KONUTUN ENDÜSTRİLEŞMESİ

İnsanların en temel ihtiyaçlarından biri olan fiziksel barınmayı sağlayan konut, aslında toplumun temel birimi olan aileyi bir arada tutan fiziksel ve ahlaki mekanlar bütünüdür.

Endüstri devrimi ile beraber sadece üretim teknolojileri değil, aynı zamanda toplumsal yapının tümü köklü biçimde değişmiştir. Bu dönüşüm sürecinin konut üzerindeki en büyük etkisi demografik yoğunlaşmayla olmuştur. Tarım üretkenliğinin artması nüfusun hızla artmasına yol açmış ve endüstriyel üretkenlik yoğunlaştırılmıştır. Bu durumun nüfusun haraketini ve yoğunluğunu artırmaya yönelik farklı etkileri olmuştur. Modern endüstri, daha çok sayıda

insanı doğrudan üretim sürecinin içine çekerek, sürekli genişleme ve yoğunlaşma potansiyeli taşıyan endüstri merkezleri ortaya çıkarmıştır. Bu merkezlerin değişik tipte sektörleri barındırması, farklı yerleşmelere ve genişlemelere yol açmıştır.

Gelişen, genişleyen ve yeni oluşan bu merkezlerde ticaretin yoğunlaşması ve modern toplumun gereksinimlerini karşılayacak hizmet sektörlerinin de devreye girmesi nüfusu artıran, toplumsal işlevleri çoğaltan, yeni mekanizmalar üreten bir işlev görüyordu. Bütün bu gelişmeler herşeyden önce olağan dışı bir konut gereksinimini beraberinde getiriyordu. Nüfus artışının ve yoğunlaşmasının olduğu kentler mevcut konut stokları ve yönetim kurumları bu ölçekteki bir gereksinime yanıt verecek durumda değildi. Bunun tarihsel anlamı da sanayileşme sürecine öncülük eden ülkelerde kentsel konut; ekonomik, politik ve kültürel alt sistemlerin köklü bir biçimde dönüşmesi, toplumsal olarak yeniden inşa edilmesi demekti. Endüstrileşme sürecini yaşayan ülkelerde konut, ekonomik anlamda temelli dönüşümler geçirmiştir. Konut, tüketimin en belirgin temel öğesi haline gelince, hem sayı bakımından, hem de çeşit bakımından artmış, konut üretimindeki mekanizmalar çoğalmaya başlamıştır

.

Kendini ilk olarak İkinci Dünya savaşında hissettiren nüfus artışı, kırsal bölgelerden kentlere göç, tabi afetler, gecekondulaşma ve sıkışık barınma insanların sağlıksız koşullarda yaşamalarına neden olmuştur. Böyle bir olumsuzluk beraberinde çok acil ve ciddi tedbirler almayı gerektirmiştir. Ancak bu durum alınacak önlemlerin en pratik, en kaliteli ve en kısa zamanda konut yapılmasına yönelik olması gerekli gerekliliğini zorunlu kılmıştır.

Konut yapımının endüstrileşmesi, genellikle yapı endüstrisinin ortaya koyduğu gerçeklerin paralelinde olmuştur. Endüstriyel yapı üretimi İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan konut sorununun çözümüne yardımcı olmak için

22

Fransa, Hollanda, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde ve Rusya‘da hızlı bir gelişim göstermiştir. Bu da yapım sürecinde köklü değişikliklere yol açmıştır. Bu değişiklikler ilk adımda gerekli olan standartlaşma ve boyutsal koordinasyon olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yapı tekniklerinde ve standartlaştırılmış hazır yapı bileşenlerindeki bu gelişme şimdiye kadar yapıla gelen geleneksel konut üretim tekniklerinden pekçok noktada uzaklaştırmayı gerektirmiştir. Bunun yanında yapı yönetmelikleri ve ekonomisinden başlayıp yapı tekniği ve uygulama işleminin planlanmasına kadar çeşitli fikir ve düşüncelerin entegrasyonu da planlamanın asıl problemi olmuştur.23

Bu gelişmenin en önemli göstergesi ise rasyonalizasyon, prefabrikasyon ve makinalaşma gibi kavramlar yanında modüler koordinasyondur. Prefabrikasyon binanın tamamının elemanlara bölünmesi, bu elemanların önceden üretilerek şantiyede bir araya getirilemeleri veya binanın yapı sistemini oluşturan fonksiyonel ya da fonksiyonel olmayan elemanların fabrikalarda veya şantiyelerde kurulan atölyelerde üretilerek, arsa üzerinde bir araya getirilmesi işlemi olarak tanımlanmaktadır.24

Tarihsel süreç içerisinde prefabrikasyon yöntemi ahşap, taş veya metal malzemelerle yapıda gerek taşıyıcı sistem elemanı gerekse dekoratif amaçlı olarak yapı yüzeylerinde kullanıla gelmiştir. Beton ve betonarmenin keşfi ile de kullanım alanı genişlemiştir. Günümüzde prefabrikasyon hem üstyapı hem de altyapı elemanlarının üretiminde tercih edilen bir yapı teknolojisi olmuştur. Sanayi yapıları, konut, toplum yapıları, köprü, aydınlatma direkleri, menfez vb. farklı kullanım alanları bulunmaktadır. Prefabrikasyon, endüstrileşmiş bina üretim sistemlerinin bugün ulaştığı en üst aşama olarak tanımlanmaktadır.

