Görünüm
Haydarpaşa-Kurtalan demiryolunun 50 km’lik bölümü Batman il sınırlarından geçmektedir. 1946 yılında işletmeye açılan Haydarpaşa-Kurtalan demiryolu ağının 50 km’lik bölümünün Batman şehir merkezinden geçmesi Batman şehrini hızlı bir gelişme sürecine sokmuştur.
Ayrıca batman şehrinin kuzeyinde kalan Batman-Diyarbakır eski karayolu da şehrin gelişmesinde etkili olmuştur. Bu yol şu anda Batman-Bitlis-Van karayolu olarak kullanılmaktadır. Yeni sanayi sitesi ve havaalanının bu yol üzerinde bulunması da şehrin bu tarafa doğru gelişmesini sağlamıştır. Batman-Diyarbakır yeni karayolu 1997 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Ancak Batman şehrinin batısını oluşturan bu yol yerleşim açısından Batman-Diyarbakır eski karayolu kadar gelişmemiştir. Çünkü Batman şehir merkezinden yaklaşık olarak 5 km sonra Batman-Diyarbakır il sınırını oluşturan Batman Çayı engeliyle karşılaşılmaktadır. Batman Çay’ından dolayı şehir yerleşmesi batı tarafına doğru gelişme gösterememiştir.
Batman Çayı, Batman şehrinin Diyarbakır yönüne doğru gelişimini engelleyen en büyük topografik faktördür. Çünkü Batman Çayı havzasının zemin özellikleri yerleşmeye uygun olmayan bir alandır. Bu alanların yeşillendirme çalışmaları yapılarak ormanlık arazi olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.
2.2.3. Batman Şehrinde Şehir İçi Arazi Kullanımı
Batman şehrinin kurulmuş olduğu yerleşme sahası arazi kullanışlılığı açısından değerlendirildiğinde farklı fonksiyon alanlarına rastlanmaktadır. Bu alanları birbirinden kesin olarak ayırmak oldukça zordur. Çünkü şehrin değişik kesimlerinde çeşitli fonksiyonlara sahip alanlar yan yana ve iç içe yer almaktadır. Bunun temel nedeni ise Batman şehrinin bir köy konumunda iken 1940’lı yıllarda petrolün bulunmasıyla buraya yapılan göçlerdir. Yerleşme ve nüfus artışı, köyden kasabaya, kasabadan ilçeye ve ilçeden ile doğru ani gelişmeler Batman'daki fonksiyon alanlarının sağlıksız ve düzensiz gelişmesine ve karmaşık bir yapı içerisine girmesine neden olmuştur.
Batman’da sanayi yatırımlarının artması, fabrikaların kurulması, tarımın makineleştirilerek üretimin artırılması ve tüm bunların sonucu olarak da kırsal kesimlerden Batman İline göçün başlaması ile beraber şehir nüfusu hızla artmaya başlamıştır.
Batman’da plansız ve düzensiz bir yapılaşma ve şehirleşme mevcuttur. Batman halkının gelir seviyesi normal şartlarda olmasına rağmen yapılaşmada gecekonduların oranı oldukça yüksektir.
Batman Şehri il ststüsü kazandığı andan itibaren şehrin kuzey kısmı önem kazanmaya, yeni yerleşim alanına ve gelişmeye daha hazır bir görüntü vermiştir. Askeri alanlar, hastane ve sanayi siteleri şehrin kuzey ve kuzeybatı kısmına yerleşmiş bir
konumdadırlar. Şehrin gelişimindeki en önemli yatırımlar olan TPAO, TÜPRAŞ, BOTAŞ gibi tesisler ise merkezin güney kısmındadırlar. Son zamanlarda yapılan resmi dairelerin büyük bir bölümü kuzey istikamettedir.
Batman şehrine yoğun göçün olması, çarpık ve plansız bir kentleşmeyi beraberinde getirmiştir. İlimizin geniş bir istihdam alanına sahip olması nedeni ile yakın İllerin kırsal alanlarından ekonomik nedenlerle göç edenler Batman şehrine göç eden nüfusun içinde önemli bir yere sahiptir. Yapılaşmanın ve kentleşmenin planlı ve sistematik olmamasından dolayı alt yapının da mevcut haliyle yetersiz kaldığı gözlenmiştir. Yine yoğun göç beraberinde her türlü atık sorunu da yaratmıştır. Bu konuda Belediye Temizlik İşleri Müdürlüğü ve Müdürlüğümüzün almış olduğu önlemler ile kirlilik kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır.
Batman şehrinde fonksiyon alanlarının dağılışı üzerinde fiziki faktörlerin etkisini de görmekteyiz. Batman şehrinde fonksiyon alanlarının dağılışı üzerinde etkili olan en büyük fiziki faktör aynı zamanda Batman-Diyarbakır il sınırını da oluşturan Batman Çayıdır. Batman şehrinin batısında bulunan Batman Çayı, yerleşmenin batı yönüne yayılmasının önünde bulunan en büyük topografik engeldir. Ayrıca zemin özellikleri açısından da Batman şehrinin batı yönü, yerleşmeye uygun olmayan bir alandır.
