Kumaş; pamuk, yün, ipek vb.nden makinede dokunmuş her türlü dokumadır (www.tdk.gov.tr). İpliklerin, çeşitli yöntemlerle bir araya getirilerek oluşturduğu kaplayıcı yüzeylerdir. Pamuk, yün, ipek, keten vb maddelerden elde edilir.
2.4.1 Pamuklu Kumaşlar
Pamuk bitkisinden elde edilen lifler, hafif sarımsı beyaz renktedir. Liflerin esneme özelliği yün ve ipek liflerden daha azdır. Onun için pamuklu kumaşlar çabuk kırışır. Pamuk yün ve ipeğe nazaran daha az nem çeker. Aşınmaya ve sürtünmeye karşı çok dayanıklıdır. Pamuk ipliği is bırakmadan süratle yanar. Alevden çekildiği zaman yanmaya devam eder. Yanık kağıt kokusu verir ve az kül bırakır (Korkusuz; 1971: 3)
Kıvratma (Bürümcük): Çağdaş, Barışeri ve Kelleci, geleneksel iç giyimde kullanılan kıvratma kumaşın hammaddesinin pamuk olduğunu düşünmekteler ve kıvratma kumaşın özelliklerini şöyle açıklamaktalar. Genellikle evlerde el tezgahlarında kadınlar tarafından pamuklu, çok bükümlü iplikten dokunan kumaşa, bez ayağı dokuma
tekniği uygulanır. Tezgahtan çıkan kumaş, düz yüzeyli bir dokuma görünümündedir ve eni günümüz kumaşlarına göre oldukça dardır. Eni 54 cm. civarında olan kumaşa kıvırcık görünüm kazandırmak için, kumaş ıslatılarak iki avuç arasında ovulur. Bu işlemden sonra kumaşın eni daralır ve eni tekrar ölçüldüğünde 24 cm. civarındadır. Kıvratma işlemi yapılan kumaş, kıvırcık özelliğinin bozulmaması için başlangıç ve bitiş yerlerinden büzülerek saklanır. Kıvratma kumaş, pamuğun doğal renginde olmakla birlikte, kadın iç göyneği için dokunan kumaşların kenarlarında 1 cm. - 1,5 cm. arasında değişen kalınlıklarda tek renk çizgi bulunur (1996: 36).
Patiska: Pamuk ipliğinden dokunur. Apreli olup görünüşü mattır. 90-100-140- 220- 240 cm genişlikte olanları ve çeşitleri mevcuttur. Yıkanmaya elverişlidir. Üzerine basit nakış iğneleri ve makine nakışları uygulanabilir (korkusuz; 1971: 9)
Pazen: Bez ayağı örgülü, beyazlatılmış hafif gramajlı ve iç çamaşırlarında ve işleme yapmak için kullanılan pamuklu bir kumaştır.Kalın bir tarafı hafif tüylü parlak ve sık dokunuşlu bir kumaştır. İki tarafı yünlü olanlarıda vardır. İpek veya pamuktan dokunur. Üzerine aplike, basit nakış iğneleri, yün kordon ve rafya ile işlemeler yapılır.
Basma: Çeşitli basit ve karmaşık desenlerin, baskı yolu ile pamuklu bez ayağı kumaşa uygulanması ile elde edilen desenli kumaşlara basma adı verilir.
Poplin: Bezayağı örgüsünde, çözgüsü atkısından daha ince ve daha sık dokunan bir tür kumaş türü. Pamuklu poplin kumaşlar yüzeyi düz ve yapısı sıktır (www.tekstilsayfası.com).
Amerikan (Kaput bezi): Amerikan bezi, %100 pamuk ipliğinden imal edilen, yaygın bir kullanım alanı olan, beyaz renkte temel kumaş türlerinden biridir. Bu kumaş, bazı yerlerde kaput bezi olarak da isimlendirilir. Mukavemeti yüksek, dayanıklı bir kumaş çeşididir. Bu kumaş, genellikle 220 cm veya 240 cm eninde, 30 metre veya 50 metrelik kumaş topları halinde sevkedilmektedir. Amerikan bezi, oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Ev tekstilinde; yastık iç kılıfı imalından tutun, yorgan şiltesine kadar bir çok kullanım alanı vardır (www.ustanındükkanı.com).
