işleme denir (www.tdk.gov.tr).
Dokuma ve deri üzerine iğne vasıtası ile çeşitli cins ve renkteki iplikler ile yapılan süslemeye işleme denir (Aydın, 2009:5).
İpek, yün, Keten, pamuk, metal vb. iplikler ile çeşitli iğneler ve uygulama biçimleri aracılığı ile keçe, deri, dokuma vb. üzerine yapılan bezemelere işleme denir (Barışta: 1995:1).
Genellikle gergef, kasnak adı verilen parçalara gerilen dokumalar üzerine uygulanan bu el sanatı çok eski devirlere kadar uzanmaktadır. Antik devirden bu zamana kadar yapılan kazılar ve incelemeler işleme sanatının devre devre insanı hayrete düşüren oluşumlar geçirdiğini gösterir.
İşleme sanatının motif zenginliği sonsuzdur. Motifler genellikle tabiattan alınmıştır. İşleme genellikle kadın ve erkek giyimi ile çeşitli aksesuarlar için kullanılmıştır (Berker, Durul 1977: 7).
Süslenme insanın en temel eğilimlerinden biridir. Beğeni kazanmak, güzel görünmek, toplumsal statüyü göstermek veya toplum içinde saygınlığı arttırmak için süslenilir. İnsanlık tarihinin ilk evrelerinden beri insanların süslendiği gösteren süslenme nesnelerine ilişkin pek çok kanıt elde edilmiştir. Tarih boyunca en yaygın süslenme nesnesi çeşitli taşlardan ve madenlerden üretilen boncuklar olmuştur. Oltu taşı, deniz kabukları, obsidyen, lapis lazuli, yeşim, kehribar, bronz, altın ve gümüş süs nesnelerinin üretiminde en çok kullanılan maddelerdir (Aydın, 2009:5).
İşlemeler işlemecilik adı verilen halk zanaatının ürünleri olup bebek takımları, yorgan kılıfı, yastık kılıfı, çarşaf gibi çeşitli ev eşyalarının, don, yelek, cepken, iç çamaşırı gibi giyim eşyalarının ve mendil, yaşmak, çevre, namazlık, baş örtüsü gibi gündelik kullanım malzemelerinin üzerine yapılan motifler ve desenlerden meydana gelirler. İşlemeler içinde gergefler ve kanaviçeler önde gelir. Ayrıca işleme türleri arasında dival işleri, yama işleri, sim ve sırma işleri gibi yaygın uygulamalar vardır. Gergef işleri, kumaşın gergef adı verilen bir tür kasnağa gerilmesi ve bu gergin kumaş zemininin iğneyle işlenmesi suretiyle elde edilir. Kaneviçe işleri en çok beğeni kazanmış işlerdendir. Kanaviçe delikli bir tür kumaştır. Bu kumaş çapraz iğneyle işlenerek üzerine bezemeler yapılır İşlemeler kadın çeyizlerinin vazgeçilmez unsurlarıdır. En çok kullanılan motif ve desenler arasında lâle, gül, karanfil gibi çeşitli türde çiçekler, yapraklar, üçgen, kare ya da dikdörtgen biçimli renklendirilmiş geometrik desenler, yıldızlar, kahve gibi çeşitli bitki çekirdekleri simgeleri ve nazar boncuğu desenleri bulunmaktadır (Barışta; 2005: 208-214).
Konya geleneksel kadın dış giyimlerinde kullanılan işleme teknikleri:
-Düz ve Verev Hesap ( ciğerdeldi ve gözeme)
Sarma: Beyaz, renkli iplik ve klaptan ile çeşitli dokuma ve deri üzerine yapılan kolay bir işleme çeşididir. Motifin bir tarafından batırılan iplikli iğne diğer tarafından çıkarılarak sarılır. Bu yüzden sarma adını almıştır. Bu teknikte en çok dikkat edilmesi
gereken husus, motifin sınırını taşmadan sık ve muntazam işleme yapılmasıdır (Berker, Durul 1977:10).
Kanaviçe: Kanaviçe işinin ilk yapılışı çok eski zamanlara kadar uzanır. Kolay yapılışı renkli ve gösterişli bir işleme oluşu yönünden daima tercih edilmiştir. Kanaviçe işinin yapıldığı kumaşa kanava ismi verilir. İlk zamanlar kanava, ipek ve yünden yapılırdı. Şimdi ucuz ve kullanışlı olması bakımından pamuklu ipliklerden dokunmaktadır (Korkusuz; 1988:149).