Bu farklı fonksiyon alanlarını tek tek ele alıp incelemekte fayda vardır (Harita 25).
Harita 22: Batman Şehri, Şehir İçi Arazi Kullanım Haritası (Batman Belediyesi (2010)
2.2.3.1. Konut Alanları
Şehir yerleşim sahasının önemli bir bölümü konut alanları için ayrılmıştır. Toplu bir yerleşmenin görüldüğü Batman şehrinde ikametgah alanları genellikle şehrin ortasından kuzeye ve kuzeydoğuya doğru yayılmıştır. Kuzey ve kuzeydoğuya doğru
yayılmasının nedeni Batman-Diyarbakır eski karayolunun kuzeyde olması ve bu alanda yeni iş sahalarının kurulmuş olmasıdır (Harita 22).
Batman şehrinde konut alanları çok dağınık bir haldedir. Konut alanları içerisinde ticari alanlar ve sanayi alanları da yerleşmiştir. Ancak yeni kurulan mahalleler ve kooperatifçilik çalışmalarıyla sadece konut alanları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Örneğin; Bahçelievler, GAP, Yeşilevler mahallesi ticari alanlardan uzak kent alanlarını oluşturmaktadırlar. Bu mahalleler şehrin kenarında orta halli ve zengin ailelerin yerleşim alanlarıdır. İşyerinden uzak, vasıta ihtiyacı gösteren ve bu nedenle masraflı olan bu semtler diğerlerinden farklıdır. Bu bölgedeki evler genelde tek ve iki katlı, bahçeli ve kooperatif şeklinde yapılmış evlerden oluşmaktadır.
Batman şehrinin eski yerleşim alanlarında (Meydan, Çarşı, İluh, Kısmet ve Şirinevler mahallesi) imara uygun olmayan düzende binalar yapılmıştır. Batman’ın eski yerleşim yerlerinden biri olarak bilinen ve canlılığını hala devam ettiren Çarşı merkezinde bina ve iş yerleri bitişik düzende yapılmıştır. Bu yerler ağır briket ve yığma kagir türü işyeri ve konut alanlarından oluşmaktadır.
İmara daha sonra açılan Belde, Kültür, Bahçelievler, Gap, Çamlıtepe gibi mahallelerde Batman Belediyesi’nin hazırladığı imar planına uygun şekilde çok katlı binalar ve genellikle müstakil toplu konut siteleri inşa edilmiştir. Bu mahallelerdeki modern yapılaşma gün geçtikçe artmaktadır. Petrolkent, Petrol, Bayındır, Karşıyaka, Yavuzselim, Yeşiltepe gibi mahallelerde ise geçmiş yıllarda yapılmış olan gecekondu yapılaşmaları bulunmaktadır (Harita 22).
Çarşı, Meydan, Cumhuriyet ve Raman mahallelerinde gündüzleri nüfus yoğunluğunun fazla, geceleri ise nüfus yoğunluğunun nispeten azaldığını görmekteyiz. Bu mahalleler günlük alışverişin yapıldığı dükkanların, toptancıların, mağazaların bulunduğu mahallelerdir. Bu mahallelerde bazı alanlarda iş ve konut alanları bir arada bulunmaktadır. Genelde buraların alt katları iş sahası olarak, üst katları ise konut alanı olarak kullanılmaktadır. İşte bu durum Batman'da merkez iş sahasının henüz oluşmadığını ancak bir çekirdeği meydana getirdiğini göstermektedir.
Bina yapımında kullanılan malzemeye baktığımızda yöreye has yapı malzemelerinin bulunmadığını görmekteyiz. Bina yapımında kullanılan malzemenin daha çok ekonomik faktörler ve zamanın koşullarından etkilendiğini söyleyebiliriz. İnşa edilen konutlara baktığımızda bu durumun etkisi görülmektedir. Şehrin eski yerleşim yerlerinde bulunan konutlar toprak ve samanın karıştırılıp kurutulması işlemlerinden
sonra kalıplar haline getirilen kesilmiş malzemelerden inşa edilmiştir. Bu konutların kerpiç olarak inşa edilmeleri üzerinde ekonomik nedenler etkili olmakla beraber kerpiç evlerin yazın serin olmaları, kışın ise sıcak tutmaları da etkili olmuştur. Ayrıca zaman açısından da kısa sürede inşa edilmeleri de kerpiç evlerin tercih edilme nedenlerindendir. Yine briket kullanımı ile yapılmış konut ve iş yerleri de varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte Mardin ili Midyat ilçesinde yaygın olarak bulunan ve Midyat taşı olarak adlandırılan bir yapı malzemesi de Batman’da binaların dış cephelerinde kullanılmaktadır. Özellikle 1990 yılından sonra yapılan binaların büyük bir kısmı çok katlı ve betonarmedir.