Kadife (pamuklu): Dokunurken ham madde liflerinin dokuma yüzeyini belirli uzunlukta kaplayacak şekilde bırakılması ile ona güzel bir görünüş verdiren yumuşak
kumaş. Bu kumaş pamuk veya ipekle dokunur. Eski kadifelerin çoğu ipek ve pamuktan dokunurdu. Atkı ve çözgüsünün ipek ve pamuk olmasına göre de kadifeler değişirdi. Türk giyiminde asırlar boyunca vazgeçilmez bir kumaş olan kadifenin, Özellikle 15 ve 16. yüzyıllarda Bursa, Bilecik, Aydos’ta en güzelleri dokunurdu. Bursa, ipekli kadifelerin dokuma merkezi olup kumaşlar, dünyanın en değerli giyim eşyalarında kullanılırdı. İstanbul, kadife ticaretinin merkeziydi (www.tekstilbilgi.net)
2.4.2 İpekli Kumaşlar
İpek böceği M.Ö. 6000 yıl evvel Hindistanda yetiştirilmiştir. Diğer bir söylentiye göre Çin imparatorunun eşi silenpşi, kır gezisi sırasında dut ağaçları üzerindeki ipek kozalarını görmüş ve sarayına getirerek üretmüştir. Tabi ipek, ipek böceğinin kozasından elde edilir. Lifleri sağlam parlak ve esnektir. Görünüşü güzel, kullanışlı ve yıkamaya elverişlidir. Elde edilmesi güç olduğu için pahalıdır. Suni ipek bitkisel bir madde olan selülozdan yapılır. Tabi ipekten biraz daha kalın, ağır ve parlkatır. Boyayı iyi tutar. Tabi ipeğe nazaran ucuzdur (Korkusuz; 1971: 5).
İpekli dokumalar, Bursa ve 16. Yüzyıldan sonra istanbulda dokunmuştur. Hammaddesi çok zor elde edilen, zahmet isteyen bir ürün olduğu için bu dokumalardan yapılan kumaşlar değerli sayılmıştır. İpekli dokumalar olarak atlas, kemha, kadife, seraser, kutnu ve taftayı sayabiliriz (Özcan, 2009: 42).
Seraser: Çözgü ipligi ipek tkı ipligi altın alaşımlı gümüş tel veya gerçek gümüş tel kullanılarak dokunan kumaştır (Apak vd., 1997: 27)Osmanlı döneminde kıymetli bir kumaş olan seraseser, gümüş veya altın tel kullanılarak dokunan pahalı bir kumaştır (Özcan, 2009: 42).
Atlas: Düz renkli, parlak, sık dokunuşlu, ipekli bir dokumadır. Günümüz saten kumaş türlerini andırır. İç gömleğinde kullanıldığı gibi zaman zaman bindallı işlemesinde de kullanılmaktadır (Sevim, 1999: 33).
İnce ipekten sık dokulu düz renkte sert ve parlak bir kumaştır. Atlas kaftanlar en çok kırmızı, mor, mavi ve yeşil renklidir. Atlas tel ve doku özelliğine göre değerlendirilen bir kumaştır (Apak vd., 1997: 21).
Abani: Atkısı pamuk, çözgüsü ipek sarıya yakın beyaz zemin üzerine açık turuncu ipekli süslemekeri bulunan kumaş çeşididir. Edna ve ala olmak üzere iki türü bulunmaktadır. İstanbul, Bursa, Bağdat, Halep ve Hindistanda dokuma kumaş yapıldığı yere, desenine ve rengine göre adlandırılmıştır (Bakırcı, 2011:11).
Alaca: Çok renkli çizgili kumaş çeşididir.dokunduklaı yere göre isim almışlardır (Bakırcı, 2011:11).
Genellkile kırmızı zemin üzerine sarı çubuklu bir kumaştır.Bezayağı örgüüsnde olan bu kumaşın günümüzde dokunanları pamuklu ve ipekli alaca olarak ikiye ayrılır (Önlü, 1992: 331).
Bürümcük: İpekli az olsada pamuklu çözgüleri bulunan bürümcük kumaşlarının atkı ve çözgüleri iyi büküldüğünden kumaş dökümlü ve kıvırcıklıdır. Sade, siyah ve renkli çıbuklu cinsleri bulunmaktadır (Bakırcı, 2011:10).
Sevai: Enli çizgiler ile dokunmuş, yol üstleri ipek iplik ile kendinden işlemeli ve sarı rengin hakim olduğu bir kumaştır. Kadın giyiminde kullanılır (Sevim, 1999: 34).
İpek ve klaptanla dokunmuş kumaş cinsidir.yollu olanları vardır.kumaşta kaydırmalı biçimde yer alan küçük çiçek desenleri bulunmaktadır (Bakırcı, 2011:11).
Kutnu: Çözgüleri ipek, atkıları pamuk iplikten olan ipekli bir kumaş çeşididir. Kutnular parlak ve mat çizgili desenlere sahiptir (Bakırcı, 2011:10). Dar enli sertçe bir kumaştır (Ereş, 19222: 143).
Atkı iplikleri bir ağızlıktan iki kat olarak atılır. Geçmiş dönemlerde daha sık dokunmalarına karşın günümüzde dokunnaların sıklığı çözgüde 70, atkıda 14 teldir. Kumaş dokunduktan sonra pişirilip yumuşatılması gerekmektedir (Önlü, 1992: 333).
