Konut Alanları

Şehir yerleşim sahasının önemli bir bölümü konut alanları için ayrılmıştır. Toplu bir yerleşmenin görüldüğü Batman şehrinde ikametgah alanları genellikle şehrin ortasından kuzeye ve kuzeydoğuya doğru yayılmıştır. Kuzey ve kuzeydoğuya doğru

yayılmasının nedeni Batman-Diyarbakır eski karayolunun kuzeyde olması ve bu alanda yeni iş sahalarının kurulmuş olmasıdır (Harita 22).

Batman şehrinde konut alanları çok dağınık bir haldedir. Konut alanları içerisinde ticari alanlar ve sanayi alanları da yerleşmiştir. Ancak yeni kurulan mahalleler ve kooperatifçilik çalışmalarıyla sadece konut alanları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Örneğin; Bahçelievler, GAP, Yeşilevler mahallesi ticari alanlardan uzak kent alanlarını oluşturmaktadırlar. Bu mahalleler şehrin kenarında orta halli ve zengin ailelerin yerleşim alanlarıdır. İşyerinden uzak, vasıta ihtiyacı gösteren ve bu nedenle masraflı olan bu semtler diğerlerinden farklıdır. Bu bölgedeki evler genelde tek ve iki katlı, bahçeli ve kooperatif şeklinde yapılmış evlerden oluşmaktadır.

Batman şehrinin eski yerleşim alanlarında (Meydan, Çarşı, İluh, Kısmet ve Şirinevler mahallesi) imara uygun olmayan düzende binalar yapılmıştır. Batman’ın eski yerleşim yerlerinden biri olarak bilinen ve canlılığını hala devam ettiren Çarşı merkezinde bina ve iş yerleri bitişik düzende yapılmıştır. Bu yerler ağır briket ve yığma kagir türü işyeri ve konut alanlarından oluşmaktadır.

İmara daha sonra açılan Belde, Kültür, Bahçelievler, Gap, Çamlıtepe gibi mahallelerde Batman Belediyesi’nin hazırladığı imar planına uygun şekilde çok katlı binalar ve genellikle müstakil toplu konut siteleri inşa edilmiştir. Bu mahallelerdeki modern yapılaşma gün geçtikçe artmaktadır. Petrolkent, Petrol, Bayındır, Karşıyaka, Yavuzselim, Yeşiltepe gibi mahallelerde ise geçmiş yıllarda yapılmış olan gecekondu yapılaşmaları bulunmaktadır (Harita 22).

Çarşı, Meydan, Cumhuriyet ve Raman mahallelerinde gündüzleri nüfus yoğunluğunun fazla, geceleri ise nüfus yoğunluğunun nispeten azaldığını görmekteyiz. Bu mahalleler günlük alışverişin yapıldığı dükkanların, toptancıların, mağazaların bulunduğu mahallelerdir. Bu mahallelerde bazı alanlarda iş ve konut alanları bir arada bulunmaktadır. Genelde buraların alt katları iş sahası olarak, üst katları ise konut alanı olarak kullanılmaktadır. İşte bu durum Batman'da merkez iş sahasının henüz oluşmadığını ancak bir çekirdeği meydana getirdiğini göstermektedir.

Bina yapımında kullanılan malzemeye baktığımızda yöreye has yapı malzemelerinin bulunmadığını görmekteyiz. Bina yapımında kullanılan malzemenin daha çok ekonomik faktörler ve zamanın koşullarından etkilendiğini söyleyebiliriz. İnşa edilen konutlara baktığımızda bu durumun etkisi görülmektedir. Şehrin eski yerleşim yerlerinde bulunan konutlar toprak ve samanın karıştırılıp kurutulması işlemlerinden

sonra kalıplar haline getirilen kesilmiş malzemelerden inşa edilmiştir. Bu konutların kerpiç olarak inşa edilmeleri üzerinde ekonomik nedenler etkili olmakla beraber kerpiç evlerin yazın serin olmaları, kışın ise sıcak tutmaları da etkili olmuştur. Ayrıca zaman açısından da kısa sürede inşa edilmeleri de kerpiç evlerin tercih edilme nedenlerindendir. Yine briket kullanımı ile yapılmış konut ve iş yerleri de varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte Mardin ili Midyat ilçesinde yaygın olarak bulunan ve Midyat taşı olarak adlandırılan bir yapı malzemesi de Batman’da binaların dış cephelerinde kullanılmaktadır. Özellikle 1990 yılından sonra yapılan binaların büyük bir kısmı çok katlı ve betonarmedir.

