini arar230.

Tüm bu anlatılanlardan da yola çıkarak hukuksal değerin fonksiyonlarını şu

şekilde sistematize etmek mümkündür231:

-Eleştirisel Fonksiyon: Hukuksa değerin eleştirisel fonksiyonunu açıklamak için yapılan tartışmalarda öne çıkan noktalar hukuksal değerin suç haline getirme fonksiyonu ve suç olmaktan çıkarma fonksiyonudur. Bu anlamda hangi fiillerin suç olacağı ya da kabahatlerin suç olmaktan çıkarılması eğilimi temelindeki tartışmalar aslında hukuksal değerin eleştirel fonksiyonuna ilişkindir.

-Suç Politikası Fonksiyonu: Hukuksal değerin suç politikası fonksiyonu esas itibariyle ceza hukukunun temel ilkelerinden yola çıkarak cezaya liyakat ve muhtaçlık üzerinde durur. Bu anlamda yukarda da sözü edilen son çare (ultima ratio), oranlılık ilkesi gibi ilkeler hukuksal değerin suç politikası fonksiyonu çerçevesinde ortaya konmaktadır.

- Ceza Normlarının Meşruiyeti Fonksiyonu: Ceza normlarının meşruiyeti fonksiyonu ceza normlarının ne şekilde meşruiyet kazanacağını hukuksal değer kuramı çerçevesinde ele alır.

-Suçları Gruplandırma Fonksiyonu: Bu ölçüt suçların gruplandırılması ve özellikle kanun sistematiğinin oluşmasında hukuksal değerin rolünü ifade eder.

229 _{Dohmen/Sinn, s. 208.}

230 _{Dohmen/Sinn, s. 208.}

91 -Ceza Yaptırımını Gerekçelendirme, Sınırlandırma ve Denetleme Fonksiyonu: Hukuksal değerin cezalara ilişkin fonksiyonu hukuksal değerin önemine göre cezanın belirlenmesi ve oranlılığını sağlama amacını ifade eder. Bu fonksiyon iştirak, teşebbüs gibi alanlarda daha da ciddi bir önem taşır.

-Yorum Aracı Fonksiyonu: Hukuksal değerin yorum aracı fonksiyonu özellikle amaçsal yorum için önem taşır. Zira korunan hukuksal değer bir anlamda kanun koyucunun amacını ve hükmün uygulama alanını da belirlemiş olacaktır.

İflas suçlarında korunan hukuksal değer ise anayasal garantiler ve aynı zamanda sistemi eleştiren unsurlarla bağlantılı olan kanunilik ve oranlılık çerçevesinde değerlendirilmelidir. Özellikle iflas suçlarının iflas hukukuyla olan sıkı bağına dikkat edilmelidir. Dolayısıyla burada özel hukuktan soyutlanmak mümkün olmayacaktır. Konunun karmaşıklığı ve disiplinler arası niteliği karşısında iflas suçlarıyla korunan hukuksal değeri tek boyutlu olarak incelemek mümkün değildir232.