Konya’nın Tarihsel GeliĢimi, YerleĢimi ve Nüfus Dağılımı

ÇalıĢmanın bu bölümünde öncelikle Konya’nın tarihsel geliĢimi imar planları incelenerek analiz edilmiĢ, yerleĢme bölgelerinin geliĢiminin hangi aĢamalarla ilerlediği tespit edilmiĢtir. Ayrıca nüfus, topografya, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel durum gibi bilgilere de yer verilerek kentin genel yapısı ortaya konulmaya çalıĢılmıĢtır. Bu bilgiler, araĢtırma alanındaki konutların mekânsal özellikleri incelenirken mekânsal oluĢumu ve değiĢimi analiz etmede ve yorumlamada kullanılmaktadır.

Konya ili ve çevresi tarih boyunca çeĢitli medeniyetlerin yerleĢtiği merkezlerden biridir. Eski Yunan, Roma ve Bizans medeniyetlerinin önemli Ģehirleri arasına girmiĢtir. Türklerin eline geçiĢinden sonra da yine Ġslamiyetin büyük Ģehirleri arasında görülmektedir. SavaĢlar ve göçler, Konya’nın etnik yapısını etkilemiĢ ve değiĢtirmeye baĢlamıĢtır. Önceleri Ģehrin kenar semtlerine yerleĢenler zamanla Ģehrin içlerine kadar

yerleĢmiĢler ve yerlerini köylerden göç edenlere bırakmıĢlardır. ġekil 4.2 de Roma, Bizans, Selçuklu, Karamanoğlu ve Osmanlı dönemlerinde Konya Kenti’nin geliĢimi görülmektedir.

ġekil 4.2: Konya’nın tarihi süreç içerisinde medeniyetlerin etkisi altında yayılıĢı (Topçu, 2003)

Bugün Konya’nın Kerimdede, Aksinne, Pirabi, Hocahabib, Kumköprü, Mengene, Büyük ve Orta Sinan ve Beyhekim gibi mahalleleri eski bir kuruluĢa sahiptirler. Meram ve Havzan bölgelerinin de Türbe civarı gibi eskiden beri konut bölgesi olduğu anlaĢılmaktadır (Konya Ġl Yıllığı, 1967).

Kente ait imar planları incelendiğinde, Konya’da gerçek anlamda planlı dönem 1941 yılında kentin hali hazır haritalarının yapılması ile baĢlamıĢtır (Ter Özkan, 2002). Kentin 1922 yılında oluĢturulmuĢ genel haritası ve 1941 yıllına ait hali hazır haritaları karĢılaĢtırıldığında, yaĢanan yirmi yıllık süreç içerisinde de kentsel yerleĢme bölgelerinin özellikle kentin doğu ve güney ve güney-doğu bölgelerine doğru geliĢme eğilimi gösterdiği anlaĢılmaktadır. Bu eğiliminin temel nedeni, yaĢanılan dönemde kentte tarımsal üretim biçiminin hâkim olması ile verimli tarım arazilerinin kentin özellikle güney ve güney-doğu bölgelerinde yer alması gösterilebilir (ġekil 4.3).

1941 yılından sonra yapılan imar plânı çalıĢmasında; kentsel geliĢme yönü kentin batısında yer alan istasyon bölgesi seçilmiĢtir. Kentin ana ilgi odağı; çevre yerleĢme ve kentler ile bağlantısını sağlayan, mal ve hizmet akımında dönemin en önemli ulaĢım ve iletiĢim aracı olan demiryolu olmuĢtur. 1946 Konya Nazım Ġmar Plânında yeni konut bölgeleri için kentin batı ve güney-batı kesimi seçilmiĢtir.

Geleneksel yerleĢme bölgelerinde yer alan organik kent dokusu biçimi, yerini birbirini dik olarak kesen, kafes biçimindeki yeni yerleĢimlere bırakmıĢtır (ġekil 4.4).

Konya kentinin ikinci imar plânı Ferzan Baydar ve Leyla Baydar tarafından yapılmıĢtır. 1950’li yıllarda artan nüfusa bağlı toprak bölünmesi ve makineleĢmeyle oluĢan iĢsizlik, insanları kırsal kesimden kente göçe zorlamıĢtır. Bu dönem aynı zamanda Konya kent nüfusunun en hızlı arttığı yıllar arasına rastlamaktadır (ġekil 4.5). Plâna göre konut alanlarının geliĢme yönleri kuzeybatı, batı ve güneybatı olarak öngörülmüĢtür (TaĢçı, 1983).

1954 yılı planı revizyon ve tadilat görmesine karĢın, kentsel geliĢmeye cevap veremez duruma gelince, 1964 yılında ulusal düzeyde bir yarıĢma ile Konya Nazım Ġmar Planı elde edilmiĢ ve 1966 yılında onaylanarak yürürlüğe girmiĢtir ve günümüzde de halen kullanılmaktadır (Ter Özkan, 2002) ( ġekil 4.6).

1970’li yıllar ile birlikte kentte artan nüfus paralelinde yeni yerleĢim alanları ihtiyacı oluĢmuĢtur. Bunun üzerine 1974 yılında yine 1966 planı müellifleri olan Yavuz TaĢçı ve Haluk Berksan ikilisince kentin kuzey geliĢme aksı üzerinde 4 nolu gecekondu bölgesi ve organize sanayi bölgesinin ikinci etabı gerçekleĢtirilmiĢtir (TaĢçı, 1983) (ġekil 4.7).

Yapılan çalıĢmada, doğal verilerin (topografya, jeolojik yapı, toprak kabiliyeti, su alanları vs.) göz önüne alınarak gerçekleĢtirilen eĢik analizi sonucunda kentin; mevcut yerleĢik alanın kuzey ve kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde, bununla birlikte daha az parçalı olarak güneybatı kesimlerinin yerleĢmeye uygun alanlar olduğu tespit edilmiĢtir (Yenice, 2005) (ġekil 4.8).