Foto 18: Batman'da Modren Konut Alanlarından Bir Görünüm

İlk yerleşmelerin görüldüğü mahallelerde evler genellikle tek katlı ve iki ya da üç odalıdır. Duvarlarda kapı ve pencere üzerine ahşap direkler (hatıl) çekilir. Evlerin çatı kısmı düz damlı ve topraktandır. Tavan kısmı yuvarlak veya dikdörtgen kesitli çam ve kavak kirişler üzerine kamış, çırpı ve sap bırakılarak kalın bir çamur ile sıvanarak yapılmıştır.

Eski evler tek katlı oldukları halde yeni inşa edilen binalar çok katlıdır. Betonarme olan bu evlerin malzemesi kum, çakıl ve çimentodur. Duvarlarda taş, tuğla ve briket kullanılır. Çatı kısmında ise kiremit kullanılmaktadır. Genellikle apartman biçiminde binalar yapılmaktadır. Bu binalarda Belediye ve Bayındırlık Müdürlüğünün yaptırımlarına uygun olan binalar inşa edilmektedir.

Çarşı, Kısmet, Meydan, Akyürek, Aydınlıkevler, Yeni Mahalle, Raman, Şirinevler, Ziya Gökalp ve Sağlık Mahallesi gibi mahallelerde de konut alanları geniş yer kaplamaktadır. Şehrin bu sahalarında da konutlar genellikle iki ve üç katlıdır. Ayrıca tek veya iki katlı müstakil bahçeli ev tipi de yaygın olarak görülmektedir. Bu mahallelerin konut yoğunluğunun fazla olmasının nedeni İluh mahallesinden sonra kurulan ilk mahalleler olması ve T.P.A.O. ile TÜPRAŞ’a olan yakınlıklarıdır.

1980 yılından sonra kurulmuş olan Kültür ile Bahçelievler Mahallesi hem müstakil konutların hem de çok katlı binaların yer aldığı modern bir görünüm arzetmektedir.

Gap mahallesi de aynı dönemde kurulmuş olmasına rağmen burada hayvancılıkla uğraşan ve "Koçer" unvanıyla anılan göçerlerin de mahalle içerisinde yer almasından dolayı hem köy yerleşmesini andıran yerleşmeler hem de şehirsel yerleşmeler bir arada yer almaktadır. Ancak son yıllarda burada bulunan ve köy yerleşmesini andıran yapıların yıkıldığını, bunların yerine çok katlı ve modern binaların inşa edildiğini görmekteyiz. Çünkü bugün itibariyle Gap Mahallesi Batman şehrinin merkezi mekanlarından biri durumuna gelmiştir.

Foto 19: Esentepe'den Batman Şehrinin Görünümü

1990 yılından sonra kurulmuş olan Belde mahallesi de dubleks olarak adlandırılan müstakil konutların yoğunlukta olduğu bir mahalledir. Dubleks konutların yapılmasıyla kurulan Belde Mahallesi aynı zamanda yüksek katlı binaların da

yoğunlukta olduğu Batman’ın en modern binalarının yer aldığı bir mahalle konumuna gelmiştir.

Harita 23: Batman Şehrinde Mekezi İş Sahaları ve Konut Yoğunluğunun

Yüksek Olduğu Alanlar

TPAO'nun konut alanı olan Site Mahallesi Batman şehrinde yerleşmenin en planlı ve düzenli olduğu mahalledir. Site mahallesi hem ticari hem de sanayi alanlarının bir arada bulunduğu bir alandır. TPAO'ya ait Site Mahallesi özel bir yapıya sahiptir. Sitenin elektrik, su ve altyapı hizmetleri TPAO tarafından karşılamaktadır. Site Mahallesi alışveriş merkezleri, yüzme havuzları, spor alanları, okulları, park ve bahçe alanlarıyla, dinlenme ve eğlence yerleriyle Batman şehri içerisinde ayrı bir mahalle özelliği taşımaktadır.

Kırsal yerleşim alanlardaki evler genelde yığma, karkas, taş ve toprak yapılardan oluşmaktadır. Batman İlindeki düzlük yerleşim alanlarından yükseklere çıkıldıkça taştan yapılan bina ve yerleşim sayıları artmaktadır. Bölgedeki kaya yapısının hafif ve işlenebilir olması nedeniyle de tarihten bu yana gelen mağara yerleşimi yer yer görülmekte özellikle tarihi öneme sahip Hasankeyf ilçesi ve buraya bağlı bir çok köyde mağara ve taş evlerle yoğun bir şekilde karşılaşmak mümkün olmaktadır.

Kırsal bölgelerde yapılan evlerde genel olarak yapıların çatıları bulunmamaktadır. Evler çatısız ve kerpiç dam dediğimiz yapılardır. Evlerin üst kısımlarına teras yapılmakta, yazları sıcak geçen mevsimlerde kırsal bölgedeki insanlar evin teraslarında ailece geceleri uyumakta ve istirahat etmektedirler.