Aplike: Düz veya desenli bir kumaştan kesilmiş motiflerin bir başka kumaşa işlenmiş durumu (www.tdk.com). Aplike 18. Yüzyılda Amerikada yapıldı. Fakat buğünün aplikesine benzemiyordu. Amerikalılar, İngiltere ve Fransa’dan getirdikleri basmaların üzerindeki kuş ve çiçek desenlerinden yararlanarak aplike desenleri hazırladılar. 1850 aplike kapitone ile zenginleştirilerek kullanıldı. Bazı müzelerimizde bulunna pana, hırka cinsinden eşyalar üzerinde kıymetli taş, inci ve sırma kordonlarla süslenmiş aplikeler mevcuttur (Korkusuz; 1988:149 ).
Tığ oyası: Tığ işinin temeli ilmektir. İlmeklerden meydana gelen diziye zincir adı verilir. Bu esasa dayanarak güzel su ve motifler çıkarılır. Yapılışı kolay, ekonomik, sağlam ve güzel olduğu için hemen her hanım tarafından zevkle yapılır (Korkusuz; 1988:1497).
İğne oyası: İğne vasıtası ile ipliğin düğümlenmesi somucu ortaya çıkar. Geleneklerimizin güzel örneklerinden biridir. Çok eski geçmişi olan oyalar hemen hemen her bölgemizde yapılmakta ve bölgelere göre özellik taşımaktadır. Oya yapımında genellikle ipek iplik kullanılır. Desene göre sertlik verilmek istenirse at kılı, saç ve ince tel işleme esnasında oya arasından yürütülür (Korkusuz; 1988: 370 ).
Türk işi: Hesap işini iğnelerine göre hesap ve türk işi olarak ayırmak mümkündür. Hesap işi ve türk işi uygulandıkları kumaş özellikleri yönünden farklılık gösterirler. Türk işi iğneleri desen özelliğine göre sayılarak ve çizilerek yapılır (Korkusuz; 1988: 304 ).
Tel kırma: Çıplak altın, gümüş daha sonraları bakır telle işlenmiştir. Daha ziyade motifleri süslemek, zenginleştirmek için kullanılan bir iğnedir. Özellikli yapılmış yassı gümüşten bir iğne ile işlenir (Berker, Durul 1977: 2).
Suzeni: Üzerine motif çizilmiş dokuma kasnağa gerilir. İğne ve tığ ile kasnağın altındaki iplikler veya yünler başparmağın yardımı ile üstten çekilir. İşleme motifin sınırı içinde bir zincir teşkil edecek şekilde sürdürülür (Berker, Durul 1977: 27).
Dival işi (Maraş İşi): Maraş işi tek yüzlü bir işlemedir. Bu işleme genellikle maraş ilimizde yapıldığı için ‘maraş işi’ adını almıştır. Sırma işi olarakta adlandırılır (Korkusuz; 1988: 345). Sarma ve atma iğnelerinin birleşimi olarak uygulanan dival işinde biri kumaşın arka yüzünden yürütülen yüzden görülmeyen, biri kumaşın ön yüzünden yürütülen arka yüzünden görülmeyen iki tür iplik kullanılır (Barışta; 1997: 54).
Özellikle kadife, canfes, atlas gibi dokumalar üzerine yapılır. Bu işlemelerde kalıp kullanılır. İşlenecek motif ince kâğıda çizilir ve mukavvaya yapıştırılır. Özel bıçaklar ile motifler işlenecek kumaş üzerine kesilerek yapıştırılır. Mukavva kalıbın üstü altın veya gümüş klaptan ile alta geçmemek üzere sıkı sıkı veya yan yana aynı renk mumlamış ipek veya sağlam bir iplikle altından hristo tegeli şeklini veren bir tutturma ile işlenir (Berker, Durul 1977: 29).
Dival işleme desenleri, doğadan stilize edilerek işleme tekniğine uyarlanmıştır. Çiçek, yaprak ve dallardan oluşan kompozisyonlar kullanılmıştır (Markaloğlu; 2004: 7).
Türk işlemelerinde en çok görülen motifler; lale, karanfil, nar ve çiçeği, servi, şebbay, sümbül, kozalak, hati yapraklar, rumi örgüler, çintemani beneklerdir ( Vural; 2001: 29).
2.6. Konya Geleneksel Kadın Dış Giyimlerinde Süslemede Kullanılan Malzemeler