Canfes: İpekli düz dokunmuş ince, parlak kumaştır. Taftaya benzer. Daha çok yorgan ve bohça yapımında kullanılmıştır (Bakırcı, 2011:10).
Kadife (ipek): Atkısı ve çözgüsü ipek olan, havlı bir kumaştır. Halı dokuma tekniğinde dokunur (Özcan: 2009:5). Çözgü ve atkı ipliği ipek olan havlı kumaştır. Kadife kumaşın dış yüzündeki havlı kısım, esas çözgülerin arasında olan fazla
çözgülerden yapılmaktadır. Bunlar kumaşın yüzüne atkının bulunduğu kısımlara yerleştirilen teller aracılığı ile çekilip çıkartılır ve düzeltilir (Apak vd., 1997: 26).
Günümüzde kullanılan ipek yada adi ipek olmak üzere iki çeşittir. Merkezde ve çevrede kullanılır. Köy ve kasabalarda çeyiz olarak önemli bir yeri vardır. Yine tüm cepkenlerin işlemesi kadife kumaştandır. Türk kumaş dokumacılığının en güzel örneğidir (Sevim, 1999: 34).
Yüzünde tamamen veya kısmen az veya çok yükseklikte tüy (hav) veya sık kıvırcık halinde halka bulunan zemini düz bir kanevadan ibaret olan pamuklu kumaşlardır (http://modelistofis.blogcu.com/).
Meydani: Yarı ipekli, al, mor, mor zemin üzerine beyaz çizgili gibi çeşitleri vardır (Önlü, 1992: 333).
Saten: Tabi ve sunni ipekten dokunan tersi mat,yüzü parlak bir kumaştır. Atkı ve çözgü iplikleri görünmeyecek derecede sıkı dokunuşludur. Satenlerin cinsi kullanılan ipek miktarına göre değişir (Korkusuz; 1971:10 ).
Muare: Dalgalı parıltılar verilmiş olan bir tür kumaş (www. vikisözlük.com). Osmanlıdan kalma, el dokuması, ipekli bir dokuma türüdür. Ham maddesi olan floş, suni ipek ve pamuk ipliğinden oluşur. Tel sarma, brezilya nakışı gibi el nakışları işlenebilir, Parlak, çizgili bir dokumaya sahiptir (www.goblen.com).
Brokar: Brokar, altın veya gümüş işli ipekli bir kumaş çeşididir. Kendinden desenli örnekleri mevcuttur (www. giyimvemoda.com).
2.4.3 Yünlü Kumaşlar
Taş devrinden sonra insanlar, koyun ve keçiyi evcilleştirerek yün ve kıllardan yararlanmışlardır. Eski mısırlılar, Yahudiler, Yunanlılar yünleri eğerek kaba dokumalar yapmışlardır. İnce ve zarif yünlü kumaşlar ancak Osmanlı imparatorluğu zamanında bağdatta dokunmuştur. Yün koyun ve tiftik keçisinin vucüt örtüsünden elde edilir. Lifleri beyaz ve fildişi rengindedir. Liflerinin yaylanma kabiliyeti fazla olduğu için kırışmaz. İnce ve uzuzn yün lifleri makbuldür. Lifler ıslatılırsa direnci azalır. Uzama kakabiliyeti artar yün aleve tutulduğu zaman eriyormuş gibi yanar (Korkusuz; 1971:
7).Yünlü kumşalar genellikle geleneksel Konya dış giyimlerinde ‘kıl‘ olarak isimledirilir.
Yandım alamadım: Yeşil kırmızı sarı desenlenleri olan yünlü bir kumaştır. Akşehir yöresinde ‘çallı yünlü’ denir (Ereş, 19222: 147). Konya yöresinde halk dilinde ‘yandım alamadım ‘ olarak isimlendirilir.
2.4.4 Keten Kumaşlar
Keten milattan önce dördüncü yüzyıda Asyada yetiştirilmiş ve dokunarak kullanılmıştır. Daha sonraları mısırlılar mumyaların üzerini sarmak için ilaçlanmış keten bezler kullanmışlardır. Keten, keten adı verilen bir bitkinin sap liflerinden elde edilir. Keten bitkisinin yağından ve liflerinden yararlanılır. Lifleri saman sarısı rengindedir. Sağlam, parlak görünüşlü ve kullanışlıdır (Korkusuz; 1971: 4). Keten liflerinden dokunan pürüzsüz, parlak, çeşitli kalınlıkta kumaşlardır. Sağlam ve işlemeye elverişlidir.
2.5. Konya Geleneksel Kadın Dış Giyimlerinde Kullanılan İşleme Teknikleri