23

Sayel, a.g.e., s. 31. 24

Metin Tapan, “Türkiye’de Prefabrike Elemanlarla Bina Üretimi”, Mimarlık Ve Görsel Sanatlar

Türkiye’de 1960’lı yıllarda prefabrikasyon teknolojisi kullanılmaya başlanılmış ve ilk uygulamalar yapılmıştır.

Türkiye’de konut alanındaki prefabrikasyona yönelik gelişmeler endüstri yapılarındaki gibi hızlı bir gelişim gösterememiştir.25

Endüstri yapılarında yapı bileşen tiplerinin az olması, ön yatırım maliyetinin uygun olması ve standartlaşmanın kolaylıkla sağlanması bu alandaki endüstrileşmeyi teşvik etmiştir. Prefabrike olarak ilk konut sitesi uygulaması, Ereğli Demir-Çelik çalışanları için Karadeniz Ereğilisi’nde 1965 yılında 446 konuttan oluşan işçi lojmanları olmuştur. Belirli bir ülkede endüstriyel yapı üretimini etkileyen faktörler, ülkenin ekonomik ve kuramsal sistemi ile (gelişme düzeyi, ulusal ekonominin durumu, yapı endüstrisinin strüktürü, yatırım piyasasının durumu, üretim faktörlerinin nitelik ve nicelikleri ihale sitemi vb.) ilişkilidir. Yapının ekonomisi, yapımı yürütmek ve denetlemek için gerçekleştirilen süreç, içindeki bireysel eylem ve kararlara bağlı olabilmektedir. Bir yapı üretim sürecini girişimci, tasarımcı, imalatçı - yapımcı firmalarla birlikte merkezi ve yerel yönetimlerin karar ve eylemleri de etkileyebilmektedir.

Günümüz Türkiye’sinde konut yapımında ağırlıklı olarak geleneksel yapım sistemleri kullanılmaktadır. Prefabrikasyonun kullanım oranı yaklaşık %5 civarındadır. Prefabrikasyonun inşaat sektöründe kullanılmasının sağladığı temel yararlar bulunmaktadır. Bunlar;

Üretimde kalıp, işçilik ve malzemeye bağlı bağlı maliyetlerin azalması, Yapım süresinin kısalması,

Yüksek kalitede üretimin sağlanmasıdır. 26

Yapı üretiminde boyutsal koordinasyon, imal edilmiş yapı bileşenleri, birbirleriyle ve imal edilecek bileşenlerle büyüklüklerini değiştirmeden bir araya

25 _{Köksal Anadol, “Prefabrikasyon Türkiye’de Tasarımcıdan Neler Bekliyor?”, Mimarlık Ve} Prefabrikasyon Sempozyumu Bildirileri, 1995, s. 4.

26

getirebilmek için bileşenlerin imalatında, mekân ve yapı elemanlarının dizaynında en elverişli boyutların seçimidir. 27

Modüler koordinasyon; bir yapıyı hem düşey hem de yatay yönde oluşturan bileşenlerin boyutlarıyla, aynı yapıda yer alan çeşitli mekân, yapı öğesi ve donatı boyutlarının birbirleriyle olan koordinasyonunu sağlamak amacıyla, seçilen bir temel modülün katlarına dayanılarak geliştirilen boyutsal koordinasyon tekniğidir. 28

Endüstri Devrimi’ne koşut olarak, özellikle ekonomik nedenlerle farklı üretim merkezlerinde üretilen ürünlerin birbirleriyle uyum sağlaması amacıyla ölçüsel modüller saptanmış ve bu ölçüsel modüller sayesinde elde edilen mekânlarda, yapı elemanlarında olduğu gibi standartlar elde edilmiştir. Modül kullanarak yapıda yer alan farklı büyüklükler arasında sayısal ilişki kurabilmek ve yapı bileşenlerinin büyüklük sayılarını azaltarak endüstriyel yoldan üretilebilmeleri amaçlanmıştır. Böylece yapı bileşenlerinin standartlaştırılarak endüstriyel metodlarla üretilebilmelerine olanak sağlanmıştır.

Yapı endüstrisinde modüler koordinasyon tekniğinin uygulanması ile yapı üretiminde ortaya çıkan rasyonelleşme ve standartlaşma sonucunda çok sayıda ürün kısa zamanda, düşük maliyetlerle üretilmeye başlamıştır. Üretimde seri üretim döneminin başlaması ile birlikte zamandan da büyük ölçüde tasarruf edilmiştir.

2.5. KONUTLARDA STANDARTLAŞMA VE MODÜLER MUTFAKLARIN