Ġleri düzeyde bir kent uygarlığı için gerekli tesis ve sistemleri kurmak ve metropoliten kent düzeyine ulaĢma isteği “büyük Ģehir altı” modelini yansıtan 1983 plânını aĢmıĢ ve yeni bir plân gereksinimini zorunlu kılmıĢtır.

Çizelge 4.1: Konya kent formunun geliĢimi (Yenice, 2005)

ġekil 4.3: 1922’de Konya’nın kent formu ġekil 4.4: 1946 Ġmar Plânı ve kent formu

ġekil 4.5: 1954 Plân Dönemi Konya Kent Formu ġekil 4.6: 1964 Konya Nazım Plânı ve kent formu

ġekil 4.7: 1974 Ġlave Plân Dönemi Konya Kent Formu

ġekil 4.8: 1983 Konya Çevre Düzeni Plânı ve kent formu

Seyyahnamelerin ve salnamelerin verdiği rakamlar Konya nüfusunun asırlarca 20.000–40.000 arasında olduğunu fazla bir değiĢiklik göstermediğini, Ģehrin çeĢitli nedenlerle geliĢemediğini belirtmektedirler (Konya Ġl Yıllığı, 1973).

ġehrin merkez nüfusu 1927 de 47.286 1935 de 52.093 1967 de 157.934

1970 de 250.000’in üzerine çıkmıĢtır.

Bu artıĢın baĢlıca sebebi 1950 yılından sonra Konya ekonomisinin birdenbire geliĢmesi, Konya’da fabrikaların kurulması, tarımın makineleĢmesi, kara yollarının ĢebekeleĢmesi ve sanayinin ilerlemesi ve köyden Ģehre akımın baĢlamasıdır (Konya Ġl Yıllığı, 1973).

Köyden Ģehre göçlerde baĢlıca sebep geçim sıkıntısıdır. Bunun yanında maddi durumu iyi olan ve daha iyi yaĢama imkânlarına kavuĢmak isteyen ya da çocuk okutma durumunda olan kimselerin, devamlı yerleĢmek kaydıyla Ģehre geldikleri de bilinmektedir (Konya Ġl Yıllığı, 1973).

Köyden Ģehre göç ediĢler, Ģehirlere birçok sosyal problemleri de beraberinde getirmektedir. 1950 yılında 64.434 olan Konya Ģehir nüfusu 1965 yılında 157.934 e yükselmiĢtir (Konya Ġl Yıllığı, 1967).

2009 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Konya’nın nüfusu 1.992.675 kiĢidir. Nüfusun 1.450.682’si (% 72,80) Ģehirlerde, 541.993’ü (% 27,20) ise bucak ve köylerde yaĢamaktadır. Yıllık nüfus artıĢ hızı ‰ 11,51, kilometrekare baĢına düĢen kiĢi sayısı ise 51’dir. Ġlimizde 2000 yılında kentleĢme oranı % 59 iken, 2009 yılında % 72,80 olmuĢtur. Ġl merkezi nüfusu 2009 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 1.003.373 kiĢidir (www.konya.gov.tr).

Çizelge 4.2: Konya ili nüfus göstergeleri (www.konya.gov.tr)

ĠLÇE TOPLAM NÜFUS

ġEHĠR NÜFUSU KÖY NÜFUSU YILLIK NÜFUS ARTIġ HIZI (BĠNDE) NÜFUS YOĞUNLUĞU (KM2/KĠġĠ) 2008 2009 2009 2009 2009 2009 TOPLAM 1.969.868 1.992.675 1.450.682 541.993 11,51 51

Çizelge 4.2 de Konya il geneli 2008/2009 yılı nüfus göstergeleri incelendiğinde, il genelinde nüfusun (% 11,51) arttığı görülmektedir.

Çizelge 4.3: 1927-2009 Yılları Arası Nüfus Durumu (www.konya.gov.tr)

YILLAR ĠTĠBARĠYLE NÜFUSUN GELĠġĠMĠ SAYIM

YILI

NÜFUS TOPLAM ĠÇĠNDEKĠ ORANI

(%)

TOPLAM ġEHĠR KÖY ġEHĠR KÖY

1927 504.125 100.946 403.179 20,02 79,98 1935 569.684 114.051 455.633 20,02 79,98 1940 620.936 129.045 491.891 20,78 79,22 1945 661.877 139.877 522.000 21,13 78,87 1950(1) 741.026 157.421 583.605 21,24 78,76 1955 847.723 214.896 632.827 21,35 74,65 1960 982.422 279.878 702.544 28,49 71,51 1965 1.122.622 354.578 768.044 31,58 68,42 1970 1.280.239 455.707 824.532 35,60 64,40 1975 1.422.461 555.172 867.289 39,03 60,97 1980 1.562.139 672.695 889.444 43,06 56,94 1985 1.769.050 852.457 916.593 48,19 51,81 1990 1.750.303 963.128 787.175 55,03 44,97 2000 2.192.166 1.294.817 897.349 59,07 40,93 2007 1.959.082 1.412.343 546.739 72,1 27,9 2008 1.969.868 1.423.546 546.322 72,27 27,73 2009 1.992.675 1.450.682 541.993 72,80 27,20

Çizelge 4.3’de, 1985’e kadar köy nüfusunun arttığı daha sonraki yıllarda ise azaldığı görülmektedir. Toplam nüfus içindeki oranı ise 1960 lardan itibaren azalma göstermiĢtir. Bu durum 1960 lardan itibaren köyden kente göçün arttığını göstermektedir.